زندگی با معجزه

طایفه ساکولنت‌ ها آنقدر تعدادشان زیاد است که بیش از ۲۵خانواده گیاهی را در خود جای داده‌اند؛ آنقدر که در بین این همه تنوع هم نمونه‌هایی را که در شکاف صخره‌ها و سنگ‌ها رشد می‌کنند می‌توان پیدا کرد و هم انواع خانگی‌اش به‌چشم می‌خورد.

یک ویژگی مشترک بین تمام آنها کم‌توقع‌بودن و مقاومت به شرایط خشکی و کم‌آبی است. عمرطولانی، تکثیرآسان و تنوع زیاد از دیگر دلایل محبوبیت این گیاهان آبدار است اما آلوئه‌ ورا یکی از ساکولنت‌های پرطرفداری است که می‌تواند هم به‌عنوان گل گلدانی در فضای‌باز و هم یک گیاه‌خانگی پرورش داده شود؛ گیاهی که در این گزارش به بررسی همه جوانب آن پرداخته‌ایم.

آلوئه‌ورا را چقدر می‌شناسیم؟

این گیاه اصالتا اهل جنوب آفریقاست که حالا پایش به نقاط گرمسیر، معتدل و حتی سردسیر قاره‌های دیگر هم رسیده است.

عضو خانواده سوسنیان است و با گل‌هایی مثل سوسن یا لیلیوم، لاله، لاله واژگون و سانسوریا فامیل است. حدود ۲۵ گونه مختلف دارد که در ایران آن را به نام صبرزرد هم می‌شناسند.

آلوئه‌ورا در اصل یک گیاه دارویی است که مهم‌ترین کاربرد آن در درمان سوختگی و مشکلات پوستی است و از آن در ساخت لوازم آرایشی، داروها و صنایع‌غذایی هم استفاده می‌شود. مهم‌ترین عامل مرگ ساکولنت‌ها و ازجمله آلوئه‌ورا، آب‌دادن بیش‌ازحد به آنهاست.

این گیاه برگ‌های گوشتی، کشیده و آبداری دارد که طول آنها گاهی تا یک متر هم می‌رسد. ساقه ندارد و در حالت پرورش‌خانگی گل نمی‌دهد اما در مناطق گرمسیر در فضای باز کاشته می‌شود و گل زیبایی هم می‌دهد؛ البته هدف اصلی از پرورش این گیاه گلدهی آن نیست بلکه برداشت برگ و استخراج ژل آن است.

خواصی همچون دارو

به آلوئه‌ورا، گیاه معجزه یا سوختگی هم می‌گویند و از ژل آن برای درمان سوختگی‌، بریدگی‌های کوچک، گزش حشرات وآفتاب‌سوختگی استفاده زیادی می‌شود. ضمن اینکه دارای خواص آنتی‌باکتریال و ضدمیکروب، تصفیه‌کنندگی خون، رفع سوءهاضمه، کاهش ریزش مو، درمان آسم، برطرف‌کننده یبوست و از همه مهم‌تر کنترلگر قند خون است.

شرایط نگهداری

برای اینکه گل زیبا و سرحالی داشته باشید باید نکاتی را درخصوص نور، آبیاری، خاک و دما رعایت کنید؛ نکاتی که در ادامه به آن پرداخته‌ایم.

نور

آلوئه‌وراهایی که در خانه نگهداری می‌شوند معمولا نور کمتری نسبت به گونه‌های کاشت‌شده در فضای آزاد دریافت می‌کنند.

نور کم و نور زیاد هر دو در بلندمدت به گیاه آسیب می‌زنند و باعث زردشدن برگ‌ها می‌شوند. میزان نور دریافتی بستگی به محل قرارگیری گلدان دارد.

بهتر است حداقل نوردریافتی آن در نزدیک پنجره‌های جنوبی و غربی و به مدت دو ساعت در روز باشد.

هر چه نزدیک پنجره باشد، راحت‌تر این میزان نور را دریافت خواهد کرد. با این توصیف پنجره‌های شرقی و غربی در خانه برای نگهداری این گیاه بسیار مناسب هستند.

در محیط تاریک، برگ‌های گیاه شل و آویزان می‌شوند.

علاوه بر مقدار نور، کیفیت دریافت آن هم مهم است. نور غیرمستقیم، بهترین حالت است؛ یعنی حالتی که پنجره‌ها دارای پرده باشند.

هر دو هفته یکبار گلدان را بچرخانید تا همه زوایای برگ نور را به‌طور مساوی دریافت کنند.

