شهید مدرس، زنده همیشه تاریخ 

برهمین اساس، نشست اندیشه‌ ورزی شورای فرهنگی رسانه‌ ملی با‌ حضور محمدحسن رجبی (دوانی)، مورخ و پژوهشگر سیره و اندیشه آیت‌ا... سید‌حسن مدرس در جمع مدیران و برنامه‌سازان سازمان برگزار شد. رجبی دوانی در ابتدا ابعاد گوناگون شخصیت سید‌حسن مدرس را معرفی کرد و گفت: آیت‌ا... سید‌حسن مدرس از شخصیت‌های بارز تاریخ معاصر ایران است که به‌دلیل جایگاه ویژه‌اش در عرصه سیاست و فقه نه‌فقط کتاب‌های زیادی درباره زندگی و اندیشه‌هایش نوشته‌اند، بلکه چند فیلم و یک سریال نیز در این خصوص تهیه و پخش شده، ولی هنوز حق مطلب ادا نشده و مطالب ناگفته بسیاری از منش و زندگی وی باقی مانده‌است.

وی افزود: آیت‌ا... مدرس، مجتهدی تراز اول بود اما بیشتر به‌عنوان یک روحانی مبارز شهرت یافته که جانش را فدای حفظ استقلال کشور و مبارزه با استبداد کرد. این پژوهشگر تاریخ با اشاره به دو اثر مکتوب درباره زندگی مدرس متذکر شد: کتاب «مدرس قهرمان آزادی» نوشته حسین مکی و «مرد روزگاران (مدرس شهید نابغه ملی ایران)» نوشته علی مدرسی دو منبع مهم و غنی برای شناخت این شخصیت سیاسی و فقهی است.

رجبی دوانی که در دهه 60 مدیر گروه تاریخ رادیو ایران بود، با بیان این‌که وجه سیاسی شخصیت آیت‌ا... مدرس تا حدودی مدارج علمی و شخصیت حوزوی او را تحت‌الشعاع قرار داده است، افزود: علت آن موقعیت بحرانی زمانه‌ای بود که مدرس در آن می‌زیست. زمانه‌ای که کشور ایران برای حل بحران‌ها و حفظ استقلالش به سیاستمداران زنده و شجاع نیاز داشت و در این میان آیت‌ا... مدرس پرچمدار این مبارزات شد.

وی در ادامه با اشاره به تحولات تاریخی معاصر گفت: این تحولات را بدون در نظر گرفتن روابط سیاسی ایران با شبه‌قاره هند و همسایه‌هایش ترکیه و عراق نمی‌توان بررسی کرد و نقشه راه ما برای درک مواضع آیت‌ا... مدرس فهم درست از اوضاع منطقه در زمان پا گرفتن استعمار انگلیس در هند و پس از آن سیطره پرتغالی‌ها در جنوب ایران است.

مؤلف کتاب «مشاهیر زنان ایرانی و پارسی‌گوی از آغاز تا مشروطه» تصریح کرد: سرنوشت سیاسی ایران را باید با در نظر گرفتن سه جریان بررسی کرد. تأثیر حضور استعمار انگلیس در شبه‌قاره هند بر رقابت‌های روس و انگلیس در فلات شرقی ایران، موضوع انگیزه‌ دولت‌های اروپایی از ارسال مبلغان مسیحی به ایران در دوره صفویه و گسترش مسیحیت در ایران و پدیده صهیونیست در منطقه، عوامل مهم و تأثیرگذار در ترسیم نقشه سیاسی ایران هستند.

رجبی دوانی با اشاره به درک شخصیت مدرس در قامت فعال سیاسی، در این فضای درهم ریخته استعماری گفت: طبق اصل دوم متمم قانون اساسی، باید پنج نفر از مجتهدان در مجلس حضور می‌داشتند تا بر مصوبات مجلس به ‌منظور عدم مغایرت با احکام شرع نظارت کنند که شهید مدرس نیز یکی از آنان بود.

وی ضمن اشاره به مبارزات مدرس در مجلس شورای ملی با هرگونه خودکامگی، استبداد، قانون‌شکنی و نفوذ بیگانگان، مهاجرت مدرس و گروهی از ملیون به کرمانشاه پس از نقض بی‌طرفی ایران در جنگ جهانی اول از طرف انگلستان و روسیه و انحلال مجلس، بازگشت به ایران و تحصن در حرم حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) در اعتراض به صمصام‌السلطنه که موجبات عزل صمصام‌السلطنه را از سوی احمدشاه فراهم کرد، نقش این روحانی مبارز را در لغو قرارداد استعماری 1919 ستود.

