جغدها درخانه‌ام لانه کرده‌اند

تا به خود می‌آید، سپیده زده و باید برای رفتن به اداره آماده شود، اما می‌داند روز خوبی نخواهد داشت و مدام در محل کار کسل است و گیج می‌زند؛ از همه مهم‌تر نمی‌داند با غرولندهای همسرش که چرا تا صبح بیدار می‌ماند، چه کند.

استفاده از اینترنت در سال‌های اخیر روند رو به رشدی داشته است، نکته اینجاست که کاربرهای اینترنت دیگر مثل سال‌های نه‌چندان دور از طیف خاصی نیستند، بلکه اکنون در هر گروه سنی و از هر جنسی می‌توان مشتریان پروپا قرص اینترنت و نرم‌افزارهای ارتباطی را دید که حتی در مکان‌های عمومی به نمایشگر تلفن همراه یا تبلت خود زل زده‌اند و بسرعت با انگشت روی صفحات تایپ می‌کنند و بی‌خیال دنیای اطراف اخم می‌کنند، لبخند می‌زنند و گاهی زیر لب با خودشان حرف می‌زنند.

در این بین تعداد افرادی که به صورت افراطی و اعتیادگونه از اینترنت استفاده می‌کنند هم روزبه‌روز زیادتر می‌شود.

امروزه وابستگی به اینترنت را اعتیاد مدرن نامگذاری کرده‌اند و گرچه در سال‌های گذشته این اعتیاد، به عنوان یک اعتیاد کم‌خطر مورد بررسی قرار گرفته بود، اما بعد از گذشت مدت زمان کمی به علت رشد چشمگیر مبتلایان به اعتیاد اینترنتی که بشدت در حال افزایش بودند، در بعضی از کشورها این اعتیاد به رسمیت شناخته شد و کلینیک‌هایی برای مداوای معتادان به اینترنت دایر شد که از جمله این کشورها می‌توان به چین، آمریکا و آلمان اشاره کرد که به علت تعداد زیاد کاربران اینترنت، دارای بیشترین معتادان به اینترنت هستند.

الگوی اعتیاد به اینترنت شباهت بسیار زیادی به الگوی اعتیاد به موادمخدر دارد، به طوری که در مغز افراد معتاد به اینترنت همان حالت‌هایی اتفاق می‌افتد که در اشخاص معتاد به موادمخدر مشاهده می‌شود و در نواحی مسئول ابراز احساسات، توانایی تمرکز و تصمیم‌گیری افراد معتاد به اینترنت درست مثل افراد معتاد به موادمخدر، الکل و... اختلالاتی رخ می‌دهد که باعث بروز مشکلات مختلف در جنبه‌های مختلف زندگی آنها می‌شود.

به عبارت دیگر، افراد معتاد به اینترنت و شبکه‌های اجتماعی از زندگی روزمره خانوادگی، اجتماعی و شغلی دور می‌شوند، وابستگی‌شان به اینترنت روزبه‌روز بیشتر می‌شود، اگر از آن استفاده نکنند، افسرده و دچار اضطراب می‌شوند و... همه این اتفاق‌ها همان‌هایی است که برای معتادان به موادمخدر هم رخ می‌دهد. افراد معتاد به شبکه‌های اجتماعی و اینترنت، زمان زیادی را برای این کار صرف می‌کنند و همین باعث می‌شود از کارهای ضروری باز بمانند و زندگی شغلی، اجتماعی، روابط بین‌فردی و در کل زندگی فردی و اجتماعی‌شان به خطر بیفتد.

شخص معتاد، اینترنت را به شرکت در فعالیت‌هایی که پیش از این مورد توجه‌اش بود، یا ارتباط با اعضای خانواده و دوستان ترجیح می‌دهد و بیشتر مایل است با افراد جدیدی که توسط اینترنت پیدا کرده ارتباط برقرار کند.

او از خواب و استراحت صرف‌نظر می‌کند و بدون اینترنت، حالت آشفتگی، عصبانیت، بداخلاقی و در نهایت افسردگی پیدا می‌کند و زمانی که این امکان فراهم شود، تمام حالت‌های فوق در او از بین می‌رود.