در فصول گرم سال مراقب باشید در اثر نور شدید، دچار آفتاب سوختگی نشوند. اگر دیدید برگ‌های گیاه نارنجی یا قرمز شده‌اند، بدانید اثرات تابش شدید آفتاب بوده است.

دما

به‌طور کلی ساکولنت‌ها وقتی در فضای‌داخلی خانه نگهداری می‌شوند، کمتر دچار تنش دمایی می‌شوند.
یک قانون‌اصلی درباره آنها وجود دارد؛ آن هم این که ساکولنت‌ها دوست دارند در زمستان در دمای کمتر و تابستان در دمای بیشتری باشند پس سعی کنید این شرایط را در فصول مختلف برایشان فراهم کنید.

تجربه نشان‌داده که بهترین راه برای اجرای این قانون نگهداری ساکولنت‌ها در کنار پنجره است چون در کنار پنجره به‌طور پیشفرض، دمای‌هوا در تابستان کمی گرمتر و زمستان کمی خنک‌تر است.

آلوئه‌ورا به کم و زیادشدن متناوب دما حساس است؛ پس اگر جایی زندگی می‌کنید که اختلاف دمای شب و روز زیاد است آن را روی تراس یا در حیاط نگهداری نکنید.

فراموش نکنید که این گیاه به دلیل گوشتی‌بودن برگ‌هایش به سرما حساس است.

خاک

خاکی را برای آن انتخاب کنید که زیاد آب را در خود نگه‌ندارد چون آب زیاد باعث پوسیدگی سریع ریشه‌اش می‌شود.

به هیچ‌عنوان از خاک‌برگ در خاک گلدان استفاده نکنید چون جاذب آب است و آب زیاد هم دشمن گیاه به حساب می‌آید.

خاک کاکتوس یا ترکیباتی مثل خاک باغچه، ماسه یا ماسه و پیت‌ماس برای آن مناسب هستند.

آلوئه‌ورا نیاز به رطوبت ندارد؛ پس حواستان باشد که از غبارپاشی (اسپری‌کردن آب روی برگ‌ها) استفاده نکنید.

آبیاری

برخلاف تصور همگانی باید بگوییم ساکولنت‌ها هم نیاز به آبیاری دارند اما آبیاری با قاعده مخصوص خودشان را می‌طلبند؛ به این صورت که آب بیشتر و دفعات کمتر.

مهم‌ترین عامل مرگ ساکولنت‌ها، آب‌دادن بیش‌ازحد به آنهاست.

ساکولنت‌ها را در حدی آبیاری کنید که خاک آن کاملا خیس شود، بعد دیگر به آنها آب ندهید تا زمانی که خاک گلدان کاملا خشک شود.

خشک‌بودن را فقط با چشم رصد نکنید و حتما یک تکه چوب را در خاک گلدان فرو کنید. اگر به اندازه حدود دو بند انگشت خشک بود یعنی نیاز به آبیاری دارد.

همچنین سوراخ زهکش گلدان را مرتب بازدید کنید تا از بازبودن آن مطمئن شوید و خیال‌تان راحت شود که آب اضافی از گلدان خارج می‌شود.

میزان آبیاری بستگی به شرایط محیطی اطراف گیاه مثل نور و دما دارد. آبیاری زیاد در پاییز و به‌خصوص زمستان یکی از زمینه‌سازان پوسیدگی ریشه است.

۷قدم برای درمان پوسیدگی ریشه

اگر بیش از دو برگ گیاه زرد شد و روند زردشدن از پایین به بالا بود، گیاه مشکوک به پوسیدگی ریشه است. گاهی بوی بدی هم از سطح‌خاک به مشام می‌رسد که به دلیل فعالیت برخی قارچ‌ها در اطراف ریشه است اما حالا سوال مهم این است که اگر آلوئه‌ورا دچار پوسیدگی ریشه شد، چطور نجاتش بدهیم؟

قدم‌اول: بررسی مشکل

برای آن‌که بفهمید مشکل گیاه همین است یا نه باید حتما ریشه‌اش را وارسی کنید و برای وارسی نیاز است آن را از گلدانش در بیاورید.

قدم‌دوم: خروج از گلدان

برای خارج‌کردن گیاه از گلدان اول چند ضربه آهسته به کف و کناره‌های گلدان بزنید. بعد با یک دست گیاه را نگه‌دارید و با دست دیگر کف گلدان را وارونه کنید. اگر گیاه خارج نشد ضربه محکم‌تری بزنید و گلدان را تکان دهید. دقت کنید ضربه‌ها را به گلدان بزنید نه گیاه. یعنی اصلا گل را از گلدان بیرون نکشید و حوصله کنید تا از دیواره گلدان جدا شود.