او همچنین با ذکر تاریخچه‌ای از مخالفت‌ها و مواضع شجاعانه مدرس در برابر استبداد رضاخانی، افزود: یکی از ایراداتی که به مدرس گرفته می‌شود، مخالفت او با جمهوری است که اگر مانع نمی‌شد رضاخان حکومت پهلوی را پس از قاجار تشکیل نمی‌داد؛ اما این مخالفت سبب شد رضاخان با کمک مزدورانش هر روز پایه‌های قدرتش را مستحکم‌تر و زمینه را برای خلع سلطنت قاجار فراهم کند. این درحالی بود که آیت‌ا... مدرس نیز به همراه نمایندگانی چون ملک‌الشعراء، مخبرالسلطنه و قوام‌الدوله تمام تلاش خود را برای هرچه بیشتر آشکار کردن چهره واقعی رضاخان انجام ‌داد و با مقایسه دوران حکومت سلسله قاجاریه و دوره رضاخانی، اوضاع دوره رضاخانی را بسیار بدتر از دوره قاجار توصیف می‌کرد.

رجبی دوانی در پایان با اشاره به ارادت امام‌خمینی(ره) به شهید مدرس گفت: حضرت امام(ره) از وی به عنوان مردی نستوه و ظلم‌ستیز یاد می‌کند که به عنوان یک عالم دینی در مقابل رضاخان ایستاد؛ ستاره درخشانى که بر تارک کشورى تابید که از ظلم و جور رضا شاهى تاریک شده‌بود.

میرزا کوچک‌خان جنگلی، یک وطن‌پرست با روحیه استقلال‌طلبی

همچنین بخشی از این نشست به صحبت‌‌های مهدی کاسی، کارشناس مسائل سیاسی و تاریخی از صداوسیمای گیلان درباره میرزا کوچک‌خان جنگلی اختصاص یافت. کاسی با بیان این که میرزاکوچک‌خان جنگلی افتخاری برای همه آزادیخواهان است، تصریح کرد: به فرموده رهبر معظم انقلاب، میرزاکوچک‌خان جنگلی یک مبارز نمونه، اسطوره و شخصیتی بزرگ و تاریخی و از افتخارات مردم گیلان است.

وی افزود: ما نیاز به آشنایی‌زدایی از این شخصیت داریم چرا که اغلب مردم شخصیت میرزا را مبتنی بر سریالی که از او ساخته‌شده به یاد می‌آورند، در حالی که این اثر سرشار از وجوه مغفول شخصیتی میرزاست و ابعاد کاملی از این شخصیت را به مخاطب ارائه نمی‌کند.

وی عنوان کرد: در صدسال اخیر از اوایل قرن چهاردهم ﻫ.ق تا زمان حاضر، نهضت‌ها، انقلاب‌ها، قیام‌ها و اقدام‌های متعدد از سوی روحانیت شیعه انجام شد؛ از جمله نهضت میرزا کوچک‌خان که راجع به ایشان حرف‌های نادرست و قضاوت‌های غیرواقعی انجام شده‌است.

این کارشناس در رابطه با ادعای تجزیه‌طلب بودن میرزا کوچک‌خان گفت: به عقیده من ادعای تجزیه‌طلبی از نویسندگان مغرض شروع شد و این ادعا توسط جریان رایج تاریخ‌نویسی لیبرال که در زمان حکومت پهلوی رایج بود، به میرزا کوچک‌خان نسبت داده شد تا جنایت رضاخان در به شهادت رساندن میرزا کوچک‌خان را توجیه و آن را کاری درست و به نفع ملت ایران قلمداد کنند.

کاسی با رد تمایل میرزا به کمونیسم بیان کرد: میرزا از شخصیت‌های‌ پر رمز و راز تاریخ معاصر ایران محسوب می‌شود، به طوری‌ که شبهات و علامت سوال‌های بسیاری پیرامون شخصیت، دیدگاه‌ها، اهداف و نیات وی وجود دارد. برخی بر آن هستند که میرزا کوچک‌خان، رهبر نهضت جنگل تحت تأثیر کمونیسم، در ناحیه شمالی ایران قد علم کرد تا این بخش از خاک ایران را برای همیشه جدا کند.

وی ادامه داد: این عده گاه پا فراتر گذاشته و در شخصیت او به دنبال رگه‌هایی از تمایل به کمونیسم می‌گردند. در حالی که اتهام تجزیه‌طلبی نسبت به میرزا فاقد وجاهت پژوهشی و اسنادی است و او رهبری دارای نگرش وطن‌پرستانه بوده است.

وی با یادآوری فرازهایی درخشان از زندگی این قهرمان ملی ایران، تصریح کرد: میرزا به تحصیلات دینی مشغول بود که با قیام مشروطه آشنا شد و به فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی رو آورد و سرانجام پس از حدود هفت سال مبارزه و جنگ‌وگریز در ۴۳ سالگی در حالی که با تعداد اندکی از یاران خود برای جمع‌آوری قوا به طرف خلخال حرکت کرده‌بود، در ۱۱ آذر سال ۱۳۰۰ در کوهستان اسیر سرما شد و جان داد و نهضت جنگل به نقطه پایان خود رسید.