همنشینی کتاب و صدا

کم‌وبیش تمامی شبکه‌های رادیویی فارغ از عنوانی که دارند و ورای سیاست‌ها و مأموریت‌های اصلی‌شان، برنامه‌ای را مختص کتاب و کتاب‌دوستان تولید کرده و روی آنتن می‌فرستند. به تعبیری بهتر، جادوی صدا در خدمت سحر کلام است و رادیو و ادبیات دست در دست و دوش به دوش، ارتقای سطح فرهنگ جامعه را هدف‌گذاری کرده‌اند. پیرامون این موضوع با ۱۱ برنامه‌ساز گفت‌و‌گو کردیم. 
 
باغ هنر؛ به روز و چالشی
برنامه «باغ هنر» یک جنگ فرهنگی وهنری است که شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۱۶ با اجرای شهاب شهرزاد به مدت ۴۰ دقیقه روی آنتن رادیو ایران می‌رود. یدالله گودرزی، مدیر گروه فرهنگ و تمدن رادیو ایران درباره محتوای برنامه باغ هنر اظهار کرد: این برنامه به‌روزترین رویداد‌های فرهنگی و چالش‌های موجود در این حوزه را به اطلاع شنوندگان خود می‌رساند. بخشی از برنامه باغ هنر به معرفی کتاب اختصاص دارد. بیشتر کتاب‌هایی که در برنامه معرفی می‌شوند به حوزه عمومی ادبیات، شعر و داستان ارتباط دارند. برنامه باغ هنر تلاش دارد تا تمام قصه و محتوای یک کتاب را لو ندهد و با یک رویکرد معرفی‌گونه، مخاطب را تشویق کند تا کتاب را برای خوانش انتخاب و خریداری کند. رادیو ایران در ادوار مختلف بیشترین تلاش را در تبلیغ و معرفی کتاب داشته است. درهمین راستاهرساله پویش «من یک کتاب می‌خوانم» برگزار می‌شود که طی آن از مخاطبان می‌خواهیم یک جمله تأثیرگذار از کتاب مورد علاقه‌شان را بخوانند. 

تشویق جوانان به مطالعه 
برنامه «پشت جلد» به تهیه‌کنندگی راضیه جعفری به مدت سه سال است که روی آنتن رادیو جوان می‌رود. جعفری با اشاره به پایین بودن سرانه مطالعه در کشور بیان کرد: هدف از ساخت پشت جلد تشویق شنوندگان و به‌ویژه جوانان به مطالعه و کتابخوانی است. درواقع تلاش داریم تا شنونده جوان در یک مدت کوتاه پنج دقیقه‌ای با کتاب مورد نظر آشنا و تشویق شود تا آن را تهیه و مطالعه کند. معرفی کتاب برای همه رده‌های سنی با موضوعات مختلف را در دستور کار داریم، اما از آنجا که مخاطب رادیو جوان جوانان هستند، همیشه تاکید بر معرفی کتاب‌های جوان‌پسند داشته‌ایم و کوشیدیم تا سلیقه آنها را نیز لحاظ کنیم. شاید جوانان امروزی حوصله نداشته باشند زمان زیادی را صرف شنیدن یک برنامه کنند، به همین خاطر در پشت جلد سعی کرده‌ایم تا به شکل فشرده و کوتاه، خلاصه‌ای از یک کتاب موضوع را برای شنونده بخوانیم و درباره نویسنده و سبک نگارش آن صحبت کنیم. 
 
روایت کتاب از کتاب فرهنگ تا کتابستان
رادیو فرهنگ برنامه‌های متعدد و متنوعی با محوریت کتاب و کتابخوانی پخش می‌کند؛ از‌جمله کتاب فرهنگ، کتابستان، احوال کتاب، سیم و زر، کیمیای کلمات و. منصوره کردی، مدیر گروه تاریخ و اندیشه رادیو فرهنگ در معرفی «کتاب فرهنگ» گفت: کتاب فرهنگ مجله‌ای شنیداری است که هر روز با موضوعی متفاوت و نگاهی پژوهش‌محور مخاطب را با کتاب‌های تازه و چهره‌های فکری روز آشنا می‌کند. پنجشنبه‌ها ساعت ۱۷ گروه ادب و هنر رادیو فرهنگ، میزبان برنامه «احوال کتاب» با اجرای سیدمهرداد ضیایی بازیگر و نویسنده و پژوهشگر است. دوشنبه‌ها موج رادیو فرهنگ به «سیم و زر» اختصاص دارد؛ برنامه‌ای با موضوع نقد کتاب در گفت‌و‌گو با نویسندگان. روز جمعه هم برنامه «کیمیای کلمات» با اجرای کارشناسی بهرام پروین‌گنابادی ــ نویسنده و منتقد ادبی ــ به بررسی متون کهن فارسی می‌پردازد. در کیمیای کلمات نه‌فقط شاهکار‌های ادبیات کلاسیک بلکه پژوهش‌های معاصر درباره آنها نیز مرور می‌شود. این برنامه درواقع پلی میان دیروز و امروز زبان فارسی است. 
 