قدم‌سوم: معاینه ریشه‌ها

بعد از خارج‌کردن گیاه از گلدان، ریشه‌هایش را وارسی کنید؛ اگر ریشه‌ها گندیده و لهیده بود، پیش‌بینی شما درست است و گیاه‌تان به پوسیدگی ریشه مبتلا شده در غیر این صورت ریشه‌ها سالم هستند و مشکل را از جای دیگری باید پیگیری کرد.

قدم‌چهارم: جداکردن ریشه‌های پوسیده

اگر بخشی از ریشه‌های گیاه گندیده و لهیده هستند احتمال زنده‌ماندن و نجات گیاه بسیار زیاد است اما باید به دلیل آلودگی این ریشه‌ها به یک یا چند نوع قارچ، آنها را جدا کنید تا بیماری به سایر قسمت‌های ریشه سرایت نکند. پس با استفاده از یک قیچی تیز و ضدعفونی‌شده ریشه‌های پوسیده را جدا کنید. برای ضدعفونی قیچی از الکل استفاده کنید. همچنین می‌توانید یک قسمت مایع سفیدکننده را در نه قسمت آب حل کنید. برای اطمینان‌خاطر می‌توانید به ریشه‌های باقی‌مانده قارچ‌کش بزنید. فراموش نکنید که دستورالعمل تهیه محلول قارچ‌کش را موقع خرید حتما از کارشناس گیاهپزشکی بپرسید. اما اگر بیشتر ریشه‌های گیاه گندیده‌ است، شانس زنده‌ماندن آن کمتر است اما شما تلاش‌تان را بکنید و همه قسمت‌های گندیده را ببرید. علاوه بر آن شما باید برگ‌های بزرگ گیاه را هم ببرید چون با ریشه‌های کمی که برایش باقی‌مانده، توانایی غذارسانی به برگ‌ها هم کمترشده است. دقت کنید قیچی را اول ضدعفونی کنید بعد به برگ‌ها بزنید.

قدم‌پنجم: انتخاب گلدان مناسب

بهترین اندازه گلدان برای این گیاه گلدانی است که فقط یک‌سوم از سیستم ریشه‌ای گیاه بزرگ‌تر باشد چون هر‌چه گلدان بزرگ‌تر باشد، برای پر کردنش خاک بیشتری نیاز است و هر چه خاک بیشتر باشد، آب بیشتری در اطراف ریشه باقی می‌ماند زمینه‌ساز پوسیدگی ریشه خواهد بود.

از طرف دیگر، سیستم ریشه‌ای آلوئه‌ورا بیشتر رشد افقی دارد تا عمودی. خود گیاه هم نسبتا سنگین وزن است و اگر در گلدان سبکی کاشته شود وارونه می‌شود. در نتیجه بهتر است آن را در گلدانی با دهانه گشاد بکارید تا گلدانی باریک یا عمیق. درنهایت هم زهکش کف گلدان یادتان نرود؛ چرا که ماندآبی مساوی است با پوسیدگی ریشه.

قدم‌ششم: خاک مناسب

خاک کاکتوس برای آلوئه‌ورا مناسب است چون درصد شن زیادی دارد و آب در آن جمع نمی‌شود. همچنین می‌توانید خاک گلدان را خودتان بسازید. مثلا شن، سنگریزه، پوکه معدنی و خاک را در قسمت‌های مساوی با هم مخلوط کنید. نکته مهم این است که برای این کار از شن‌های ناصاف استفاده کنید نه شن‌هایی صاف و صیقلی چون شن‌های صیقلی به هم می‌چسبند و به جای عبوردادن آب، آن را در خود نگه‌می‌دارند.

قدم‌هفتم: کاشت دوباره

کمی از خاک را کف گلدان بریزید. قبل از گذاشتن آلوئه‌ورا، آن را بتکانید تا خاک قدیمی روی ریشه‌ها نباشد و آن را در گلدان بگذارید و دورش را خاک بریزید. حواستان باشد که بلافاصله بعد از کاشت گیاه را آبیاری نکنید و چند روز به گیاه فرصت دهید تا ریشه‌های زخمی خود را ترمیم کنید بعد آن را آبیاری کنید.

زینب خزایی - جامعه / روزنامه جام جم