مرهمی دیجیتال برای دردهای زلزله

با توجه به این‌که زلزله برخلاف بسیاری از بلایای طبیعی قابل پیش‌بینی نیست، تنها راه برای کاهش اثرات ناخوشایند آن، طراحی سازه‌ها و زیرساخت‌ها به شکلی که در برابر این بلای طبیعی مقاوم باشند و نیز بهره‌گیری موثر از فناوری به منظور مدیریت بهتر عملیات امداد و نجات است. خوشبختانه فناوری‌‌های دیجیتال فرصتی را برای مدیریت هرچه بهتر پیامدهای زلزله فراهم کرده است. برخی کاربردهای فناوری‌ پس از بروز بلایای طبیعی را بررسی می‌کنیم.

اجتماع صفر و یکی

بی‌تردید شبکه‌های اجتماعی نقشی بسیار مهم را پس از وقوع زلزله غرب کشور ایفا کردند. اطلاع‌رسانی درباره ابعاد مختلف این حادثه و به تصویر کشیدن مشکلات و اندوه آسیب‌دیدگان نقش مهمی در برانگیخته شدن حس نوع‌دوستی و اشتیاق برای کمک به هموطنان داشت. اما کارکردهای شبکه اجتماعی فقط به همین مورد محدود نمی‌شود. یکی از کارکردهای شبکه‌های اجتماعی در چنین رویدادهایی در سراسر جهان، ترسیم بهتر و سریع‌تر نقشه‌ای از مناطق آسیب‌دیده و میزان خسارت‌های وارد شده است.

این روزها که حتی بسیاری از روستاهای کشور نیز به شبکه مخابرات همراه دسترسی دارند، هر کسی می‌تواند با ارسال محتوا به دیگران، گزارشی غیررسمی و البته محدود از میزان خسارت‌های وارد شده به منطقه خود تهیه کند. این گزارش‌ها در کنار هم به ایجاد تصویری بهتر از موقعیت مناطق آسیب‌دیده کمک می‌کند. البته شاید اصلی‌ترین مشکلی که در این میان وجود داشته باشد، گستردگی شبکه‌های اجتماعی و نبود سازوکاری متمرکز برای تجمیع اطلاعات ارزشمند موجود در آنهاست. در اینجاست که سامانه‌های متمرکز مدیریت بلایای طبیعی که از الگوی جمع‌سپاری استفاده می‌کنند، می‌توانند سودمند باشند.

کار را به مردم بسپار

برخی از کشورهایی که هر سال درگیر انواع بلایای طبیعی نظیر زلزله، توفان یا سیلاب هستند به استفاده از سامانه‌های جمع‌سپاری اطلاع‌رسانی روی آورده‌اند. ایبیانیهان (eBayanihan) یکی از این سامانه‌هاست که در آن هر کاربر می‌تواند اطلاعات مختلفی را درباره منطقه محل سکونت یا حضور خود که به خاطر بلایای طبیعی آسیب دیده ارسال کند. همچنین امکان ارسال اطلاعات تکمیلی نظیر نوع کمک‌های مورد نیاز و حتی مهارت‌ّهای مشخصی که در آن منطقه مورد نیاز است را اعلام کند. از آنجا که همه این اطلاعات به صورت متمرکز قابل مشاهده است، تیم‌های امداد و نجات بهتر می‌توانند نیازهای آسیب‌دیدگان را اولویت بندی‌کنند. بهره‌گیری از چنین سامانه‌هایی به کاهش هزینه، افزایش سرعت عمل و نیز افزایش اثربخشی عملیات امداد و نجات می‌انجامد. با نگاهی به اخبار مربوط به زلزله کرمانشاه و برخی ناهماهنگی‌ها که در زمینه توزیع درست منابع و نیروی انسانی در مناطق آسیب‌دیده وجود داشت، به نظر می‌رسد بومی‌سازی چنین سامانه‌ای یکی از ضروریات پیش رو به منظور بهبود کیفیت عملیات امداد و نجات در ایران به شمار می‌رود.