گفت‌و‌گو درباره کتاب
«کتاب‌گفت» برنامه رادیو گفت‌وگوست که چهارشنبه‌ها پخش می‌شود. گوینده این برنامه حسین شفیعی است و ناهید طاعتی بخش مربوط به خوانش کتاب را اجرا می‌کند. همچنین محمد رسول تیبک، کارشناس ثابت این برنامه است. مهدی دادجو، تهیه کننده کتاب‌گفت درباره محتوای این برنامه توضیح داد: در هر قسمت کتاب‌گفت مجری و کارشناس درباره یک کتاب و شیوه نگارش آن گفت‌و‌گو می‌کنند تا شنونده با ادبیات، اطلاعات و داده‌های کتاب مورد نظر آشنا شود. دادجو درباره کتاب‌های در اولویت برای معرفی تاکید کرد: بیشتر بر روی کتاب‌های اجتماعی که به شیوه خلاقانه و نوین به رشته تحریر درآمده‌اند تمرکز داریم و درباره آن گفت‌و‌گو می‌کنیم. این گفت‌و‌گو منتج به معرفی کتاب نیز می‌شود. همچنین کتاب‌هایی با موضوعاتی مانند شعار سال، خانواده، دفاع مقدس، مناسبت‌های مذهبی و مباحث روز در اولویت قرار دارند. در هر ماه یک برنامه را نیز به حوزه کودک و نوجوان اختصاص می‌دهیم و در طول مدت ۳۰ دقیقه‌ای برنامه درباره کتاب معرفی شده در این حوزه گفت‌و‌گو می‌کنیم. او با تاکید بر این‌که کتاب‌های نویسندگان داخلی در اولویت معرفی قرار دارند یادآور شد: گاهی نیز بنا به ضرورت کتاب‌های نویسندگان خارجی به ویژه در حوزه‌های روانشناسی، روانشناختی و علوم مدیریت زندگی را معرفی می‌کنیم. علاوه بر گفت‌وگویی که میان مجری برنامه و کارشناس درباره کتاب مورد نظر برقرار می‌شود؛ خانم طاعتی بخشی از کتاب را نیز اجرا می‌کند تا مخاطب با شیوه نگارش نویسنده آشنا شود.
 
عشق کتاب؛ صدای روانشناسی و قلم 
برنامه «عشق کتاب» رادیو سلامت با رویکردی تخصصی به ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی، به‌ویژه در حوزه روانشناسی می‌پردازد. این برنامه با محوریت معرفی آثار برجسته و گفت‌و‌گو‌های صمیمی با نویسندگان، مترجمان و چهره‌های سرشناس اهل قلم پخش می‌شود. کامبیز نقاش، مدیر گروه سلامت روان و سلامت معنوی رادیو سلامت درباره برنامه عشق کتاب بیان کرد: این برنامه با هدف ترویج هرچه بیشتر کتاب‌خوانی، محتوای تخصصی و جذابی را برای مخاطبان به ارمغان می‌آورد. این برنامه که از رادیو سلامت پخش می‌شود، تمرکز ویژه‌ای بر معرفی کتاب‌های حوزه روانشناسی دارد؛ حوزه‌ای که این روز‌ها توجه عمومی به آن افزایش یافته است. یکی از نقاط قوت اصلی «عشق کتاب» فرصتی است که برای اهالی قلم فراهم می‌کند. در این برنامه، نویسندگان، مترجمان و سایر افراد فعال در عرصه فرهنگ و نشر، فرصت می‌یابند تا درباره آثار خود، چالش‌های ترجمه و دیدگاه‌های‌شان پیرامون ادبیات و کتاب به گفت‌و‌گو بنشینند. این گپ و گفت‌های صمیمی، پلی میان جامعه مخاطبان و خالقان اثر ایجاد می‌کند.
 
