واقعیت نوشیدنی‌های گیاهی

ادعاها گاهی به قدری اغراق‌آمیزند که به نظر می‌رسد این توصیه‌ها و تجویزها زیاد هم موثق و قابل اعتماد نباشند.

به همین دلیل برای دستیابی به واقعیت درمانی دمنوش‌ها، سردنوش‌ها و جوشانده‌ها با دکتر روجا رحیمی، متخصص داروسازی سنتی و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

تقویت سیستم ایمنی از دیدگاه طب سنتی نسبت به طب رایج متفاوت است. در طب سنتی شش اصل ضروری برای حفظ سلامتی وجود دارد که اگر رعایت شود ایمنی بدن حفظ خواهد شد. یکی از مهم‌ترین این شش اصل اصلاح خوردنی‌ها و نوشیدنی‌هاست.

وقتی فردی سالم است، بهتر است به جای استفاده از گیاهان دارویی، از طریق غذاهای روزانه ایمنی بدن خود را ارتقا دهد؛ زیرا گیاهان، ترکیبات شیمیایی متفاوتی دارند و ممکن است در کنار مزایا، عوارض جانبی هم ایجاد کنند اما اگر بحث «گیاه درمانی» مطرح شود، گیاهان زیادی هستند که می‌توانند تقویت‌کننده سیستم ایمنی بدن باشند.

معروف‌ترین آنها اکیناسه یا سرخار گل است که اثربخشی آن برای کووید-19 هم مطرح شده و دمنوش یا اشکال دارویی آن برای پیشگیری مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما بهترین توصیه برای تقویت سیستم ایمنی بدن و پیشگیری از ابتلا به کووید-19 اصلاح مصرف غذاهای روزانه است.

تفاوت جوشانده، دمنوش و سردنوش

«جوشانده» نوعی نوشیدنی گیاهی است که با ریختن آب بر روی اجزای گیاه و حرارت‌دادن و جوشاندن آن در مدت زمان مشخص تهیه می‌شود. اما «دمنوش» به دم‌کردن اجزای گیاه، مشابه دم‌کردن چای یا تهیه آن در لیوان‌های چینی مخصوص اطلاق می‌شود.

«سردنوش» نیز می‌تواند از خیساندن اجزای گیاه در آب سرد و خیس‌خوردن آن در مدت مشخص به‌دست آید البته دمنوشی که سرد شده باشد نظیر چای سرد و همچنین شربت‌ها و سکنجبین که حاصل از جوشاندن هستند نیز نوعی سردنوش محسوب می‌شوند.

به یاد داشته باشید در هر سه روش جوشانده، دمنوش و سردنوش باید نوشیدنی صاف و از تفاله گیاه جدا شود.

کدامیک اثربخشی بیشتری دارند؟

در میان دمنوش، سردنوش و جوشانده هر کدام می‌توانند روش مناسبی برای استخراج ترکیبات موثره و درمانی گیاه باشند. معمولا بسته به بافت و ترکیبات گیاه، روش استخراج مواد موثره تعیین می‌شود. معمولا برای استخراج ترکیبات موثره ریشه‌های گیاهی نظیر زنجبیل، کاسنی و... که بافت سخت‌تری دارند از روش جوشاندن و برای گل‌های گیاهانی نظیر بابونه یا گل پنیرک که بافت لطیف‌تری دارند و احتمال تخریب ترکیبات موثره آن در طی جوشاندن وجود دارد از روش دم‌کردن استفاده می‌شود.

عوارض جانبی هم دارند؟

برخلاف باور عامه مردم که گمان می‌کنند گیاهان دارویی را به دلیل بی‌عارضه بودن می‌توانند به هر میزان و تا هر مدتی مصرف کنند، باید به یاد داشته باشید گرچه ترکیبات شیمیایی گیاه می‌تواند اثرات مفید درمانی داشته باشد، به همان میزان نیز می‌تواند همراه با عوارض جانبی باشد. هر گیاه دارویی در یکسری از افراد منع مصرف دارد. برخی گیاهان می‌توانند با داروهای شیمیایی تداخل ایجاد کرده و اثر دارو را کم یا زیاد کنند. برای مثال افرادی که داروهای رقیق‌کننده خون همچون وارفارین، آسپیرین و... مصرف می‌کنند نباید از زنجبیل که خود سبب رقیق‌شدن خون می‌شود استفاده کنند یا مصرف زیاد و طولانی‌مدت گاو زبان می‌تواند برای کبد افراد دچار مشکلات کبدی و حتی افراد سالم تهدیدکننده باشد. مصرف این گیاه برای افراد سالم به میزان دو بار در هفته، آن‌هم به اندازه یک قاشق غذاخوری به روش دمنوش یا جوشانده است.

