یـادگاری روی کدام دیوار؟

فناوری تلفن همراه و استفاده از اینترنت روی آن، امروز به یک فناوری همه‌گیر تبدیل‌شده و می‌توان گفت اکثر افراد در جهان دارای تلفن همراه متصل به اینترنت هستند و امروزه بسیاری از کسب‌وکارها بر این بستر فعالیت می‌کنند اما این نوع کسب‌وکارها چه چالش‌هایی دارد؟

کسب‌وکار در سال‌های نه‌چندان دور

در سالیان نه‌چندان دور، بازارهای فیزیکی یکی از اصلی‌ترین محل‌های عرضه و تقاضا بود. کسب‌وکارها در آن دوران به شکل‌های مختلفی صورت می‌گرفت، اما در مورد مکان کسب‌و‌کار باید گفت دو حالت عمده وجود کرد: در حالت اول محل کسب شخصی بود و فردی که به فعالیت و کسب‌وکار می‌پرداخت درواقع مالک اصلی مکان کسب‌وکار هم بود. به‌طور طبیعی اگر کسب‌وکاری در این فضا شکل می‌گرفت و دارای رونق بود، صاحب کسب‌وکار به آن ادامه می‌داد. در حالت دوم، افرادی به علت نداشتن سرمایه کافی یا تمایل نداشتن به نگهداشتن سرمایه به‌عنوان خرید یک محل برای کسب‌وکار از روش اجاره محل کسب‌وکار استفاده می‌کردند. یکی از مشکلات موجود، اطمینان نداشتن صاحب کسب‌وکار به محل کسب‌وکار خود بود. اگر کسب‌وکار رونق می‌گرفت و صاحب مکان کسب‌وکار در سال جدید قرارداد خود را با صاحب کسب‌وکار تمدید نمی‌کرد، مشکلات زیادی برای صاحب کسب‌وکار به وجود می‌آمد و ممکن بود کسب‌وکار شکست بخورد.

بستر وب؛ محلی برای کسب‌وکار

با پیشرفت فناوری و افزایش دسترسی به اینترنت برخی از کسب‌وکارها به سمت اینترنتی شدن سوق پیدا کردند. در این زمان صاحبان کسب‌وکار از دو جهت به بستر اینترنت روی رایانه نگاه می‌کردند. گروه اول از صفحات اینترنتی برای معرفی محصولات خود و گروه دوم برای راه‌اندازی کسب‌وکار استفاده می‌کردند. در بین گروه دوم، افرادی از وبسایت‌های فروشگاهی شخصی استفاده می‌کردند، اما گروه دیگر از خدمات فروشگاه‌ها به‌صورت اجاره‌ای (ماهانه یا سالانه) سود می‌بردند.

اگر بخواهیم با حالت سنتی مقایسه کنیم، گروه اول روندی شبیه به گروهی که مکان کسب‌وکار خود را اجاره کرده بودند، پیش‌گرفته‌اند. باید گفت مساله انتخاب بین هزینه کردن برای ایجاد یک کسب‌وکار روی فضای شخصی و عدم هزینه بالا و اجاره مکان کسب‌وکار همچنان مطرح است. این مورد می‌تواند بر دوام یافتن یا نیافتن کسب‌وکارها تأثیرگذار باشد. در حالتی که سایت‌های مربوط به کسب‌وکارها به‌صورت خصوصی فعال‌شده باشد، با توجه به حق مالکیت صاحب کسب‌وکار روی سایت، اطمینان بیشتری وجود دارد، اما درصورتی‌که از فروشگاه‌هایی که به‌صورت اجاره‌ای فعال‌شده‌اند استفاده شود، اطمینان زیادی برای دوام آن وجود ندارد.

پیام‌رسان‌ها بستری برای کسب‌وکارها

اگر درصد کمی از افراد جامعه، تحصیل‌کرده‌ها و جوانان علاقه‌مند به فناوری‌های نوین، از اینترنت روی رایانه‌ها استفاده می‌کردند، حضور اینترنت بر بستر تلفن همراه و سادگی استفاده از آن موجب شد اکثر جامعه وارد فضای اینترنت شوند. پس از ورود اینترنت پرسرعت بر بستر تلفن همراه، امکان ایجاد و فعالیت شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها به وجود آمد. شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های مختلفی روی تلفن همراه فعال شد. مردم ایران نیز با فاصله کمی از دیگر کشورهای پیشرو در این زمینه، استفاده از فضای شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها را آغاز کردند.

آمارها نشان می‌دهد علاقه‌مندی افراد به حضور در شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها رو به افزایش است. ابتدا برنامه‌های پیام‌‌رسان باهدف برقراری ارتباط متنی به‌صورت دو نفره فعال شدند، اما به‌مرور امکان ساخت گروه به خدمات ارائه‌شده، اضافه شد. از سوی دیگر، امکاناتی نظیر برقراری تماس صوتی و تصویری روی برخی از پیام‌رسان‌ها ارائه شد.

با افزایش استفاده از پیام‌رسان‌ها و افزایش کاربران این‌گونه برنامه‌ها، شبکه‌های بومی و اجتماعی مجازی زیادی شکل گرفت و تولیدکنندگان این برنامه‌ها را بر آن داشت تا امکانات جانبی دیگری چون امکان ایجاد کانال برای ارائه محتوا به‌صورت یک‌طرفه را نیز ارائه دهند.

