تغییر قواعد بازی

اگر گوشی هوشمند دارید یا از کاربران محصولات شرکت اپل هستید یا گوشی شما از سیستم‌عامل اندروید شرکت گوگل استفاده می‌کند.

همچنین در بسیاری از کشورها، گزینه اصلی مردم برای خرید آنلاین چیزی جز آمازون نیست و فیسبوک یا اینستاگرام هم گزینه اول‌شان به عنوان شبکه اجتماعی به شمار می‌رود. اما نگاهی دقیق‌تر به وضعیت بازار، دنیای فناوری اطلاعات و رقبای جوان‌تر این شرکت‌ها نشان می‌دهد شاید امکان حفظ این بازارهای انحصاری دیگر برای این شرکت‌ها امکان‌پذیر نباشد.

بازاری پرارزش

پنج شرکت برتر دنیای فناوری دیجیتال در مجموع حدود ۷۶۰۰میلیارد دلار ارزش دارند. طی چند سال گذشته، این شرکت‌ها روی هم رفته ۳۵درصد از کل ارزش بازار فناوری ایالات متحده را به خود اختصاص داده‌اند. اما نکته ظریف داستان اینجاست که ارزش شرکت‌های دوم و سوم در هر کدام از حوزه‌های عملکرد این پنج غول اصلی (مثل جست‌وجو، شبکه‌های اجتماعی، تجارت الکترونیک و...)، طی شش سال اخیر بین ۱۸تا ۲۶درصد افزایش یافته است.

به عبارت دیگر، با این که غول‌ های فناوری معروف همچنان یکه‌تاز میدان هستند، رقبا با سرعت زیادی در حال رشد هستند و همین رقبا می‌توانند در آینده انحصار این شرکت‌های باسابقه‌تر را به‌طور جدی به چالش بکشند.

تلاش‌های ناموفق

شرکت‌های برتر فناوری دیجیتال به دلیل داشتن طیف گسترده‌ای از مشتریان، از بازار بالقوه وسیعی برخوردارند. در این میان، محدودیت‌های موجود برای گسترش محصولات و خدمات کنونی (مثل سختگیری‌های مربوط به حریم خصوصی از سوی برخی دولت‌ها)، موجب شده این شرکت‌ها به دنبال گسترش فعالیت خود در بازارهای جدید باشند که همین به تشدید رقابت بین آنها می‌انجامد. هر کدام این شرکت‌ها چندین بار سعی کرده‌اند وارد بازارهای یکدیگر شوند، هرچند معمولا این برنامه‌ها با شکست روبه‌رو شده است.

گوگل چند سال پیش سعی کرد با ارائه یک شبکه اجتماعی به نام گوگل پلاس به رقابت با فیسبوک برود که البته ناکام بود. این شرکت کماکان هر سال حدود شش‌ میلیارد دلار برای جذب شرکت‌های جدید به مجموعه خود هزینه می‌کند که بیشتر از کل پولی است که آمازون در کل عمر خود ضرر کرده است.

جف بزوس هم که رویای ارائه محصولی فیزیکی مثل آیفون را در سر داشت، آمازون را به سمت طراحی و تولید فایرفون برد.

فایرفون یک گوشی با قابلیت‌های زیاد و البته قیمتی گزاف بود که هرگز موفق نشد و در مجموعه محصولات ناکام آمازون قرار گرفت. اما تجربیات تلخ گذشته سبب نشده، این غول‌ها دست از تلاش برای سرک کشیدن به بازار رقبا بردارند.

آمازون سال‌هاست در زمینه ارائه خدمات میزبانی وب فعالیت می‌کند و البته گوگل و مایکروسافت نیز مدتی است به طور جدی به این بازار روی آورده‌اند. در مقابل، بازار تبلیغات آنلاین که بیشتر قلمرو انحصاری گوگل بود، اکنون به‌شدت مورد توجه آمازون قرار گرفته است. فیسبوک به دنبال ورود به دنیای تجارت الکترونیک است.

مایکروسافت هم می‌خواهد از قافله عقب نماند و برای همین به فکر خرید دو شبکه معروف اجتماعی یعنی تیک‌تاک و پینترست افتاده بود. سایر شرکت‌های بزرگ هم رویه مشابهی در پیش گرفته‌اند. هوآوی در چین می‌خواهد سیستم‌عاملی مشابه اندروید ایجاد کند و پی‌پل هم قصد دارد تا ۲۰۲۵ بیش از ۷۵۰میلیون کاربر برای سوپراپ مالی خود جذب کند. این که طرح‌های این‌چنینی چقدر موفق خواهند بود خود داستان دیگری است، اما نکته اینجاست که بازار این غول‌ها به‌شدت مورد توجه شرکت‌های پیر و جوان دیگری هم قرار گرفته است و این می‌تواند به‌معنی آغاز پایان انحصار غول‌های فناوری بر زندگی دیجیتال ما باشد.

