دربـی دیسـک‌ها

سال‌ها بعد، اپیزود دوم این‌ نبرد، این بار در میدان فرمت‌های کیفیت بالا (HD) به پا شد و این بار هم یک پای قضیه سونی بود ولی اینجا و در نبردی که تعیین‌کننده‌ آینده‌ توزیع فیلم‌های سینمایی در ابعاد جهانی است، سونی در موضع قدرت قرار دارد. این بار هم اگر نام دو رقیب را بشنوید، برنده را بسرعت خواهید شناخت. اما بگذارید داستان رقابت تنگاتنگ دیسک‌های بلوری (Blu-ray Disc) و اچ‌دی ـ دی‌وی‌دی (HD-DVD) را با هم مرور کنیم.

معرفی تیم آبی

اواخر دهه‌ 90 میلادی، تلویزیون‌های با تصویر کیفیت‌ بالا (HDTV) کم‌کم جای خود را در بازار باز می‌کنند، اما یک مشکل بزرگ وجود دارد: هیچ راه به صرفه‌ای برای ضبط یا پخش محتوای کیفیت بالا وجود ندارد. درست است که دیسک‌های D-VHS تولید JVC و نوارهای HDCAM سونی قابلیت ضبط این حجم از داده را دارند، اما هیچ‌کدامشان نه محبوب هستند و نه شناخته‌شده! البته این نکته را تقریبا همه می‌دانند که استفاده از لیزرهای با طول موج کوتاه‌تر از لیزرهای مورد استفاده در DVDهای معمولی (به‌طور خاص لیزر آبی) می‌تواند ظرفیت بالاتری را برای ذخیره‌ داده به ارمغان بیاورد. در همین زمان، سونی دو پروژه‌ را برای به کارگیری این دیودهای جدید آغاز می‌کند: دیسک‌های نوری فوق‌ چگال (UDO یا Ultra Density Optical) و دیسک‌های DVR Blue با همکاری شرکت فیلیپس. پروژه‌ دوم، فرمتی از دیسک‌های قابل خواندن و نوشتن است که در فوریه‌ سال 2002 به‌صورت رسمی نام آن به اسمی تبدیل می‌شود که همگان امروزه آن را می‌شناسند: دیسک‌ بلوری. انجمن دیسک‌های بلوری (Blu-ray Disc Association) نیز توسط 9 شرکت اولیه در این فناوری تأسیس می‌شود.

با این‌که این دو دیسک اشتراکات زیادی از نظر فناوری داشتند، در داخل انجمن (DVD (DVD Forum، دودستگی عمیقی وجود دارد که از دیسک‌ها با لیزرهای آبی گران‌قیمت‌تر حمایت کنند یا نه. البته باید توجه داشته باشید بااین‌که دیسک‌های بلوری امروزی شباهت زیادی به DVDها دارند، ابتدا این دیسک‌ها در داخل یک قاب محافظ قرار می‌گرفت که هم گران بود و هم شباهتی به DVD نداشت.

ورود تیم قرمز

چند ماه پس از رونمایی از برنامه‌های سونی برای آینده‌ دیسک‌های با حجم بالا، آگوست سال 2002، گروهی متشکل از دو شرکت با پیشنهاد جدیدی وارد گود می‌شود. پیشنهاد توشیبا و NEC نوع دیگری از دیسک‌ برای ذخیره‌سازی محتوای کیفیت بالاست به نام دیسک نوری پیشرفته (Advanced Optical Disc). تفاوت اصلی این دیسک با دیسک‌های بلوری در این است که AOD می‌تواند با همان لیزر قرمز (که برای DVD مورد استفاده قرار می‌گرفت) پیاده‌سازی شود و حجم محتوای بالا را به صورت چند لایه ذخیره می‌کند. پیشنهاد این دو شرکت مورد توجه انجمن DVD قرار می‌گیرد و انجمن این نوع دیسک‌ها را تائید می‌کند. شرکت‌های پشت این دیسک جدید گروه خودشان را تشکیل می‌دهند و تیم قرمز به‌صورت رسمی وارد معرکه می‌شود. اکتبر آن سال، زمان نمایش این دو تیم است و چه جایی بهتر از نمایشگاه Ceatec ژاپن برای به رخ کشیدن فناوری‌‌ها! گروه قدرتمند آبی که شامل شرکت‌های سونی، پاناسونیک، شارپ، پایونیر و JVC است، نمونه‌ای از دیسک‌های بلوری را ارائه می‌کنند و در مقابل، توشیبا دمویی از دیسک AOD را.

نبرد و مذاکرات

تا اینجای کار هنوز همه چیز در حد نمونه و رجزخوانی است! اما دو سال بعد قضیه کاملا رسمی می‌شود. ابتدای سال 2003، فروش اجازه‌نامه‌های دیسک‌های بلوری با حجم 25 گیگابایت آغاز می‌شود و سونی در ژاپن نخستین دستگاه ضبط روی این دیسک‌ها را عرضه می‌کند؛ دستگاهی که با قیمت 3000 دلاری‌اش چندان توجه خاصی را جلب نمی‌کند! یک سال بعد، توشیبا و انجمن DVD، نام دیسک AOD را به HD DVD تغییر می‌دهند و نخستین پروتوتایپ این دیسک (با حجم 15 گیگ) در نمایشگاه CES نمایش داده می‌شود. مهم‌ترین نکته در مورد این پروتوتایپ تطابقش با DVDهای عادی است!