انواع اعتیاد اینترنتی

بعضی از معتادان اینترنتی فقط به بازی‌های اینترنتی و در کل به بازی‌های رایانه‌ای معتادند، در حالی که برخی اعتیادهای فضای مجازی احتیاجات اجتماعی را برآورده می‌کنند و بعضی از آنها هم فقط از اعتیاد به کار ناشی می‌شوند.

اعتیاد به چت، وبگردی، هک کردن، اعتیاد به وبلاگ، جستجو و ذخیره بیش از اندازه اطلاعات، اعتیاد به چک کردن ایمیل، گوش دادن به موزیک و تماشای فیلم و بازی‌های رایانه‌ای از دیگر موارد اعتیاد اینترنتی است، البته در برخی مواقع یک معتاد اینترنتی به تمام این موارد اعتیاد دارد.

بعضی از افراد هم فقط شیفته و معتاد نرم‌افزارهای تلفن همراه اعم از وایبر، لاین، واتس‌اپ و... می‌شوند و از صبح تا شب در حال گشت و گذار و گپ زدن از طریق این نرم‌افزارها با غریبه و آشنا هستند.

افرادی که دچار اعتیاد به گپ زدن و گفت‌وگوی اینترنتی می‌شوند، معمولا بیش از حد درگیر روابط اینترنتی‌اند و احتمال این‌که به مسائل غیراخلاقی نیز آلوده شوند، بالاست. دوستی اینترنتی خیلی سریع اهمیت و جایگاه روابط خانوادگی و دوستان قدیمی را می‌گیرد. این اعتیاد در بیشتر موارد به شکست ازدواج‌ها و بی‌ثباتی در روابط خانوادگی منجر می‌شود.

نشانه‌های اعتیاد به اینترنت

چند وقتی است از سردردهای شدید رنج می‌برد. وقتی همه خوابند او بیدار است و مشغول دنیای مجازی، و وقتی همه بیدارند، او مشغول چرت زدن است. آستانه تحملش بسیار پایین آمده و برای هر مساله کوچکی عصبانی می‌شود. زیر چشم‌هایش گود افتاده، سر کارش تمرکز ندارد، بی‌حوصله است؛ حوصله آدم‌های دور و برش را ندارد.

اعتیاد اینترنتی سه مرحله دارد: ادامه استفاده، زیاد شدن ساعت مصرف و مرحله اعتیاد واقعی. اعتیاد به اینترنت هم مثل اعتیاد به تماشای تلویزیون، کشیدن سیگار، انجام دادن فعالیتی خاص در ابتدا کم‌خطر به نظر می‌رسد، اما به هر حال در صورت بی‌توجهی به آن تبدیل به یک اعتیاد صددرصد واقعی می‌شود.

از معمول‌ترین معیارهای تشخیص اعتیاد به اینترنت می‌توان به مواردی نظیر افت تحصیلی شدید در کودکان و نوجوانان، کاهش وزن به علت از بین رفتن نظام تغذیه بدن، بالا رفتن دامنه تنش‌های عصبی، کاهش فعالیت‌های اجتماعی، معاشرت با اشخاص یا گروه‌های بزرگ‌تر، قانون‌گریزی، عدم مسئولیت‌پذیری در خانواده، خشونت بیش از حد، پرخاشگری، تغییر عادت‌های رفتاری، ابتلا به سردردهای عصبی و... نام برد که می‌توان به کمک آنها، علائم اعتیاد به اینترنت را در دیگران شناسایی کرد.

همچنین در اثر نشستن طولانی‌مدت در پشت کامپیوتر و استفاده از اینترنت، ممکن است یک‌سری ناراحتی‌های جسمی نظیر خشکی چشم، ناراحتی مچ دست و انگشتان در اثر کلیک کردن‌های مکرر و تکراری و نیز ابتلا به انواع سردردهای میگرنی و عصبی دیده شود. یک حالت جالب در معتادان اینترنتی، حالتی به نام «تکانه‌های کامپیوتری» است که این افراد هنگامی که پشت کامپیوتر نیستند، این حالت را نشان می‌دهند، یعنی معتادان اینترنتی وقتی پشت کامپیوتر نیستند، دچار حالت آشفتگی و سرآسیمگی شده و انگشتانشان به طور ناخودآگاه حرکاتی نظیر تایپ کردن را انجام می‌دهد.