برای روزهای بدون اینترنت

دسترسی به شبکه‌های اجتماعی و سامانه‌‌هایی نظیر eBayanihan نیازمند اینترنت است. یکی از مشکلاتی که ممکن است در هر منطقه آسیب‌دیده از بلایای طبیعی ایجاد شود، آسیب دیدن زیرساخت‌های مخابراتی و در نتیجه امکان از بین رفتن فرصت دسترسی به اینترنت است. در این صورت شاید به نظر برسد دیگر نمی‌توان از گوشی هوشمند برای ارتباط استفاده کرد. اما فناوری ارتباط نظیر به نظیر (peer to peer) که گاهی شبکه توری (mesh networking) نیز نامیده می‌شود، راه‌حلی برای این مساله است. در این فناوری یک گوشی هوشمند به جای این‌که از شبکه مخابراتی موجود برای ارتباط با گوشی هوشمند دیگر استفاده کند، به‌صورت مستقیم به آن گوشی متصل می‌شود و در صورت حضور تعداد زیادی گوشی در فواصل نزدیک به هم، این شبکه تا حدی می‌تواند جایگزین شبکه آسیب‌دیده مخابرات همراه شود. یک اپلیکیشن به نام فایرچت آلرتس (FireChat Alerts) دقیقا با همین هدف طراحی شده است. این نرم‌افزار به تیم‌های امداد و نجات حاضر در منطقه آسیب‌دیده امکان می‌دهد پیام‌هایی مشخص را به همه گوشی‌های هوشمند موجود در ناحیه‌ای مشخص ارسال کنند. گفتنی است این اپلیکیشن در فیلیپین (که هر سال شاهد گردبادهای شدید و آسیب‌های ناشی از آن است) مورد آزمایش قرار گرفته و به نتایج مطلوبی رسیده است. البته استفاده از فناوری اینترنت بالنی نیز یکی دیگر از راهکارهای ارزشمندی است که می‌تواند به‌صورت موقت برای جبران نقص در زیرساخت‌های مخابرات همراه به کار رود. در زلزله کرمانشاه نیز بالنی که برای مراسم اربعین تهیه شده بود، به این منطقه اعزام شد تا زیرساخت‌های مخابراتی مختل نشوند.

فناوری‌ فضایی برای نجات زلزله‌زدگان

پژوهش‌های فضایی معمولا بسیار پرهزینه هستند و در نگاه اول به نظر می‌رسد این پژوهش‌ها فقط برای کاوش‌های فضایی کاربرد دارند، اما واقعیت این است که در چند دهه اخیر از فناوری‌های به دست آمده در پژوهشکده‌های فضایی در زمینه‌‌های مختلفی روی زمین استفاده می‌شود. یکی از فناوری‌هایی که برای اولین بار در ناسا طراحی شد و پس از زمین‌لرزه مکزیک مورد استفاده قرار گرفت، نوعی رادار ریزموج بود. این رادار که «فایندر» (Finder) نام دارد به دلیل ماهیت امواجی که ساطع می‌کند، می‌تواند حرکات بسیار جزیی نظیر تنفس یا تپش قلب را در زیر آوار شناسایی کند. بر اساس اعلام پژوهشگران ناسا با استفاده از این رادار می‌توان بازماندگان زلزله را در عمق 9 متری زیر آوار یا حتی 6 متری زیر بتون شناسایی کرد. چنین فناوری‌هایی در کنار شیوه‌های مرسوم نظیر سگ‌های زنده‌یاب یا فناوری‌هایی نظیر ربات‌های امداد و نجات می‌توانند به تسریع نجات بازماندگان و افزایش کیفیت این عملیات کمک کنند.

گلریزان به سبک دیجیتال

تامین مالی جمعی (Crowd Funding) می‌تواند در نخستین روزهای پس از بلایای طبیعی و با هدف تامین نیازمندی‌های ضروری و اولیه آسیب‌دیدگان به انجام رسد. با وجود این‌که در زلزله کرمانشاه شاهد کمک‌های داوطلبانه مردم از طریق واریز مبلغ به‌ویژه از طریق شیو‌ه‌هایی نظیر واریز کارت به کارت یا اینترنت بانک بودیم، اما با گسترش فعالیت کسب‌وکارهای فناوری حوزه مالی (موسوم به فین‌تک) این کار می‌تواند به شکلی ساده‌تر (مثلا از طریق انتقال پول درون برنامه‌ای از طریق شبکه‌های اجتماعی) صورت گیرد. تامین مالی جمعی به هیچ وجه به تامین نیازهای اولیه محدود نمی‌شود. در اینجاست که سامانه‌های مختلف تامین مالی جمعی می‌توانند وارد عمل شوند و با تعریف پروژه‌های مختلف مثل ساخت مدرسه یا بیمارستان و تعریف حداقل مبلغ مورد نیاز و مهلت زمانی برای تامین مالی آن، در راستای بازگرداندن شرایط زندگی عادی به مناطق آسیب‌دیده نقشی موثر بازی کنند.

ربات‌های ناجی

رباتیک یکی از مهم‌ترین فناوری‌هایی است که نقش مهمی در شکل‌دهی به آینده بشر خواهد داشت. تاکنون ربات‌های زیادی با کارکردهای مختلف طراحی شده‌اند که برخی از آنها به‌طور ویژه در عملیات امداد و نجات در بلایای طبیعی و سوانح مختلف کاربرد دارند. یکی از این ربات‌ها که چندی پیش و پس از زلزله 1/7 ریشتری مکزیک کاربرد داشت، ربات ماری (snake robot) بود. این ربات همانطور که از نامش پیداست ساختاری شبیه به بدن مار دارد. این وسیله به دلیل اندازه کوچک خود می‌تواند در محیط‌های تنگ و باریک نظیر آوار ساختمان‌های ریزش کرده حرکت کند و تصاویر مختلفی را از طریق دوربین خود به مرکز کنترل بفرستد. به‌این‌ترتیب تیم‌های امداد و نجات می‌توانند از وجود بازماندگان احتمالی در موقعیت‌هایی که دسترسی به آنها به‌صورت طبیعی ممکن نیست، آگاه شوند.

صالح سپهری فر

ضمیمه کلیک جام‌جم