بستری آرام و دلنشین برای شنوندگان
«کتاب شب» برنامه‌ای است تولیدی که ازپنجم مهرماه امسال هرشب (به جزچهارشنبه‌ها) از آنتن رادیومعارف تقدیم شنوندگان می‌شود. بهروز رضوی اجرای این برنامه را برعهده دارد. امیرعباس خاقانی، تهیه‌کننده کتاب شب، هدف این برنامه را ایجاد بستری آرام و دلنشین برای مستمعین بعد از یک روز تلاش عنوان کرد وگفت: تلاش گروه برنامه‌ساز کتاب شب بر این بوده و هست تاکتاب‌هایی که در برنامه بازخوانی و روایت می‌شود نظر همه اقشار را جلب کند و با طراحی صوتی کتاب‌های صوتی، علاقه همراهان برنامه را به کتاب‌خوانی بیشتر کنیم. خاقانی با اشاره به اجرای کتاب شب توسط بهروز رضوی تصریح کرد: با آرزوی سلامتی برای استاد رضوی، بی‌شک خوانش کتاب با صدای ماندگار ایشان در جلب توجه مخاطبان بی‌تاثیر نیست و در این مدت دوماهه و در نظرسنجی‌های سازمان در امر جلب توجه نظر شنوندگان موفق بوده‌ایم.
 
رویکرد خبری یار مهربان
رادیو پیام هم گرچه بیشتر بر اخبار ترافیک و پخش ترانه و موسیقی متمرکز است، اما از کتاب غافل نمانده و برنامه «یار مهربان» را هر روز روی آنتن می‌برد. مریم قاسمی، تهیه‌کننده این برنامه توضیح داد: یار مهربان در واقع بخشی از برنامه‌های تولیدی رادیو پیام است که هر روز پخش می‌شود و در هر قسمت به معرفی و خواندن بخشی از یک کتاب می‌پردازد. کتاب‌هایی با امضای مقام معظم رهبری، کتاب‌های مناسبتی و تازه‌های نشر در اولویت معرفی در برنامه یار مهربان قرار دارند. از سوی دیگر، سعی کرده‌ایم برنامه یار مهربان رویکرد خبری نیز داشته باشد. شرایطی را فراهم آورده‌ایم که ناشران و نویسندگان بتوانند کتاب‌های خود را در این برنامه معرفی کنند. البته از آنجا که غالب شنوندگان رادیو پیام مردم عادی هستند، سعی کرده‌ایم کتاب‌هایی را معرفی کنیم که برای مخاطبان عام جذاب بوده و نویسندگان‌شان مورد تقدیر قرار گرفته باشند. در مناسبت‌های مختلف به کتاب‌های مرتبط نیز می‌پردازیم. چنانچه در جنگ ۱۲ روزه بیشتر روی کتاب‌های حوزه دفاع‌مقدس تمرکز کردیم و نقش مردم را در این حماسه مورد واکاوی قرار دادیم.
 
معرفی کتاب‌های ورزشی
رادیو ورزش هم هر جمعه ساعت ۲۰ برنامه «سه‌گام» را برای شنوندگانش پخش می‌کند. بیتا بردبار، تهیه‌کننده این برنامه درباره محتوای سه‌گام بیان کرد: برنامه سه‌گام یک مجله علمی یک‌ساعته است و همان‌طور که از نامش پیداست در سه گام مجزا به یک موضوع مشخص می‌پردازد. در گام اول و در گفت‌و‌گو با کارشناسان، به سؤالات شنوندگان در حوزه‌های مختلف ازجمله تغذیه، سلامت و ... پاسخ داده می‌شود. در گام دوم، آخرین مقالات در حوزه ورزش، پزشکی ورزشی و سلامت که در رسانه‌های علمی معتبر چاپ شده، مورد واکاوی قرار می‌گیرد. در گام سوم نیز درباره یک موضوع انحصاری مانند جامعه‌شناسی ورزشی، روان‌شناسی ورزشی و موضوعات وابسته به ورزش با یک کارشناس بحث و گفت‌و‌گو می‌شود. برنامه سه گام با معرفی کتاب‌های مرتبط با ورزش، علاوه بر بالابردن بار اطلاعاتی شنوندگانش، به دنبال کمک به نویسندگان و ناشران این حوزه نیز هست. در این خصوص معرفی کتاب‌های داخلی که توسط متخصصان کشور خودمان تالیف یا ترجمه شده‌اند، در دستورکار است.
 
