نقاط قوت پوشش اخبار هسته‌ای در رسانه ملی

طی هفته‌های اخیر نه‌تنها رسانه‌های فارسی‌زبان خارج از کشور که برخی در داخل، با خرده‌گیری بر بخش‌های خبری رادیو و تلویزیون، استراتژی‌های رسانه‌ای آن را یکسونگرانه دانسته و نوشتند که رسانه ملی علیه مذاکرات و جمع‌بندی آن قصد سیاه‌نمایی دارد. این نقدها در حالی مطرح می‌شود که سیدعباس عراقچی، عضو ارشد تیم مذاکره‌کننده بتازگی پس از جلسه‌ای سه ساعته با معاون و مدیران خبر صداوسیما، گفت: در جامعه‌ای که در آن چندصدایی هست، انتظارات مختلفی از صداوسیما وجود دارد و هر طرف ادعا می‌کند که بی‌طرفی رعایت نشده، اما به نظر من صداوسیما در مجموع عملکرد بسیار خوبی داشته است. همچنین علی مطهری، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس نیز در تحلیل عملکرد صداوسیما در پوشش اخبار مذاکرات گفت: برنامه‌های مرتبط با مذاکرات هسته‌ای در مجموع بد نبود و برخی از این برنامه‌ها در جایگاه آگاهی‌بخشی و روشنگری قرار داشتند، زیرا تولید برنامه‌ با در نظر گرفتن منافع یک جناح قابل توجیه نخواهد بود و به نظر می‌آید که از نظرات هر دو جناح نسبت به تفاهم‌نامه هسته‌ای استفاده می‌شود.

تریبونی برای مخالفان و موافقان

دکتر امیر دبیری‌مهر، پژوهشگر علوم سیاسی بر این باور است، رسالت اطلاع‌رسانی و ارائه اخبار یکی از مهم‌ترین کارکردهای رسانه ملی است. این کارکرد در مورد ارائه اخبار مذاکرات هسته‌ای، مصاحبه شخصیت‌های تیم‌های مذاکره‌کننده ایرانی و 1+5 در چهار بخش قابل بررسی است.

بخش اول شامل اطلاع‌رسانی شبکه‌های تولیدی صداوسیما که عمدتا از زیرمجموعه‌های معاونت سیما هستند و با ساخت و اجرای برنامه‌هایی گفت‌وگومحور و میزگردهای کارشناسی به تحلیل و بررسی رویدادها، اظهارنظرها و اخبار مذاکرات تیم هسته‌ای ایرانی با کشورهای1+5 می‌پردازند که بحق برنامه‌هایی بی‌طرف و صرفا کارشناسی ارائه می‌کنند.

بخش دوم شامل خبررسانی بخش‌های خبری معاونت خبر رسانه ملی است. با توجه به شناخت چند ساله از نوع اطلاع‌رسانی این بخش، باید اذعان کنم که در جریان مذاکرات هسته‌ای، شاهد تحولی عینی و ساختاری در حوزه خبر بودم و به جرأت می‌توانم ادعا کنم که بُرد اطلاع‌رسانی جامع خبر در طول برگزاری این مذاکرات اجرا شد، یعنی هم دیدگاه‌ها و نظرات موافقان مذاکرات هسته‌ای پوشش خبری داده شد و هم دیدگاه‌های مخالفان انعکاس یافت. هم دیدگاه‌های کارشناسان داخل مطرح شد و هم دیدگاه‌های ایرانیان خارج از کشور منعکس شد.

بخش سوم شامل تولید برنامه‌های سیاسی معاونت خبر می‌شود که این معاونت هر اندازه در بخش دوم دچار تغییر و تحول مثبت شده است در این بخش سرعت تحول به اندازه بخش‌های خبری نبوده است و بیشتر بازآفرینی همان خطوط مستندسازی و برنامه‌سازی قبل را شاهد هستیم. لذا این بخش امکان وجود انتقاد را به مخالفان رسانه ملی می‌دهد.هرچند در این عرصه نیز شاهد حضور مستمر وزیر امور خارجه، رئیس سازمان انرژی اتمی و سایر مذاکره‌کنندگان ارشد در برنامه نگاه یک بودیم.