برخلاف صفحات وب که با ارائه درگاه‌های بانکی توسط بانک‌ها، عملاً بستر مناسب برای کسب‌وکارهای اینترنتی را آماده کردند، در برنامه‌های پیام‌رسان تاکنون اثری از آماده‌سازی زیرساخت برای پرداخت دیده نمی‌شود، اما حضور متنوع اقشار مختلف مردم از یک‌سو و صرف زمان زیاد در این برنامه‌ها توسط کاربران از سوی دیگر موجب شد تا صاحبان کسب‌وکار نگاه ویژه‌ای به این بستر داشته باشند.

طبق روال وبسایت‌ها، گروهی فقط برای اطلاع‌رسانی از این بستر استفاده می‌کردند،‌ اما گروه دیگر امکانات رایگان این فضا را بستر مناسبی برای راه‌اندازی کسب‌وکارهای خود می‌دانستند. گروه‌ها و کانال‌های متنوعی با انواع و اقسام کسب‌وکارها روی این بستر در سراسر جهان راه‌اندازی شد. در ایران نیز این مساله با رشد چشمگیری همراه بود و کسب‌وکارهای مختلفی بر بستر شبکه‌های اجتماعی و برنامه‌های پیام‌رسان شکل گرفتند. البته در این میان سودجویانی هم بودند که از این بستر و اعتماد مردم برای فریب افراد و کسب‌ درآمد‌ استفاده کردند تا جایی که در کشور، امکاناتی توسط وزارت فرهنگ ‌و ارشاد اسلامی برای ثبت کانال‌های رسمی در برخی برنامه‌های پیام‌رسان و دریافت مجوز ارائه شد.

نکته حائز اهمیت این است که حتی بدون عرضه درگاه‌های بانکی، صاحبان کسب‌وکارها با تلفیق روش‌های سنتی یا نسبتاً قدیمی با شبکه‌های اجتماعی و برنامه‌های پیام‌رسان توانستند فعالیت خود را آغاز کرده و به آن رونق ببخشند. به نظر می‌رسد، فضای وب در سال‌های اخیر موجب شده اطمینان کاربران به خرید‌های مجازی بیشتر شده و حتی بدون وجود درگاه اقدام به انجام خرید از شبکه‌های اجتماعی و برنامه‌های پیام‌رسان کنند.

روند صعودی استفاده از شبکه‌های اجتماعی و برنامه‌های پیام‌رسان و خرید‌وفروش روی این بستر همچنان ادامه داشت تا این‌که اخیرا برخی از این شبکه‌های اجتماعی و برنامه‌های پیام‌رسان مشمول فیلترینگ شدند. پیامد اقتصادی که این موضوع به همراه داشت، قابل‌تأمل است. اگر فرض کنیم به هر دلیل دیگری، دسترسی به این شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها قطع شود، آیا صاحبان کسب‌وکار بستر مناسبی را با توجه به عدم مالکیت قطعی روی این بستر انتخاب کرده‌اند؟ از طرف دیگر امکانات رایگان این بستر، فراگیر بودن آن بین اکثریت مردم و همچنین جذابیت استفاده از آن ‌برای درآمدزایی می‌تواند صاحبان کسب‌وکار را مجاب کند تا خطرات مطرح‌شده را به جان خریده و از این بستر به‌عنوان مکانی مناسب برای کسب‌وکار خود استفاده کنند.

هزینه کمتر یا دوام بیشتر؟

با نگاهی ساده به سه دوره مطرح‌شده (دوران سنتی، دوران استفاده از بستر وب و دوران استفاده از بستر تلفن همراه) می‌توان نتیجه گرفت که به‌طورمعمول کسب‌وکارها برای دوام و داشتن اطمینان باید هزینه‌های زیادی پرداخت کنند یا تصمیم دیگری گرفته و بر بسترهای کم‌هزینه یا رایگان فعالیت کنند. با توجه به این‌که استفاده از بسترهای رایگان، هزینه چندانی برای صاحبان کسب‌وکار ندارد، می‌تواند سوددهی بیشتری داشته باشد، اما از طرف دیگر عدم اطمینان به دوام آن نیز خطر قابل‌تأملی است.

به‌هرحال وجود چنین بسترهایی می‌تواند تعداد عرضه‌کنندگان محصول را افزایش داده و موجب افزایش رقابت و رونق بازار شود، همچنین در صورت عدم نظارت صحیح روی کانال‌های عرضه‌کننده، ممکن است محصولات و خدمات غیراستاندارد به دست مصرف‌کنندگان برسد.

فیلترینگ برخی شبکه‌های اجتماعی و برنامه‌های پیام‌رسان شاید تلنگری باشد برای صاحبان کسب‌وکارهایی که این بستر را برای فعالیت خود انتخاب کرده‌اند و از آن به دلیل امکانات مناسب باهزینه کم استفاده می‌کنند. آنها باید بدانند که ریسک عدم دوام دسترسی کاربران به آن به دلایل مختلف وجود دارد.

محسن سمسارپور

ضمیمه کلیک جام‌جم