مرگ سیاه در دل دود سفید

اگر بمب و گلوله، به یکباره می‌کشد، سیگار و انواع و اقسام دخانیات با سرعتی آرام‌تر، اما در گستره‌ای وسیع‌تر، انسان‌های بیشتری را به کام مرگ می‌کشاند.

«11 هزار مرگ، ده هزار میلیارد تومان هزینه خرید سیگار، مصرف 70 میلیارد نخ سیگار و 30 هزار میلیارد تومان هزینه تحمیل شده به کشور» یک چشمه از تبعات مصرف سیگار در ایران است که وزارت بهداشت در سال گذشته به آن اشاره کرد.

با توجه به اقبال عمومی که از سیگار وجود دارد، خیلی بدبینانه نیست که فکر کنیم امسال هم این آمارهای ناامیدکننده تکرار خواهد شد.

برای کاهش اثرات خانمانسوز دخانیات، هر سال‌ هفته بدون دخانیات برگزار می‌شود و امسال این هفته از 4 تا 10 خرداد خواهد بود. براساس اعلام وزارت بهداشت، امسال شعار روز جهانی بدون دخانیات با عنوان «مقابله با قاچاق مواد دخانی» و شعار ملی با عنوان «زندگی بدون دخانیات، حقی برای همه» تعیین شده است.

هر کدام از روزهای این هفته نیز با یک عنوان نامگذاری شده که در این گزارش به بهانه همین نامگذاری‌ها، زوایای مختلف مصرف سیگار و آثار جبران‌ناپذیر آن تحلیل شده است تا حداقل در یک هفته سال، شاهد توجه رسانه‌ها و مردم به این معضل در حال گسترش باشیم.

روز اول؛ خودمراقبتی برای دوری از دخانیات

اولین و مهم‌ترین مقصر سیگاری شدن افراد، ‌ فرد مصرف‌کننده است. تا وقتی فردی نخواهد ‌سیگار بکشد، ‌‌کسی نمی‌تواند او را وادار به این کار بکند.

از همین‌رو، خودمراقبتی به عنوان اصل اساسی برای سیگار نکشیدن معرفی شده و روز اول هفته بدون دخانیات با عنوان «خودمراقبتی برای دوری از دخانیات» نامگذاری شده است.

دکتر حسن آذری‌پور، عضو کمیته کشوری کنترل مصرف دخانیات در گفت‌وگو با جام‌جم تاکید می‌کند که خودمراقبتی به عنوان شعاری جهانی در حوزه نظام سلامت تعریف می‌شود که می‌تواند انسان را در برابر بیماری‌های غیرواگیر و آسیب‌های اجتماعی حفاظت کند.

به گفته او، در حوزه مصرف دخانیات نیز همین خودمراقبتی باید رعایت شود. یعنی آدم‌ها یاد بگیرند که ترک مصرف سیگار و تغییر شیوه زندگی، می‌تواند سطح سلامت آنها را ارتقا بدهد.

آذری‌پور معتقد است که مردم برای خودمراقبتی در این زمینه، حداقل کاری که می‌کنند این است که افراد سیگاری در محیط‌های بسته دخانیات مصرف نکنند و افراد غیرسیگاری هم برای مراقبت از خود، اجازه ندهند که کسی در محیط‌های بسته سیگار بکشد.

اینها ساده‌ترین و عملی‌ترین روش‌های خودمراقبتی است که آذری‌پور به آن اشاره می‌کند و معتقد است که با استفاده از همین راهکارها می‌شود حجم زیادی از آسیب‌های جسمی و روانی سیگار را کاهش داد.

روز دوم؛ خانواده سالم با دوری از دخانیات

وقتی پدر خانواده سیگار می‌کشد و بدون توجه به سلامت کودکش، دود سیگار را به سمت کودکش هم نشانه می‌گیرد، ‌ نباید انتظار داشت ‌سیگار، سلامت آن خانواده را تهدید نکند.