جاده یکطرفه، دلایل معتاد شدن بعضی‌ها...

بعضی از کارشناسان معتقدند اصلی‌ترین عامل به‌وجود آمدن اعتیاد اینترنتی، کمبود محبت و خجالتی بودن در فرد است. کسانی که در برقراری ارتباط رودررو با دیگران خجالتی هستند و از کمبود عاطفه و محبت اطرافیان برخوردارند، سعی می‌کنند خود را با اینترنت مشغول کنند.

دکتر مرضیه مشتاقی، روان‌شناس و مشاور مسائل خانواده در گفت‌وگو با چاردیواری با اشاره به علت‌های به وجود آمدن اعتیاد اینترنتی می‌گوید: یکی از دلایلی که افراد جذب اینترنت و دنیای مجازی می‌شوند و به دنبال آن وابستگی و اعتیاد به آن برایشان به وجود می‌آید، یکطرفه بودن آن است.

دکتر مشتاقی با اشاره به مراجعان متعدد از سنین مختلف که با این مشکل یعنی اعتیاد به اینترنت مواجه هستند و برای رهایی از آن و درمان مراجعه می‌کنند، می‌گوید: تعداد زیادی از افراد معتاد به اینترنت و فضاهای مجازی، دلیل وابستگی خود به این فضا را لازم نداشتن مهارت‌های اجتماعی یا خجالتی بودن یا داشتن خلأ عاطفی عنوان می‌کنند.

وی می‌افزاید: وقتی ما در تعامل با دیگران قرار می‌گیریم، موظفیم یکسری مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی را یاد بگیریم و به کار ببریم و وقتی این مهارت‌ها را نداریم، راحت‌تر است که در جذب دوستی در یک ارتباط یکطرفه قرار بگیریم که در بیشتر موارد در آن رابطه نیازی به به‌کارگیری مهارت‌های اجتماعی نیست و در نهایت کاربر اینترنتی به محض این‌که می‌بیند صفحه‌ای یا ارتباطی باب میلش نیست، براحتی پنجره را می‌بندد و خود را موظف به تعامل با دیگران نمی‌بیند.

دکتر مشتاقی می‌افزاید: دلیل دیگر وابستگی بیش از حد بعضی از افراد به اینترنت این است که بعضی از خانواده‌ها وقت لازم را برای اعضای خود ندارند و ارتباط بین اعضای خانواده به نسبت گذشته بسیار کم شده است و با کاهش ارتباط عاطفی بین اعضا هر کدام از آنها این لیوان خالی را طوری پر می‌کنند؛ ممکن است فردی این خلأ را با ورزش، فرد دیگری با کار و دیگری با دوستان پر کرده و تعداد بسیار زیادی هم وابستگی به اینترنت و ارتباط با افراد مجازی و بازی‌های رایانه‌ای و ارتباطات از طریق نرم‌افزارهای تلفن همراه مثل وایبر و... را جایگزین این خلأ می‌کنند که از موارد قبلی راحت‌تر و بی‌دردسرتر و در دسترس‌تر است.

معتادان اینترنتی همسران خوبی نیستند

از زمانی که به خانه می‌رسد، دائم یا با گوشی خود مشغول است یا با رایانه‌اش مشغول به گشت و گذار در دنیای مجازی است، حتی وقتی همسرش او را برای شام صدا می‌زند یا به بهانه سیر بودن از شام خوردن هم به‌دلیل استفاده از اینترنت امتناع می‌کند یا با سرعت زیاد، شام خود را تمام می‌کند تا به‌سوی رایانه‌اش برگردد، حتی وقتی همه خوابند او همچنان بیدار است و مشغول... همسرش دائم از بی‌توجهی او به خود، زندگی و بچه‌ها شکایت می‌کند، اما او فقط به توجیه کارهایش می‌پردازد و هیچ ترتیب اثری نمی‌دهد.

اکنون بسیاری اینترنت را یک خطر اجتماعی اعتیادآور با توانایی بالقوه در تخریب و آسیب‌رسانی به روابط زناشویی می‌دانند.