بخش چهارم شامل حوزه‌های خبری برون‌مرزی می‌شود مانند شبکه‌های العالم و پرس تی‌وی. این بخش‌های خبری، گذشته از مخاطبان خارج از کشور، دارای مخاطبان فراوان داخلی علی‌الخصوص جوانان و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی است که به زبان‌های عربی یا انگلیسی آشنایی دارند. پرس تی‌وی با توجه به سابقه موفق خود در انعکاس اخبار موافقان و مخالفان رویدادهای مختلف، این بار نیز در جریان مذاکرات هسته‌ای بسیار بی‌طرف و فراجناحی عمل کرد و دیدگاه‌های جامعی را انعکاس داد.

وی تاکید کرد: آقای سرافراز تجربه نوع خبررسانی جامع شبکه پرس تی‌وی را در چند ماه گذشته به معاونت خبر انتقال داده است که باعث بروز این تحولات مثبت شده است.

فرصت کافی در اختیار دولتمردان

دکتر فواد ایزدی، عضو هیات علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران پیشنهاد می‌کند که نباید مباحث مطرح شده بویژه از سوی یکی از اساتید دانشگاه را جدی گرفت، چرا که در ادبیات او یک جهتگیری خاص سیاسی مشاهده می‌شود که نه ملی است و نه مذهبی.

ایزدی با طرح این پرسش که کدام رسانه بی‌طرف است، تاکید می‌کند: هر رسانه برای خودش یک خط خبری دارد. البته برخی از رسانه‌ها این توانمندی و قابلیت را دارند که به گونه‌ای عمل کنند که این خط خبری چندان بارز و نمایان نباشد. یک رسانه باید با استفاده از ابزار رسانه‌ای و به صورت زیرپوستی و در لفافه به خط خبری مورد نظر خود نزدیک شود.

وی در خصوص ارزیابی‌اش از عمکرد سازمان صدا و سیما در طول مذاکرات هسته‌ای و پس از توافق می‌گوید: عملکرد صدا و سیما خاکستری بود اما در مجموع نمره قبولی می‌گیرد. رسانه ملی مستندات هسته‌ای خوبی را در این مدت ساخته و پخش کرد، اما ضعف اطلاعاتی مجریان در بعضی از برنامه‌های گفت‌وگومحور مشکل‌ساز شده بود. برخی از مجریان تسلط کافی را در مورد مباحث طرح شده در برنامه‌ها و میزگردها نداشتند و نمی‌توانستند با مهمانان برنامه وارد چالش شوند. شاید بهتر بود سازمان برای عوامل درگیر در برنامه‌های مربوط به مذاکرات هسته‌ای دوره‌های تخصصی با حضور استادان این حوزه می‌گذاشت.

این استاد دانشگاه تهران ادامه می‌دهد: صدا و سیما در دوره طولانی قبل از توافق ژنو تا آستانه لوزان در پی بررسی عمیق مذاکرات نبود، اما پس از این تاریخ عملکرد قابل دفاعی داشت. اتفاقا طی دو سال مذاکرات 80 تا 90 درصد بازه زمانی در اختیار کارشناسان دولتی و موافقان توافق بود. این می‌تواند یک اشکال باشد. صدا و سیما به نوعی تحت فشار مسئولان دولتی هم بود تا زمان بیشتری را در اختیار آنها قرار دهد.

دکتر ایزدی در پاسخ به ادعای برخی منتقدان که صدا و سیما فرصت بیشتری را در اختیار بیگانگان قرار داده است تا دیپلمات‌ها و اعضای تیم هسته‌ای، تصریح می‌کند: احتمالا این افراد رسانه‌های بیگانه را تماشا کرده‌اند که به این نتیجه رسیده‌اند. صدا و سیما چندین و چند بار فرصت و تریبون در اختیار آقایان ظریف، صالحی و عراقچی قرار داد.