در حقیقت، وقتی فردی در محیط یک خانواده سیگار می‌کشد، همه اعضای خانواده را تحت‌تاثیر سیگار قرار می‌دهد و با جان و سلامت آنها هم بازی می‌کند.

جدای از آن، نباید از خاطر برد که وقتی والدین در محیط خانواده سیگار بکشند، رفتار آنها به الگویی برای فرزندان هم تبدیل می‌شود و در نتیجه، احتمال سیگاری شدن کودکان این خانواده هم دور از انتظار نیست.

روز سوم؛ اماکن عمومی سالم با دوری از دخانیات

محل کار برای افراد شاغل، خانه دوم آنهاست. اگر در ‌ خانه دوم، سیگار کشیدن رایج باشد و همه همکاران به خیال خودشان برای رفع خستگی یا تمدد اعصاب به سیگار پناه ببرند، در این حالت سلامت همه کارکنان آن محیط کار تهدید می‌شود.

در سطحی گسترده‌تر، سیگاری‌ها می‌توانند در محیط‌های عمومی هم سلامت بقیه را به خطر بیندازند. مثلا وقتی فردی در تاکسی سیگار می‌کشد، این کارش هم ظلم به خود و هم ظلم به سلامت دیگران است.

به همین علت است که یکی از شاخصه‌های اصلی جامعه سالم این است که در همه محیط‌ها، استعمال نشدن سیگار رعایت شود.

به تعبیر دیگر، اگر من و شما در خانواده خودمان سیگار نمی‌کشیم، نباید تصور کنیم‌ از تبعات سیگار در امان هستیم، بلکه فقط زمانی می‌توانیم تهدید سیگار را به صفر برسانیم که با احساس مسئولیت، آموزش و فرهنگ‌سازی کاری کنیم که در محل کار و اماکن عمومی هم سیگار استعمال نشود.

روز چهارم؛ اجرای قوانین برای دوری از دخانیات

تا دلتان بخواهد در کشور ما قوانین و مقررات برای کاهش مصرف دخانیات وجود دارد، اما بسیاری از این قوانین فقط روی کاغذ است و خیلی از آنها رعایت نمی‌شود.

آذری‌پور هم تاکید می‌کند که ممنوعیت فروش سیگار به افراد زیر 18 سال در اغلب موارد رعایت نمی‌شود.

همچنین به گفته این مقام مسئول، نخ‌فروشی سیگار هم جرم است، اما ارتکاب این جرم به طور متداول در گوشه و کنار کشور دیده می‌شود.

از سوی دیگر، براساس قانون، نباید مغازه‌ها و فروشنده‌ها، سیگار را در معرض دید عمومی بگذارند، اما این قانون هم رعایت نمی‌شود و به قول آذری‌پور، رعایت نشدن این بند قانونی هم به تبلیغات سیگار دامن زده است.

همچنین قانون منع استعمال سیگار در اماکن عمومی هم در بسیاری از جاها رعایت نمی‌شود و هنوز هم می‌شود افرادی را پیدا کرد که بدون توجه به اخلاق و قانون، محیط‌های عمومی را به محلی برای تجمع دود سیگار تبدیل می‌کنند.

روز پنجم؛‌دوری از دخانیات با آموزه‌های دینی

خروجی دستورات دینی، ترویج اخلاق و رعایت حقوق دیگران است. اگر واقعا فردی ادعای دینداری دارد، باید به حقوق دیگران احترام بگذارد و نباید دود سیگارش را به کام دیگران بفرستد.

از سوی دیگر، براساس تعلیمات دینی، سلامتی جسم، نعمتی است که به رسم امانت در اختیار انسان قرار گرفته است، اما وقتی فردی به استعمال دخانیات روی می‌آورد، به‌طور مستقیم این معنی را می‌دهد که این فرد دیندار هم کفر نعمت کرده و هم نعمت سلامت‌ را از دیگران سلب می‌کند.

