وای از زمان پیری، اگر دستم نگیری

جام جم سرا:

این روزها بابا‌بزرگ خیلی غرغرو شده و می‌گوید: باید وقتی جوان​تر بودی یک زن جدید می‌گرفتم. آن‌وقت توی این سن و سال به این فلاکت نمی‌افتادم.

اما عمو برعکس بابا‌بزرگ بیمار و ناتوان است.

او که 65 سال دارد، ده سال است که دیگر مثل قبل نیست. زن‌عمو ده سال است که دارد او را‌ تر و خشک می‌کند. او که فلج شده هر روز نیاز به تمیز کاری دارد. گاهی دخترش به مادرش کمک می‌کند، اما زن‌عمو اغلب برای کارهای خانه و پرستاری از همسرش تنهاست.

او خیلی خسته است، ولی هیچ وقت جلوی عمو غر نمی‌زند.

سالمندان پرستار، پرستاران سالمند

فاصله سنی زیاد ​ زن و مرد سبب شده تا زنان گاه بعد از سنین میانسالی سال‌ها پرستاری از همسر خود را عهده‌دار شوند.

زنان مراقبت از سالمندان دیگری را نیز به عهده دارند. این سالمندان گاه مادر، مادرشوهر، پدر و پدرشوهر این بانوان هستند و وقتی هنوز از پرستاری این افراد فارغ نشده‌اند، همسرشان نیز به سنی می‌رسد که نیاز به مراقبت و پرستاری دارد.

گاه ازدواج دوم با فاصله سنی بسیار زیاد تری صورت می‌گیرد چنان‌که همسر دوم با فاصله سنی 20 تا 30 سال به عقد مردی که میانسالی را پشت سر گذاشته ​ درمی‌آید.

چنین فاصله سنی، زن را بزودی به پرستاری دائمی تبدیل می‌کند که حتی وقتی خود نیاز به پرستاری و مراقبت دارد، کسی نیست به او کمک کند.

پژوهش‌ها نشان می‌دهد در میزان مراقبت از یک سالمند، سابقه همزیستی با سالمند و کیفیت ارتباطات مثبت بین‌فردی از عوامل مهم هستند که موجب تسهیل فرآیند مراقبت می‌شوند.

مراقبتی سخت، اما میسر

وقتی روزهای خوش زندگی به آخر می‌رسد و روزهای سخت در پیش است، وقتی قرار است در کنار هم بودن تنها به معنای سبک‌کردن بار خستگی و رنجوری یکدیگر و مراقبت تا زمان جدایی باشد، بار زندگی یکی چون چمدانی سنگین بر دوش دیگری لنگر می‌اندازد.

این بار سنگین را نمی‌توان بر دوش کشید مگر در شبکه‌ای از حمایت افراد خانواده و اطرافیان.

سهیلا که از مادر خود مراقبت می‌کند بانویی پنج و هشت ساله است و مادرش 83 سال دارد. او اغلب اوقات از سفرهای جمعی در کنار خانواده دور می‌ماند.

سهیلا می‌گوید: کاش گاهی بعضی از اعضای دیگر خانواده مثل عروس‌ها به جای من مراقب مادر بودند تا من هم​ خستگی در می‌کردم. او می‌گوید: حتی اگر مراکز مراقبتی قابل اطمینانی که هزینه سنگینی بر خانواده تحمیل نمی‌کنند، وجود داشت می‌توانست تا حد زیادی به تجدید قوای کسانی مثل من کمک کند.

پژوهشی با عنوان عوامل تسهیل‌گر و بازدارنده مراقبت خانوادگی از سالمندان آسیب‌پذیر در منزل که توسط دکتر منصوره یادآور نیکروش، دکتر فاطمه دباغی و دکتر فرحناز محمدی صورت گرفته ​ نشان می‌دهد ساختار و شبکه حمایتی قوی‌تر در خانواده به زنان مراقب در یافتن نقطه تعادل در ایفای نقش‌های مختلف زندگی کمک می‌کند.

زنانی که از حمایت مالی و روانی دیگر فرزندان فرد سالمند، برخوردار هستند، زندگی متعادل‌تری را تجربه می‌کنند.