ارزیابی رسانه ملی، تحقیق می‌خواهد

دکتر علیرضا عبداللهی‌نژاد، استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی درباره عملکرد رسانه ملی درباره مساله هسته‌ای می‌گوید: صدا و سیما با هدف اطلاع‌رسانی جامع آغاز کرد و تلاش بر این بود که اخبار مذاکرات هسته‌ای را با پس‌زمینه‌ها و پیش‌زمینه‌های آن ارائه کند و کوشید در این هدفگذاری هم نخبگان سیاسی و علمی و هم مردم عادی را مخاطب قرار دهد.

عبداللهی‌نژاد در این باره تشریح می‌کند: درباره کم و کیف عملکرد صدا و سیما درباره یک پرونده کلان، نمی‌توان بدون تحقیق و بررسی و تحلیل محتوا و متن صحبت کرد. باید برنامه‌های اصلی و فرعی تلویزیون در این باره را مورد بررسی قرار داد و با تعیین نسبت‌های علمی و دقیق از داده‌ها و اطلاعات قابل استناد، قضاوت کرد.

عبداللهی‌نژاد تاکید می‌کند، ارزیابی عملکرد رسانه ملی ضمن پایش روزانه، هفتگی و ماهانه اطلاعات، ممکن است چرا که برنامه‌های ارائه شده در گونه‌های مختلف مانند خبر، مستند و میزگرد و گفت‌وگو متفاوت بوده، شدت و ضعف داشته و شبکه‌های داخلی و خارجی رویکردهای متفاوتی داشتند. به عنوان نمونه پرس تی‌وی حرفه‌ای‌تر عمل کرد و دقیق‌تر با دیدگاه متوازن‌تر اخبار مذاکرات هسته‌ای را ارائه کرد.

منافع ملی مهم است

دکتر منصور حقیقت‌پور، نایب رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس نیز با انتقاد از برخی حملات علیه سازمان صداوسیما در جریان مذاکرات هسته‌ای می‌گوید: ممکن است که خودم هم به بخشی از عملکرد سازمان صداوسیما در جریان مذاکرات و توافق هسته‌ای انتقاد داشته باشم، اما از آنجا که برخی آقایان به خود اجازه دخالت در همه امور را می‌دهند و کلامشان نیز صادق نیست، در مقابل آنها می‌ایستم. اتفاقا سازمان صداوسیما وظیفه داشت عملکرد تیم‌ مذاکرات هسته‌ای را نقد کند. با این حال فرصتی که این سازمان در اختیار آقایان ظریف، عراقچی و حتی دکتر ولایتی گذاشت، کم نبود. کار کارشناسانه و نقادانه خوبی هم صورت گرفت و از هر طیف و نحله فکری این فرصت را داشتند که به ابراز عقیده و اظهار نظر بپردازند.

وی می‌افزاید: به نظر می‌رسد صداوسیما فرصت بیشتری را در اختیار موافقان و طرفداران توافق هسته‌ای قرار داد.

وی در پاسخ به طرح این شبهه از سوی مخالفان که می‌گویند رسانه ملی منافع ملی را لحاظ نمی‌کند، تصریح می‌کند: هرکس تفسیر خودش را از منافع ملی دارد. باید در ادبیات سیاسی کشور تعریف درستی از منافع ملی داشته باشیم و براساس آن عمل کنیم. منافع ملی دربرگیرنده طیفی از ارزش‌هاست که تاثیر قابل ملاحظه بر سرنوشت مردم دارد. منویات رهبر معظم انقلاب، کلان نظام و شاخصه‌های شورای امنیت ملی باید اساس و معیار تشخیص منافع ملی باشد، نه برداشت‌های فردی و جزیره‌ای.