کنترل قطعی سالک ممکن نیست

البته شیوع سالک در کشورهای گرمسیری از جمله چین، سوریه، عربستان، عراق، ایران، فلسطین، قفقاز و جنوب‌شرقی روسیه، پاکستان، افغانستان و هند داستان کهنه‌ای دارد و حتی در کشور ما از گذشته‌های دور جزو بیماری‌های بومی استان‌های کرمان، اصفهان، شیراز، بوشهر، خوزستان، سیستان و بلوچستان محسوب می‌شد.

به همین علت، دکتر محمود نبوی، معاون مرکز مدیریت بیماری‌های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز در گفت‌وگو با جام‌جم تاکید می‌کند: بیماری سالک همیشه به طور نسبی در کشور ما شیوع داشته است و مساله افزایش شیوع این بیماری در 17 استان کشور اتفاقی تازه و صرفا مربوط به امسال نیست. نکته مهم در این باره آن است که کنترل آمار سالانه ابتلا به سالک به دلیل افزایش جمعیت، ساخت و ساز‌های بیشتر و تولید نخاله‌های ساختمانی ناشی از آن که کانون تجمع جوندگان ناقل انگل سالک محسوب می‌شوند با روند کندی مواجه است.

مخزن بیماری سالک نوعی موش به نام «رمبوموس اپیموس» است و یک نوع پشه با نام پشه خاکی است که انگل سالک را از موش به انسان منتقل می‌کند. نخاله‌های بی‌سرو‌سامان ساختمانی مهم‌ترین علت نزدیک شدن محل سکونت این نوع موش‌ها به مناطق مسکونی است و به همین علت، وزیر بهداشت هشدار می‌دهد که باید هرچه زودتر نسبت به این مقوله چاره‌ای اندیشه شود و راهکاری عملی و اجرایی صورت بگیرد، زیرا موش‌ها عامل انتقال بیماری‌های مختلفی به انسان هستند.

سالک، هدیه موش‌‌ها به انسان

سالک نوعی بیماری پوستی مزمن مشترک بین انسان و حیوان است که بوسیله پشه خاکی از موش به انسان منتقل و به صورت زخم پوستی ظاهر می‌شود که ممکن است پس از گذشت چند ماه ظاهر شود. اما در صورت بی‌توجهی به درمان آن، محل زخم ناشی از سالک، حتی پس از بهبود نیز تا پایان عمر باقی می‌ماند.

البته موش‌ها در صورت قرارگیری در فاصله 500 متری از محل سکونت انسان‌ها آسیب چندانی به آنها نمی‌زنند، اما با افزایش نخاله‌های ساختمانی احتمال نزدیک شدن این حیوانات به محل زندگی انسان‌ها افزایش می‌یابد که این مساله به خودی‌خود، عامل افزایش شیوع سالک است.

در واقع، انگل سالک در بدن جونده‌ای چون موش زندگی می‌کند. پشه خاکی با مکیدن خون حیوان این انگل را می‌بلعد و از طریق نیش زدن، انگل بیماری را به انسان منتقل می‌کند و باعث بروز زخم سالک می‌شود. حدود دو تا هشت ماه پس از گزش، تورم و قرمزی در محل گزش ایجاد می‌شود و بتدریج زخم ایجاد شده بزرگ می‌شود. البته این ضایعه به آهستگی و طی مدت شش ماه تا یک سال بهبود می‌یابد، اما آثار آن درصورت درمان نشدن، به صورت دائمی باقی می‌ماند و به زیبایی فرد آسیب می‌زند. در حالی که با انجام اقدامات درمانی و مراجعه سریع، در صورت مشاهده هر نوع زخمی که دیر خوب می‌ شود، می‌توان بیماری سالک را به طور کامل درمان کرد.

سالک همیشه در ایران وجود داشته است

به گفته معاون مرکز مدیریت بیماری‌های وزارت بهداشت به غیر از گوشه شمال غربی ایران و شهرهایی چون زنجان و کردستان در بقیه قسمت‌های کشور همیشه بیماری سالک شیوع داشته است. حتی این بیماری در دهه‌های گذشته در شهر تهران به علت وجود آب انبارهای زیرزمینی که کانون تجمع پشه‌های خاکی محسوب می‌شدند، شیوع زیادی داشته است که خوشبختانه با تخریب آب انبارها، این بیماری در مرکز شهر تهران ریشه‌کن شد، ولی همچنان در حاشیه شهر با توجه به ازدیاد ساخت و ساز دیده می‌شود.