سرزمینی برای پیرمردها

اپل و مایکروسافت بیش از حدود چهار دهه است در بازار حضور دارند. آمازون و گوگل نیز بیست و چند ساله هستند. فیسبوک هم به‌زودی ۱۷ساله می‌شود. همه این شرکت‌ها در چند حوزه مختلف و معمولا مجزا فعالیت دارند. اگر این پنج غول را جوان یا میانسال بدانیم، در این صورت شرکت‌هایی مثل دیزنی یا والمارت در ایالات متحده حکم پدربزرگ را خواهند داشت.

با این‌که این دو شرکت هر دو قبل از عصر دیجیتال فعالیت خود را شروع کرده‌اند، فرصت موجود در این بازار سودآور را به‌خوبی شناسایی کرده‌اند و با تمام قوا قصد بهره‌گیری از آن را دارند.

شرکت ۹۸ساله دیزنی طی ۱۸ماه توانست ۱۱۶میلیون مشترک جدید برای سامانه پخش آنلاین فیلم و موسیقی خود در بازار پیدا کند. همچنین والمارت ۵۸ساله هم سال گذشته ۳۸میلیارد دلار از فروش آنلاین به دست آورد. اینها تنها بخشی از آماری است که نشان می‌دهد شرکت‌های قدیمی نه‌تنها قصد ورود به بازارهای جدید را دارند، بلکه می‌توانند در آن موفق هم باشند.

رونق با چاشنی همه‌گیری

همه‌گیری کووید ۱۹ موجب اوج گرفتن انبوهی از شرکت‌های نه‌چندان باسابقه در دنیای فناوری اطلاعات شده است. یکی از موفق‌ترین آنها، شرکت کانادایی شاپیفای بود که در زمینه ارائه راه‌حل‌های تجارت الکترونیک و ساخت فروشگاه آنلاین فعالیت دارد. در یک سال گذشته این شرکت با رشد خیره‌کننده‌ای روبه‌رو شد و حتی توانست عنوان ارزشمندترین شرکت بورس تورنتو را نیز به دست آورد. سایر پلتفرم‌های خرید و پرداخت آنلاین نیز طی دوره همه‌گیری با رشد بسیار خوبی روبه‌رو شدند.

اما پیشرفت شرکت‌های دیجیتال به سیلیکون‌ولی یا آمریکای شمالی محدود نمی‌شود. آسیا و به‌ویژه چین شاهد اوج‌گیری شرکت‌های حوزه فناوری اطلاعات در طول یک سال گذشته بوده است.

شاید برایتان جالب باشد که ارزش شرکت علی‌بابا، تن‌سنت و پنج شرکت دیگر حوزه دیجیتال در چین روی هم رفته بیش از ۱۰۰میلیارد دلار ارزیابی شده است. هند و اندونزی نیز میزبان شرکت‌های بزرگی هستند که هر کدام انبوهی کاربر و بازارهای مستعد در اختیار دارند.

همه این شرکت‌ها به دنبال متنوع‌تر کردن محصولات و خدمات خود هستند و این می‌تواند خطری بزرگ برای شرکت‌های انحصارگرای مستقر در سیلیکون‌ولی باشد. البته در این میان، بده‌بستان‌های پشت پرده غول‌های دیجیتال را نباید دست کم گرفت.

برای مثال، گوگل هر سال حدود ۱۲میلیارد دلار به اپل پول می‌دهد تا به عنوان موتور جست‌وجوی پیش‌فرض در گوشی‌های آیفون قرار گیرد. همچنین علی‌بابا و تن‌سنت به عنوان پیشتازان فناوری دیجیتال در چین، سهامدار بسیاری از شرکت‌های تازه‌وارد چینی حوزه دیجیتال هم هستند.

این ارتباطات پیدا و پنهان سبب می‌شود تعیین معادلات آینده دنیای دیجیتال دشوار و غیرقابل پیش‌بینی شود. اما غول‌های دیجیتال فقط با رقبای تازه‌نفسی که به دنبال کسب سهم بیشتری از بازار هستند روبه‌رو نیستند. همان طور که گفتیم، این اواخر انبوهی از موانع حقوقی و قانونی نیز در مسیر حرکت این غول‌ها ایجاد شده است. انواع پرونده‌های حقوقی درباره نقض حریم خصوصی و انحصارطلبی از جمله موانع پیش روی این شرکت‌هاست.

درنتیجه با این‌که دامنه گسترده کاربران این غول‌ها سبب می‌شود بتوانند حداقل تا چند سال آینده با روندی مشخص به پیشرفت و سودآوری ادامه دهند، اما پیشرفت رقبا و سختگیری‌های بیشتر قانونی می‌تواند آینده آنها را در میان‌مدت با چالش‌هایی بسیار جدی‌تر روبه‌رو کند.

صالح سپهری فر - مشاور کسب و کارهای نوآور / ضمیمه کلیک روزنامه جام جم