ناتوانی در مدیریت زمان به واسطه وقت‌گذرانی با نرم‌افزارهای ارتباطی چه از طرف شما و چه از طرف همسرتان باعث می‌شود نتوانید به وظایف اصلی‌تان در محیط خانواده عمل کنید و این وضع سطح نارضایتی اعضای خانواده و چالش‌های میان آنها را افزایش می‌دهد و پیوندهای عاطفی‌تان را کمرنگ می‌کند.

دکتر مرضیه مشتاقی، روان‌شناس و مشاور خانواده در این‌باره ‌می‌گوید: هر وابستگی و اعتیادی آسیب‌زاست، اما باید میزان این آسیب را بسنجیم. ممکن است کسی فکر کند که اعتیاد به اینترنت و وابستگی به آن حداقل از اعتیاد به موادمخدر بهتر است، اما مساله اینجاست هر چیزی که باعث فاصله بین اعضای خانواده از یکدیگر شود، خطرناک و تخریبگر است.

وقتی فرد مشغولیت‌های خودش را دارد و با آن جعبه جادو دائم در حال گشت و گذار در دنیای مجازی است، از همسرش روز به‌ روز بیشتر فاصله می‌گیرد و به دنبال آن هرچه همسران زمان کمتری را با هم بگذرانند، هرچه خاطرات مشترکشان کمتر باشد، هرچه وقت کمتری را صرف شناخت یکدیگر کنند، هر چه کمتر برای بررسی و حل چالش‌های زندگی وقت بگذارند؛ بنیان زندگی مشترکشان، سست‌تر و احتمال از هم گسستن آن بیشتر می‌شود و خداحافظ گفتنشان به یکدیگر، آسان‌تر.

وی می‌افزاید: همسر فرد معتاد به اینترنت باید نگرانی‌ها و خواسته‌هایش را درباره سوءمصرف و وابستگی او به اینترنت به‌طور مشخص و دقیق بیان کند و به او تفهیم کند رفتار افراطی و عادت شدید او چه تأثیری بر روحیه‌اش گذاشته و دقیقا مشخص کند چه چیزی در عادت او بیشترین نگرانی، تاثیر و آسیب را به خانواده تحمیل کرده است.

دکتر مشتاقی می‌گوید: برای درمان اعتیاد اینترنتی نمی‌توانیم به‌طور کل اینترنت را قطع یا حذف کنیم و بگوییم هیچ‌کس حق استفاده از اینترنت یا هر تکنولوژی دیگر را ندارد، چون این کار نتیجه عکس می‌دهد، بلکه باید برای استفاده از اینترنت برای همه اعضای خانواده سقف زمانی و گام‌های متعالی رو به رشدی داشته باشیم، یعنی همه برای استفاده از آن هدف و محدوده زمانی داشته باشند.

معتادان کوچک

برای بعضی از نوجوان‌ها که اسیر اینترنت شده‌اند، دنیای مجازی، چت‌روم‌ها و بازی‌های اینترنتی براحتی جایگزین افراد فامیل، دوستان، تحصیل، اشتغال و خواب می‌شود و از دنیای واقعی که در آن زندگی می‌کنند فاصله می‌گیرند. نوجوانان معتاد به اینترنت صرف‌نظر از جنسیت، سن و مقطع تحصیلی بدون هیچ منظور و هدفی تنها برای یافتن چیزهای جدید و مهیج در این شبکه پرسه می‌زنند.

دکتر ابوالقاسم عیسی‌مراد، روان‌شناس و مدیرکل امور تربیتی و مشاوره وزارت آموزش و پرورش در گفت‌وگو با چاردیواری، ضمن اشاره به شباهت اعتیاد به اینترنت در کودکان و نوجوانان به اعتیاد به مواد مخدر می‌گوید: وقتی اعتیاد به فضاهای مجازی و الکترونیک و بازی‌های رایانه‌ای در کودک و نوجوان به وجود می‌آید، بیشتر از 35 تا 38 ساعت از وقت خود را در هفته در این فضا‌ها می‌گذراند.

وی می‌افزاید: در این موارد وارد شدن به فضای مجازی با خود کودک و نوجوان است، اما گشت و گذارهای بی‌هدف و از این شاخه به آن شاخه پریدن‌ها و به وجود آمدن عوارض ناشی از آن که مهم‌ترین آن افت تحصیلی و اختلال در روند رشد آنهاست دیگر از اراده آنها خارج است.