دکتر نبوی با تاکید بر این که طی سال‌های اخیر، افزایش قابل توجهی در شیوع سالانه بیماری سالک در کشور نداشته‌ایم، می‌گوید: آخرین زمانی که ما طغیانی در شیوع سالک داشتیم بعد از زلزله بم بود. در حالی که ما نگران شیوع مالاریا در این منطقه بودیم، ولی با افزایش سالک مواجه شدیم. چرا که دیوارهای گلی بناها فرو ریخته بود و یکی دو سال طول کشید تا نخاله‌های ساختمانی از سطح شهر جمع‌آوری شود و پس از این که این اتفاق افتاد شیوع بیماری سالک نیز کنترل شد.

ریشه‌کنی سالک، غیر‌ممکن است

دکتر نبوی با تاکید بر این‌که جوندگان ناقل انگل همیشه وجود دارند و از بین بردن قطعی آنها کاری بسیار پر هزینه، زمان‌بر و در شرایط کنونی غیر ممکن است، می‌افزاید: البته اقدامات موثری در این زمینه صورت می‌گیرد که شامل شناسایی کانون‌های بیماری، عملیات لانه کوبی و طعمه سمی گذاشتن در این مکان‌ها می‌شود. این اقدامات با کمک استانداری، وزارت بهداشت و سازمان دامپزشکی و نیز بهره‌گیری از بودجه بحران کشور هر ساله اجرا می‌شود. همچنین سعی می‌شود از ایجاد مکان‌های تجمع زباله و نخاله‌های ساختمانی در حد امکان جلوگیری شود.

وی تاکید می‌کند: اما این اقدامات به طور کامل در ممانعت از ایجاد کانون‌های تجمع جوندگان ناقل سالک موفقیت‌آمیز نیست، چرا که شهرها همچنان بسط پیدا می‌کند و اطراف آنها همواره ساخت و ساز صورت می‌گیرد. به همین علت ما معمولا طغیان سیکل انتقال بیماری سالک را هرساله در اطراف شهرک‌های جدید شاهد هستیم.

پیشگیری از بیماری سالک

به نظر می‌رسد که مهم‌ترین اقدام برای پیشگیری از ابتلا به سالک، توجه به مساله بهداشت محیط و جمع‌کردن نخاله‌های ساختمانی از مکان‌های نزدیک به محل سکونت مردم است که بار اصلی اجرایی و نظارتی آن به‌عهده ارگان‌های دولتی وابسته به بخش سلامت و بهداشت و نیز پیمانکاران ساختمانی دولتی یا خصوصی در شهرک‌های ساختمانی حاشیه شهرهاست. بی‌شک خود مردم هم نباید اجازه دهند که زباله‌ها و نخاله‌های ساختمانی، نزدیک محل سکونتشان تجمع پیدا کند. همچنین باید به رعایت موارد ایمنی در منازل از جمله استفاده از توری روی درها و پنجره‌ها به طور جدی توجه کنند.

به گفته دکتر نبوی برای از بین بردن مخازن و کانون‌های اولیه بیماری سالک باید طی چند سال متوالی، عملیات لانه‌کوبی جوندگان عامل بیماری، بویژه در حاشیه شهرها و کانون‌های تجمع جوندگان صورت بگیرد. البته نمی‌توان روند خانه‌سازی برای جمعیت رو به افزایش مردم را متوقف کرد، اما می‌توان با انجام وسیع‌تر اقدامات کنترلی و بهره‌گیری از بودجه بحران جلوی طغیان شیوع بیماری‌هایی چون سالک را در کشور گرفت.

روش‌های پیشگیری از ابتلا به سالک

ـ هنگام خوابیدن در فضای آزاد از پشه‌بند استفاده شود.

ـ روی درها و پنجره‌های ورودی تورهای بسیار ریز نصب شود.

ـ از نگهداری دام و طیور در فاصله خیلی نزدیک به محل سکونت خودداری شود.

ـ از انباشتن و ریختن خاکروبه و نخاله ساختمانی، زباله و کودهای حیوانی در اطراف مناطق مسکونی و در شعاع کمتر از 500 متر اجتناب شود.

ـ بهسازی محیط و ترمیم محل استراحت و رشد و تکثیر پشه (شکاف دیوارها) به طور دقیق و صحیح صورت بگیرد.

ـ از رها شدن فاضلاب‌ها در معابر خودداری شود. (پونه شیرازی ‌/‌ گروه سلامت)