​ آرامش درونی

مریم، بانوی چهل و هشت ساله و شاغل است که از مادر خود نیز مراقبت می‌کند. او می‌گوید: وقتی که همسرم با من احساس همدردی نمی‌کرد استرس زیادی داشتم. او مرا بازخواست می‌کرد که زندگی‌ام را رها می‌کنم، یا کار می‌کنم یا پرستاری.

او هرگز با من همدلی نمی‌کرد تا این که پدر خودش بیمار شد و مدتی طولانی بستری بود و متوجه شد که انسان در این شرایط چقدر به مراقبت فرزندانش نیاز دارد.

از آن پس او دیگر مرا برای مراقبت از مادرم توبیخ نمی‌کند، بلکه می‌گوید، تا وقتی والدین زنده‌اند باید جبران خوبی‌هایشان را بکنیم چون وقتی از دست رفتند دیگر همه چیز از دست رفته و فرصتی نمی‌ماند.

پژوهش دکتر منصوره یادآور و همکارانش نشان می‌دهد زنان متاهل بویژه آنانی که از سوی فرزندان و همسران خود مورد تقدیر و تشویق قرار می‌گرفتند، ​ خود را در فرآیند مراقبت موفق‌تر می‌دانستند.

حق فرزندی برای همه

مراقبت از والدین بیمار حقی است که والدین بر گردن همه فرزندان دارند و تنها گذاشتن یکی فقط به خاطر این‌که حس مسئولیت بیشتری دارد، کاری غیر اخلاقی است.

پژوهش‌های دکتر فاطمه دباغی و همکارانش نشان داده است ​در خانواده‌هایی که کمک و مشارکت فعال دیگر خواهران و برادران در همه ابعاد مراقبتی وجود دارد​، مراقب با بار و فشار کمتری روبه‌روست. یافته‌های مطالعات مشابه نیز نشان داد​ میزان حمایت اجتماعی مراقب، درجه نزدیکی و صمیمیت مراقب و سالمند، دسترسی به منابع و انواع حمایت رسمی و غیررسمی موجود در سطح جامعه بر مراقبت از سالمندان موثر است.

زیرساخت‌های مراقبتی

سمیرا می‌گوید: مادرم بازنشسته آموزش و پرورش است و یک عمر از بچه‌های مردم مراقبت کرده و آنها را آموزش داده است. الان جامعه چه حقی به گردن او دارد؟ما کارمندان همیشه حق بیمه خود را بهتر از هر کسی پرداخت کرده‌ایم، اما بیمه‌ها به ما چه می‌دهند؟

مادرم سال‌هاست زمینگیر شده و من تنها کسی هستم که از او مراقبت می‌کنم بدون این‌که دولت ریالی به ما کمک کند یا مرکزی برای حمایت و مراقبت از این افراد وجود داشته باشد.

پژوهشگران دوران سالمندی معتقدند: خلأ قوانین و سیستم‌های حمایتی رسمی و دولتی برای سالمندان و خانواده‌های آنان بویژه در دسترس نبودن مراکز کارآمد و مجهز به امکانات و کارمندان متخصص در حوزه بهداشت و سلامت سالمندان به تجربه صعوبت بیشتر در طول ارائه مراقبت به سالمندان آسیب‌پذیر منجر می‌شود.

نزدیکی محل زندگی مراقب با سالمند، ثبات اقتصادی خانواده، دسترسی به مراکز مراقبت روزانه و افراد حرفه‌ای مراقبت‌کننده، از عوامل موثر در فرآیند مراقبت از سالمندان به شمار می‌آیند.

با وجود تمام موانع و مشکلات، تحقیقات نشان می‌دهد که عمده حمایت‌های سالمندان از سوی خانواده و سیستم‌های غیررسمی تامین می‌شود.

بیشتر زنانی که در این پژوهش شرکت کردند، باور داشتند مراقبت از سالمند یک نقش زنانه است، اما زنان در جامعه کنونی به خاطر داشتن نقش‌های مختلف همزمان با ارائه مراقبت، نیاز بیشتری برای حمایت و کمک رسمی و غیررسمی در خود احساس می‌کنند. بخصوص که تعداد زیادی از بانوانی که از سالمندان مراقبت می‌کنند خود مراحل میانسالی و سالمندی را می‌گذرانند.(ماندانا ملاعلی/ضمیمه چاردیواری)