دکتر عیسی‌مراد معتقد است: کودکان و نوجوانانی که به اینترنت دلبستگی فراوان پیدا می‌کنند و در حقیقت به آن معتاد می‌شوند و برای ارضای خود ساعت‌های متوالی، بدون وقفه روی خط باقی می‌مانند، علاوه بر عوارض روانی دچار عوارض جسمانی از قبیل خستگی و کرختی، تاثیر روی چشم و حتی گونه‌ها و عوارض دیگری روی حرف زدن و حتی شانه‌ها و عضلات گردن می‌شود.

دکتر عیسی‌مراد همچنین به دلایل به وجود آمدن اعتیاد اینترنتی در کودکان و نوجوانان اشاره می‌کند و مهم‌ترین دلیل آن را نداشتن دوست و همدم برای فرد عنوان می‌کند و می‌گوید: هرچه درجه انزوا و گوشه‌گیری و نداشتن همدم و همراه و همدل در کنار کودک و نوجوان بیشتر باشد، احتمال درگیر شدن او با فضاهای مجازی و مسائل مربوط به آن بیشتر می‌شود.

در صورت بروز هر کدام از علائم اعتیاد، منع کامل دسترسی به اینترنت نیاز نیست و توصیه نیز نمی‌شود، بلکه ایجاد ساختاری که در نهایت به کاهش این دسترسی تا مرز اعتدال منجر شود، لازم است. برای مثال، استفاده یک نوجوان از شش ساعت در روز به یک ساعت کاهش یابد و برای این کار استفاده از وسایلی مثل ساعت زنگدار برای نشان دادن مدت زمان اتصال در اتاق فرزندتان می‌تواند مفید باشد.

چند توصیه به معتادان اینترنتی

و اما شما معتادان اینترنتی عزیز، با توجه به مسائل مطرح شده و مشکلاتی که به دنبال اعتیاد به اینترنت و فضاهای مجازی و بازی‌های رایانه‌ای ممکن است برای شما و زندگی‌تان به وجود آید، از امروز تصمیم بگیرید در الگوی زندگی خود و در استفاده از اینترنت و دنیای مجازی و در کل تکنولوژی تجدید نظر کنید.

اول از همه برای خود حد و مرز تعیین کنید، به این معنا که کم‌کم ساعاتی را که پشت رایانه صرف می‌کنید، کمتر کنید و به آن پایبند باشید، اوقاتی از روز را «بدون رایانه» بگذرانید، به این معنا که سعی کنید زمانی را که برای تفریح و انجام کارهای روزانه‌تان در نظر گرفته‌اید کاملا آزاد فکر کنید و به رایانه‌تان اصلا فکر نکنید.

رایانه را در نقاط پررفت و آمد خانه بگذارید. اگر در جایی نشسته باشید که در اطرافتان رفت و آمد زیاد باشد تمرکز کمتری دارید و ناخودآگاه کمتر وقت صرف می‌کنید. گوشی‌تان را نیز تنها در زمان های خاص و به مدت کوتاهی چک کنید و حواستان باشد وقتی در حال صحبت با دیگران هستید این کار را نکنید، چون این کار به معنی این است که حواستان جای دیگری است.

گذشته از این لازم است زمان استفاده از اینترنت را محدود کنید. فقط ساعت‌های مشخصی آنلاین شوید و به مطالعه پیام‌ها بپردازید و پس از پایان زمانتان اینترنت را قطع کنید تا دیگر به آن دسترسی نداشته باشید.

فهرستی از کارهایی که می‌توانید به جای نشستن پشت رایانه‌تان انجام دهید تهیه کنید و روی مانیتور رایانه بگذارید. به این شکل متوجه می‌شوید که کارهای مهم‌تری هم برای انجام دادن وجود دارد، اما مهم‌تر از همه این که اسامی افراد خانواده و دوستانتان را که می‌توانند در ترک این اعتیاد به شما کمک کنند، تهیه کنید و از آنها کمک بخواهید، چون ترک کردن این اعتیاد به تنهایی ممکن است سخت باشد.

الهام طباطبایی / چاردیواری (ضمیمه دوشنبه روزنامه جام جم)