آشنایی شنوندگان با مفاهیم اقتصادی
لازم به ذکر است که شبکه‌های دیگر نیز برنامه‌هایی مختص به یار مهربان دارند؛ ازجمله رادیواقتصاد که «کتاب بازار» را روی آنتن می‌برد. این برنامه به تهیه‌کنندگی علی دهقان‌زاده روز‌های شنبه، یکشنبه و سه‌شنبه از رادیواقتصاد پخش می‌شود. تهیه‌کننده کتاب بازار درباره محتوای آن اظهار کرد: در ۱۵دقیقه زمان برنامه کتابی در حوزه موفقیت‌های فردی و اقتصادی معرفی و درباره نویسنده، نقاط قوت و ضعف آن صحبت می‌کنیم. این آثار شامل کتاب‌های اقتصادی، موفقیت‌های فردی و رمان با پس‌زمینه اقتصادی است. هدف ما در برنامه کتاب بازار آشنایی مخاطبان با مفاهیم اقتصادی است تا اگر قرار است کسب‌وکاری راه‌اندازی کنند، دچار مشکل نشوند. از آنجا که بیشتر شنوندگان رادیواقتصادراعلاقه‌مندان به مباحث اقتصادی تشکیل می‌دهند، پیرنگ اقتصادی دربرنامه کاملا مشهود است و درقالب معرفی کتاب، به‌صورت تخصصی مفاهیم اقتصادی اثر مذکور را بررسی می‌کنیم. تهیه‌کننده برنامه کتاب بازار با تاکید بر فعالیت در فضای مجازی گفت: برنامه در فضای مجازی بسیار فعال است و مخاطبان زیادی جذب کرده‌ایم. درحال‌حاضرحدود۵۰هزارمخاطب داریم که از قسمت‌های پخش‌شده برنامه بازدید کرده‌اند. تلاش‌مان این است که فقط به رادیو اکتفا نکنیم و از ظرفیت‌های فضای مجازی نیز بهره ببریم و به همین دلیل خلاصه برنامه را در این فضا بارگذاری می‌کنیم.
 
«زورق خیال» با ادبیات داستانی جهان
برنامه «زورق خیال» هرروز از رادیونمایش پخش می‌شود. هدف اصلی ازساخت این برنامه آشنایی مردم و به‌ویژه جوانان با ادبیات داستانی جهان است. به گفته فرشاد آذرنیا، تهیه‌کننده زورق خیال، آغاز پخش برنامه براساس طراحی و پیشنهاد ایوب آقاخانی بوده است. او دراین‌باره توضیح داد: درهرقسمت برنامه یک رمان معروف از ادبیات داستانی جهان توسط آقای آقاخانی انتخاب و خوانش می‌شود. زورق خیال در بین جوانان و به‌خصوص دانشجویان ادبیات و تئاتر مخاطبان زیادی دارد. حتی بسیاری از همکاران خودمان هم برنامه را پیگیری می‌کنند و درباره آن نظر می‌دهند. آذرنیا اجرای متفاوت آقاخانی را یکی از نقاط قوت برنامه زورق خیال ذکر کرد وادامه داد: آقای آقاخانی درحین خوانش بخش‌هایی از یک رمان، به‌جای تمام کاراکتر‌ها اعم از مرد، زن، کودک، پیرمرد و... بازی و صحبت می‌کند. تمرکز برنامه روی ادبیات داستانی است. سعی می‌کنیم رمان‌های به‌روز و معروف دنیا را در برنامه معرفی وخوانش کنیم. همچنین به کمک موسیقی تلاش می‌کنیم تا هنگام خوانش کتاب توسط آقای آقاخانی، همه چیز واقعی به نظر برسد.
 
معرفی کتاب‌های قرآنی به شنوندگان
رادیوقرآن با پخش هرروزه برنامه «معرفی کتاب» کتاب‌های قرآنی در حوزه قرائت، تجوید، روخوانی، مفاهیم و علوم قرآنی را معرفی می‌کند. این برنامه به تهیه‌کنندگی علیرضا صفرزاده هرروز روی آنتن می‌رود. تهیه‌کننده معرفی کتاب خاطرنشان کرد: برنامه در دوره جدید پخش بیشتر روی کتاب‌هایی که قرآن را به کودکان آموزش می‌دهد و همچنین کتاب‌هایی درباره قرائت، تجوید، روخوانی، مفاهیم وعلوم قرآنی متمرکز است. درهمین راستاعلاوه بر معرفی کتاب‌های مورد نظر با صاحب اثر و مؤلف نیز صحبت می‌کنیم تا انگیزه‌اش را از تالیف کتاب از زبان خودش بشنویم. هدف ازساخت برنامه معرفی کتاب آشنایی مردم با موضوعات و مفاهیم مرتبط با قرآن است. بخشی ازآثار معرفی‌شده درحوزه مفاهیم قرآنی به کتاب‌هایی مربوط می‌شودکه برای کودکان ونوجوانان نوشته شده است. سعی می‌کنیم‌درمناسبت‌هایی مثل روز کودک‌ونوجوان نیز به شکل اختصاصی به کتاب‌هایی بپردازیم که مفاهیم قرآنی را برای کودکان و نوجوانان تشریح می‌کنند.