بهترین زمان مصرف نوشیدنی‌ های گیاهی

تازگی گیاه نقش پررنگی در اثربخشی آن دارد. گیاه دارویی پس از خشک‌شدن، یک‌سری از ترکیبات موثره خود را از دست می‌دهد و اگر مدت زمانی از عمر آن نیز بگذرد اثربخشی آن به شدت کاهش خواهد یافت. بهترین زمان استفاده از نوشیدنی‌های گیاهی بلافاصله پس از تهیه دمنوش، سردنوش یا جوشانده آنهاست.

به یاد داشته باشید هر چه سریع‌تر این نوشیدنی‌ها را از اجزای گیاهی جدا و صاف و گرماگرم میل کنید. تاخیر در این اقدام سبب می‌شود یک سری از ترکیبات موثره و درمانی نوشیدنی دوباره جذب بافت تفاله گیاهی شده و از اثربخشی نوشیدنی بکاهد اما اگر امکان تهیه مداوم دمنوش یا جوشانده گیاهی فراهم نباشد بر اساس منابع طب سنتی می‌توانید نوشیدنی را به مدت 12 ساعت در دمای کمتر از 25 درجه سانتیگراد و در جای خشک و با گذاشتن درِ ظرف نگهداری کنید البته در صورت استفاده دوباره از دمنوش باید آن را مشابه چای - نه در لیوان‌های چینی مخصوص- دم‌کرده و همین‌طور جوشانده را دوباره به دمای جوش برسانید.

برای تهیه جوشانده میزان توصیه شده گیاه را در یک و نیم لیوان آب بجوشانید تا یک لیوان جوشانده بدست آید.

برای بافت‌های نسبتا لطیف گیاه به مدت پنج دقیقه و برای بافت‌های سخت مثل دانه یا ریشه گیاه ۱۰ تا ۱۵ دقیقه زمان نیاز است. برای دم‌کردن بافت نسبتا سخت گیاه از دم‌کردن به شیوه چای که اثربخشی بالاتری دارد و مورد توصیه است و برای بافت‌های لطیف‌تر مثل گل بابونه و پنیرک از لیوان چینی مخصوص هم می‌توان استفاده کرد.

طعم تلخ و تند گیاه نشانه چیست؟

برخی افراد در مورد معیار سنجش سمیت گیاهان تصور می‌کنند اگر گیاهی تلخ یا تند باشد سمی است، اما باید بدانید گیاهانی که بدون مزه‌اند هم می‌توانند سمی باشند و بنابراین از روی طعم و مزه گیاه هرگز نمی‌توان به سمیت آن‌ها پی برد.

تلخی و تندی گیاه معمولا نشانه قوی‌تر بودن و اثربخشی بیشتر گیاه است ضمن اینکه می‌تواند عوارض جانبی قوی‌ای هم به‌دنبال داشته باشد؛ بنابراین افراد برای مداوای بیماری و مشکل‌شان باید از گیاهانی استفاده کنند که صرفا متخصص یا داروساز طب سنتی تجویز کرده باشد.

آلودگی گیاهان دارویی به کووید 19

گیاهان هم می‌توانند هنگام برداشت، خشک‌کردن یا نگهداری دچار آلودگی شده و بار میکروبی آن‌ها بالا برود و اگر به‌صورت سردنوش با خیساندن در آب مصرف شوند سبب مسمومیت شوند‌، اما اگر گیاه به روش جوشانده استفاده شود، میکروب‌های آن در اثر حرارت نابودشده و به شیوه دمنوش از بار میکروبی نوشیدنی کم می‌شود.

در مورد ویروس کووید 19 در طی جوشاندن گیاه این ویروس معدوم اما برای گیاهی که آلوده به این ویروس باشد به روش دمنوش که حرارت زیر 60 درجه سانتیگراد اعمال می‌شود ویروس از بین نخواهد رفت. با توجه به اینکه راه انتقال کرونا عمدتا از طریق مخاط بینی و چشم است و از طریق بلعیدن ابتلای به این ویروس متصور نیست باید بدانید در سردنوش که فقط با خیساندن گیاه به‌دست می آید این ویروس می‌تواند باقی بماند.

بهتر است هنگام تهیه گیاه از عطاری انواعی را که دور از دسترس مشتریان و درون ظروف دربسته قرار دارد خریداری کرده و برای اطمینان بیشتر، گیاه را به مدت سه تا چهار روز در سطحی خشک و در سایه پهن و پس از این مدت با خیال راحت آن را به روش دمنوش، سردنوش یا خشک مصرف کنید.

فاخره بهبهانی - سلامت / روزنامه جام جم