پدر؛ خیلی دور... خیلی نزدیک

بنا بر پژوهش‌های موجود، پدر تنها نان‌آور خانواده نیست و هر عملی از جانب او بر جهتگیری رشد شخصیت کودکان اثر می‌گذارد. حتی گفته می‌شود که کودک در دوران جنینی، صدای پدرش را نیز می‌شنود، آن را می‌شناسد و به آن واکنش نشان می‌‌دهد. چه عاملی باعث شده که این عضو فعال و تاثیرگذار خانواده در حد تامین‌کننده وسیله معاش تنزل رتبه پیدا کند و این روزها شاهد ارتباط کمتر فرزندان با پدران باشیم؟

‌به گفته روان‌شناسان، کودک در مسیر رشد و شکل‌گیری شخصیت از افراد زیادی تاثیر می‌‌پذیرد. تمام افرادی که در اطراف وی هستند بر رفتار او اثر می‌گذارند، اما تاثیر پدر بمراتب از سایر اطرافیان پایدارتر است. حتی برخی روان‌شناسان رفتار فرزندان را انعکاسی از رفتار پدران دانسته‌اند و گفته‌اند، پدران می‌‌توانند زمینه رشد یا سقوط شخصیت فرزندان را فراهم کنند.

توصیه به پدران

دست‌کم روزی نیم تا یک ساعت با فرزندانتان حرف بزنید‌ درددل و بازی کنید تا یخ ارتباط شما ذوب شود. خیلی از کارشناسان معتقدند هر چند پدر در خانواده صاحب اقتدار است اما نباید در محیط خانواده ریاست کند، چون این کار باعث ایجاد شکاف بین او و فرزندانش می‌‌شود و آنها را از هم دور می‌‌کند. اساساً کسی نمی‌تواند به فردی که عنوان ریاست دارد به لحاظ روانی و عاطفی نزدیک شود. این همان آفتی است که از جامعه به خانواده راه یافته و عنوان ریاست پدر بر خانواده، شکاف بین او و اعضای خانواده را تشدید کرده است.

از آنجا که پدران چند شغله بیشتر ساعات روز مجبورند بیرون از خانه کار کنند، زمان مناسب برای تعامل با فرزندان را از دست می‌دهند. در نتیجه بهترین زمان‌هایی را که می‌‌توانند روی شخصیت فرزندان اثر بگذارند، در خارج از منزل سپری می‌کنند که اثرات جبران ‌ناپذیری بر فرزندان می‌گذارد.

پدران چند شغله و کاهش ارتباط با فرزندان

دکتر علیرضا شریفی، عضو پژوهشگاه تعلیم و تربیت، با تاکید بر این‌که تربیت فرزندان این روزها بیش از پیش تحت تأثیر نهادهای اجتماعی به جای والدین قرار گرفته، می‌گوید: پدر عضوی از خانواده است که بر پسر و دختر اثر می‌گذارد. همانندسازی پسران برای گرفتن نقش جنسیتی پسرانه یا مردانه از پدر گرفته می‌‌شود و پدر به طور مستقیم و غیرمستقیم، نقش مهمی در تربیت فرزندان پسر دارد. در مورد دختران نیز همین وضعیت وجود دارد. دختر قرار است طبق تعریف جامعه نقش همسر را در آینده ایفا کند و پدر برای او الگویی است که بر مبنای آن به دنبال همسر ایده‌آل می‌‌گردد.

وی چند شغله بودن پدران را یکی از عوامل کاهش تاثیر تربیتی پدر بر فرزندان می‌‌داند و می‌‌گوید: طبق مطالعاتی که درباره چند شغله بودن پدران و تبعات آن در خانواده انجام داده‌ام، مشخص شد که پدران چند شغله، زمان مناسب برای تعامل با فرزندان را از دست می‌دهند. در نتیجه بهترین زمان‌هایی را که می‌‌توانند روی شخصیت فرزندان تاثیر بگذارند، در خارج از منزل سپری می‌کنند که اثرات جبران ‌ناپذیری بر فرزندان می‌گذارد.

دکتر محمود گلزاری، روان‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی نیز مهم‌‌ترین عامل گرایش نوجوانان به مصرف موادمخدر را ارائه نشدن نقش مناسب والدین بویژه بی‌توجهی به اهمیت تربیتی پدر می‌‌داند و می‌‌گوید: متاسفانه در جامعه کنونی ما به نقش پدر توجه جدی نمی‌‌شود و در واقع اهمیت حضور مقتدرانه و همراه با حمایت و ارائه آگاهی پدرانه به فرزندان در نظر گرفته نمی‌شود.

دکتر گلزاری، الگوی فرزندان در امر سوء مصرف موادمخدر (و نیز سایر آسیب‌های اجتماعی) ‌را در بیشتر موارد پدر خانواده عنوان کرده و توضیح می‌دهد: پدر عامل تعیین ‌کننده‌ای در تربیت فرزند و ایجاد شخصیتی مستقل در جوانان است و برای ایجاد شخصیتی مقاوم و به دور از تزلزل در جوان که موجب ایجاد مصونیت در برابر انحرافات اجتماعی می‌شود، لازم است وابستگی جوان به خانواده و بخصوص مادر بتدریج کاهش یابد. در این راه بازگرداندن نقش و جایگاه پدر در جامعه ایرانی به عنوان یکی از مهم‌‌ترین راهکارها شناخته می‌شود.