سال 2004 سال یارکشی‌ است! شرکت‌های HP و دل (Dell) حمایتشان را از بلوری اعلام می‌کنند. مدتی بعد پنج استودیوی عظیم هالیوودی از جمله پارامونت و وارنر، پشتیبانی‌ خود از HD DVD را مطرح می‌کنند. از آن سو، دیزنی طرف بلوری را می‌گیرد.

حالا دیگر همه می‌دانند نبرد آغاز شده است، اما پیش از بالا گرفتن جنگ، در سال 2005 مذاکرات آغاز می‌شود. هر دو شرکت سونی و توشیبا که نگران دودستگی در فرمت‌ها هستند، سر میز مذاکره می‌نشینند تا شاید به توافقی بر سر یک فرمت برسند؛ مذاکراتی که البته با شکست خاتمه می‌یابد.

توشیبا اولین اشتباه را با به تأخیر انداختن عرضه‌ پخش‌کننده‌های HD DVD می‌کند. البته هنوز بلوری هم به بازار نیامده و همه‌ چیز در حد حدس و گمان است که چه فرمتی برنده خواهد شد، اما همین تأخیر سبب می‌شود دو استودیویی که ابتدا فقط از HD DVD حمایت کرده بودند، یعنی پارامونت و وارنر، وعده‌ عرضه‌ فیلم‌ها روی هر دو دیسک را بدهند.

رقابت اصلی در سال 2006 و وقتی اتفاق می‌افتد که بالاخره نخستین پخش‌کننده‌ HD DVD به بازار می‌آید و استودیوها هم شروع به فروش فیلم‌ها روی این دیسک‌ها می‌کنند. تیم آبی با فاصله‌ای دو ماهه، پخش‌کننده‌اش را عرضه می‌کند. در نسخه‌ اول، بلوری چندان خوب عمل نمی‌کند و ایراداتی چه در دیسک‌ها و چه در پخش وجود دارد که این گمان را پیش می‌آورد که HD DVD با فروش خوبش برنده‌ این نبرد است، اما بازیکن مؤثر آبی‌ها هنوز وارد زمین نشده است!

افق آبی

ماجرا وقتی جالب می‌شود که کنسول‌ها وارد زمین می‌شوند. سونی PS3 قدرتمندش را با دیسک‌های بلوری عرضه می‌کند و مایکروسافت که از ابتدا در تیم آبی است، پخش‌کننده‌ HD DVD را برای اکس‌باکس 360 در نظر می‌گیرد. ابتدا همه فکر می‌کنند این دو تا حدی با هم برابر عمل می‌کنند، اما پس از چند ماه فروش، نتیجه مثل دریا آبی است: PS3 پنج به یک نسبت به پخش‌کننده‌ مایکروسافت می‌فروشد!

این فروش بالا، ضربه‌ای اساسی به اردوگاه قرمزهاست، اما توشیبا و تیمش به این راحتی‌ها شکست نمی‌خورند. ابتدای سال 2007، توشیبا پخش‌کننده‌ HD DVD را با قیمتی بسیار پایین عرضه می‌کند. پشت‌بند این حرکت هم دو استودیوی پارامونت و دریم‌ورکس، قطع پشتیبانی از بلوری را اعلام می‌کنند.

اما دقیقا زمانی که قرمزها به پیروزی امیدوار هستند، بمب مهلک سونی با نشان WB بر سرشان فرود می‌آید. ژانویه‌ 2008، غول هالیوود یعنی وارنر اعلام می‌کند دیگر فیلم‌هایش را روی دیسک‌های HD DVD عرضه نخواهد کرد. این ضربه‌ آنچنان کاری است که دیگر امیدی به بازگشت توشیبا و تیمش نمی‌رود. البته بازار شایعات در مورد زد و بندهای پشت پرده بسیار داغ است و مدیرعامل سونی خونسرد و با لبخند می‌گوید: «امروز همه در سونی حس آبی داریم!»

از این‌ نقطه به بعد، موج آبی است که جبهه‌های قرمز را یکی پس از دیگری فتح می‌کند. نت‌فلیکس (NetFlix) و بست‌بای (BestBuy) فروش دیسک‌های HD DVD را متوقف می‌کنند. پشت سر آنها هم فروشگاه زنجیره‌ای وال‌مارت (Wal-Mart) همین حرکت را تکرار می‌کند. توشیبا که نبرد را به حریف قدرش واگذار کرده است، مدتی بعد پایان توسعه‌ و فعالیت روی دیسک‌های HD DVD را اعلام می‌کند. بعدها، این شرکت ضرر باخت در این نبرد را فاش می‌کند: رقمی حدود یک میلیارد دلار!

درس‌ها

رقیبتان و ابزارهای قدرتش را بشناسید. سونی در این نبرد از حضورش به عنوان استودیو در هالیوود کمال استفاده را برد. ابزاری که توشیبا از آن بی‌بهره بود، اما می‌توانست حداقل فرض پیوستن وارنر به اردوگاه بلوری را در نظر بگیرد.

قبول شکست هیچ وقت آسان نیست، اما گاهی باید این کار را انجام داد تا از ضررهای بیشتر پیشگیری کرد. توشیبا می‌توانست کماکان روی HD DVD پافشاری کند، اما معلوم نبود ضررهای شرکت تا کجا پیش می‌رفت.

به دنبال متحدان تأثیرگذار باشید. توشیبا در تیمش دو شرکت معظم مایکروسافت و اینتل را داشت، اما این دو شرکت مهره‌های چندان مفیدی نبودند، چراکه استودیوهای فیلمسازی بازیگران اصلی در نبرد فرمت‌ها به شمار می‌آیند.

محمود صادقی