روز ششم؛ جوانی سالم، بدون سیگار و قلیان

وقتی فردی در کودکی و نوجوانی، تحت تعلیم و تربیت درست بیاموزد که سیگار کشیدن چه عواقبی در پی دارد، خیلی بعید است که این فرد در بزرگسالی به سمت و سوی سیگار کشیده شود.

به عبارت دیگر، وقتی سنگ بنای آموزش در نوجوانی و جوانی درست چیده شود، محصول این آموزش خودش را در دوران بزرگسالی نشان خواهد داد.

در چنین جامعه‌ای که به آموزش و فرهنگ‌سازی جوانان برای دوری از دخانیات بها می‌دهد، در نتیجه، این جامعه هم جوانان سالمی خواهد داشت و هم به طور اتوماتیک‌‌، بزرگسالانی فارغ از مصرف دخانیات تربیت کرده است.

از نگاهی دیگر، جوانان به عنوان مهم‌ترین سرمایه انسانی برای طی کردن مسیر توسعه و پیشرفت در هر کشوری به حساب می‌آیند. در این حالت، طبیعی است که جوانان سیگاری، خموده و ناسالم نمی‌توانند چندان تاثیر مثبت و شگرفی در مسیر توسعه برجای بگذارد.‌ فقط هم مشکل به سیگار برنمی گردد.‌ این روزها در بین بسیاری از جوانان، مصرف قلیان هم بسیار باب شده است.

حتی با توجه به این‌که در جامعه ما، قبح مصرف قلیان به اندازه قبح مصرف سیگار نیست، برخی فرزندان در مقابل والدین خود هم قلیان می‌کشند و از این کار ابایی ندارند. رواج این هنجار غلط ـ بخصوص در بین دختران جوان ـ باعث خواهد شد که همان مضرات سیگار و حتی بدتر از عوارض مصرف سیگار به فرد مصرف‌کننده قلیان منتقل شود، اما در عوض او با مخالفت جدی خانواده و اجتماع هم روبه‌رو نشود.

روز هفتم؛ مقابله با قاچاق مواد دخانی

آسیب‌های حوزه دخانیات، یکی دو تا نیست. سال‌هاست ‌قاچاق سیگار هم مثل سرطانی پیش‌رونده، بازار سیگار ایران را به سلطه خود درآورده است.

سود بالای قاچاق دخانیات، باعث شده‌ خیلی‌ها وسوسه شوند و جیب پرپول خود را به سلامت انسان‌ها ترجیح بدهند.

حتی براساس آمارهای شرکت دخانیات ایران، سالانه 26 میلیارد نخ سیگار به کشور قاچاق می‌شود، در حالی که در بهترین حالت فقط 6 درصد از این بازار قاچاق، کشف و معدوم می‌شود.

البته این عضو کمیته کشوری کنترل مصرف دخانیات هم از زوایه دیگری به موضوع نگاه می‌کند و می‌گوید: باید با قاچاق سیگار بشدت برخورد شود. حتی این‌که برخی شرکت‌های تولیدکننده دخانیات در ایران، عنوان می‌کنند که نباید مالیات آنها افزایش پیدا کند، زیرا با این کار قاچاق سیگار بالا می‌رود، این حرف هم غلط است و کمکی به مقابله با مصرف سیگار در کشور نخواهد کرد.

به هر حال، شاید این نامگذاری روزها، نمادین به نظر برسد و درواقع، نباید توقع داشت ‌ در این هفته، تحول عمیقی در استعمال نشدن دخانیات پیش بیاید، اما باید در نظر داشت که همین نامگذاری‌ها و ترویج همین شکل از برنامه‌های فرهنگی و آموزشی، راه‌حل موفقی است که در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته هم جواب داده است و بی‌گمان، استمرار جدی این برنامه‌ها در جامعه ما هم جواب خواهد داد.

امین جلالوند / گروه جامعه