متاسفانه با وجودی که کارشناسان بر نقش تربیتی پدر بر فرزندان تاکید می‌‌کنند، بارها در برخی کتاب‌ها و مقالات خوانده شده که بر نقش تک‌بعدی مادر در تربیت فرزند تاکید می‌شود. چنین امری به فاصله بین پدر و فرزندان دامن می‌‌زند؛ چراکه در باور بسیاری از ما، پدر بیشتر از آن‌که یک دوست و همراز باشد، یک شخصیت پر صلابت، جدی و رئیس است که تامین معاش خانواده را به عهده دارد.

دختر برای مادر است!

«از پدرم خجالت می‌کشم، هیچ ‌وقت با او شوخی نمی‌کنم، پدرم با برادرانم جورتر از من است. پدرم با من مهربان است اما صمیمی نیست. هیچ وقت نمی‌‌توانم به پدرم بگویم به پول نیاز دارم. همیشه مادرم این کار را برایم انجام می‌‌دهد. حتی تصور هم نمی‌کنم که یک روز با پدرم درباره علائقم صحبت کنم. از وقتی بچه بودم، پدرم معتقد بود که باید با مادرم حرف‌هایم را بزنم و...».

منیره جاودان، مشاور تربیتی یک دبیرستان دخترانه در مورد اهمیت ارتباط دختران جوان با پدران می‌‌گوید: پدرها معمولا در سنین کودکی دخترانشان را خیلی دوست دارند، اما وقتی دختران به سن بلوغ می‌‌رسند، با وجودی که به محبت و توجه پدرانه بیشتر نیاز دارند، بنوعی از او فاصله می‌گیرند و این تصور وجود دارد که از آن پس محبت کردن به دختر از مسئولیت‌های مادر است.

این مشاور تاکید می‌‌کند: متاسفانه خیلی از پدرها حتی به وضعیت تحصیلی دخترانشان بی‌اعتنا هستند. بهانه آنها این است که نباید به مدرسه دخترانه بیایند. در حالی که دختران با حضور پدرانشان اعتماد به نفس می‌گیرند، همان طور که مادران وقتی پشت پسرانشان باشند، آنها دلگرم‌تر و عاطفی‌‌تر خواهند بود.

جاودان توضیح می‌دهد: معمولا دخترانی که با پدرانشان صمیمی هستند، معاشرتی و اجتماعی، مطمئن و محکم، و به آینده خوشبین‌‌ترند.

یک پدر خوب باشیم

هر چند این روزها حضور والدین بویژه پدران در فضای خانواده کمتر شده و چندپیشگی پدران از ساعات حضورشان در کنار فرزندان کاسته، اما کیفیت این حضور می‌تواند تا حد زیادی خلأ آنان را پر کند. کارشناسان به پدران توصیه می‌کنند به ‌رغم خستگی از کار روزانه، دست‌کم نیم ‌ساعت تا یک ساعت در روز را با فرزندانتان سپری کنید، با آنها حرف بزنید، گاهی درددل کنید، بازی کنید، شوخی کنید و خلاصه یخ ارتباط خود با پسر و دخترتان را ذوب کنید.

منیره جاودان، در مورد ارتباط دختران با پسران نیز توضیح می‌دهد: البته من کمتر با پسران نوجوان مانوس بوده‌ام، اما پسران معمولا در بلوغ و بعد از آن با مدیریت پدران مشکل پیدا می‌کنند؛ حرف‌نشنو، خشن و گاهی هم بی‌توجه و پرخاشگر می‌‌شوند. اگر پدری سختگیر در کنارشان باشد، کمتر انعطاف نشان می‌‌دهند، در این صورت رابطه‌شان همواره توفانی است، اما اگر پدر منعطف باشد و از کودکی با پسرش رابطه خوبی داشته باشد، بیشتر با پسر و حالات روانی او کنار می‌آید و حتی چه ‌بسا روحیات تلخ پسران را تعدیل خواهد کرد.

تصور کلیشه‌ای‌ پدر را از ذهن دور کنیم

در برخی خانواده ‌ها، پدر یعنی قدرت، ابهت و ریاست. این تفکر که البته در بسیاری از خانواده‌های امروزی تعدیل شده است، گاهی در ذهن برخی افراد به دوران مطلوب در گذشته یاد می‌‌شود در حالی که در شرایط امروزی با توجه به ارتقای سطح آگاهی، مادر و فرزندان بخشی از قدرت در خانواده را ـ چه بخواهیم چه نخواهیم ـ عهده‌دارند و مسئولیت‌های خانواده میان آنان تقسیم شده است.

پدران امروز ترجیح می‌دهند به جای ریاست، پشتوانه فرزندانشان باشند. مفهوم پدر در اذهان جوانان امروز فردی نیست که حرف اول و آخر را می‌زند. کارشناسان توصیه می‌‌کنند که اگر در خانه نیستید، روزی دست ‌کم یک بار با منزل تماس بگیرید و با همسر و فرزندانتان در هر سنی هستند، یکایک صحبت کنید و به آنها بگویید دوستشان دارید. پدر خوب بودن این روزها دشوار است اما شدنی است.

کتایون مصری/ جام جم