ابتکار عمل مذاکره چطور در اختیار تهران قرار گرفته است؟
به اعتقاد این تحلیلگر، در شرایطی که غرب بی‌تفاوت رفتار می‌کند، دیگر کشورها به‌سرعت برای پرکردن خلأ ناشی از خروج آمریکا از منطقه برنامه‌ریزی کرده‌اند و در این شرایط نظم جدیدی که از سوی بازیگران منطقه‌ای و قدرت‌های خارجی مانند روسیه و چین هدایت می‌شود، شاید به مذاق غرب مطلوب نباشد اما تاکنون شکل مشخصی از نظم را در خود نشان داده و این تغییر تدریجی مشخصا از بعد از جنگ اوکراین خود را نمایان کرده است. در این گزارش به بررسی عملکرد ایران در این اتمسفر جدید منطقه‌ای پرداخته‌ایم.
کانال جدید با کشورهای خلیج فارس
کشوری که شانه‌به‌شانه عربستان در مدار خصومت علیه ایران بود حالا از رئیس‌جمهور کشورمان دعوت کرده؛ از این رو حتما دعوت اماراتی‌ها از رئیسی امر حائز اهمیتی است. مرور اخبار چند روز گذشته نشان می‌دهد حسین امیرعبداللهیان در راستای تقویت مناسبات با همسایگان در هفته‌ای که گذشت ضمن میزبانی همتای عربستانی به چهار کشور حاشیه خلیج‌فارس یعنی از دوحه قطر و کویت تا مسقط عمان و دبی سفر کرد و آن‌گونه که پیش از این هم گفته بود تقویت روابط با کشورهای منطقه با جدیت به پیش می‌رود.
وزیر امور خارجه کشورمان در حالی به قطر و عمان سفر کرد که بسیاری از تحلیلگران و رسانه‌ها از قریب‌الوقوع بودن اعلام هرگونه تفاهم یا توافق میان تهران و واشنگتن خبر می‌دهند و درحال‌حاضر هسته مرکزی گفت‌و‌گوهای غیرمستقیم ایران و آمریکا در مسقط پرونده تبادل زندانیان، آزادسازی منابع بلوکه‌شده کشور، کاهش تحریم‌ها و توسعه‌نیافتن میزان غنی سازی اورانیوم در سایت‌های هسته‌ای ایران بود.
در این شرایط برقراری تماس‌های غیررسمی میان ایران و آمریکا آن‌هم از مسیر سازمان ملل متحد، عمان و قطر یادآور مذاکرات محرمانه دو کشور در سال‌های ابتدایی دهه ۹۰ است که درنهایت به توافق هسته‌ای (برجام) منجر شد اما اکنون با گذشت قریب به یک‌دهه، بار دیگر بازیگران میانجی در منطقه خلیج‌فارس به‌دنبال ایجاد کانال‌های ارتباطی میان دولت آمریکا و ایران هستند تا بتوانند جلوی افزایش تنش‌ها در منطقه را بگیرند.
زاویه دید شیخ‌نشین‌ها
شاید بد نباشد از زاویه‌دید شیخ‌نشین‌های عرب به این وضعیت نگاه کنیم. در ذهن شیخ‌نشین‌های خلیج‌فارس هرگونه درگیری نظامی میان ایران با رژیم‌صهیونیستی و آمریکا به شکل مستقیم امنیت‌شان را تحت تأثیر قرار خواهد داد و به‌عنوان‌نمونه هرگونه حمله هوایی از مبدأ قطر یا بحرین سبب فعال‌شدن شهرهای موشکی ایران و پاسخ متقابل تهران می‌شود.
سیگنال تغییر
در همین چارچوب به خاطر بیاورید که سفر هیثم بن طارق، سلطان عمان به تهران پس از آن انجام شد که احتمال موفقیت میانجیگری عمان میان تهران و واشنگتن به یکباره زیاد شد و دیگر سیگنال مهم در زمینه احتمال کاهش تنش‌ها میان ایران و آمریکا، خبر رایزنی مقام‌های آمریکایی و کره‌جنوبی برای آزادسازی هفت‌میلیارد دلار اموال بلوکه‌شده ایران در سئول بود.
البته در همان مقطع هم عراق اقدام به پرداخت ۲.۷میلیارد دلار بدهی خود به تهران کرد و علاوه‌براین، برخی منابع غیررسمی از احتمال آزاد شدن برخی اموال بلوکه‌شده ایران و انتقال آن از کانال قطر یا صندوق بین‌المللی پول به ایران را هم تایید کردند. هرچند نباید فراموش کنیم در بازه زمانی سال ۱۴۰۰ تاکنون اخبار متعددی در زمینه احتمال آزادسازی اموال بلوکه‌شده ایران در رسانه‌ها منتشر شد که به‌دلیل بدعهدی طرف آمریکایی سرانجام مشخصی نداشت.
از وین تا عمان
کمی جلوتر بیاییم و به مناقشه تهران و آژانس برسیم. بسته شدن برخی پرونده‌های پادمانی ایران دیگر نشانه مثبت روند کاهش اختلافات میان ایران و آمریکاست چراکه طبق گفته آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، تهران در زمینه سؤالات بازرسان آژانس بر سر سایت مریوان پاسخ‌های قابل‌قبولی ارائه کرده است و این تایید در شرایطی به‌دست‌آمده که در سال‌های اخیر سرویس موساد با دروغ‌پراکنی و ارائه مدارک مشکوک به آژانس سعی کرد در مسیر همکاری‌های ایران و آژانس اخلال ایجاد کند و جلوی بازگشت مذاکرات را بگیرد اما در این بازه زمانی با کاهش اختلافات فنی میان دو طرف یعنی ایران و آژانس، دولت سیزدهم امیدوار است همزمان با مذاکرات غیرمستقیم عمان، سایر پرونده‌های پادمانی ایران در فضای حرفهای و به دور از اهداف سیاسی حل‌وفصل شود.
پاسخ ایران به پیغام آمریکا
البته در این شرایط مرور برخی رسانه‌های معتبر عربی هم موید این است که وزیر خارجه کشورمان در سفر به عمان و قطر حامل پاسخ ایران به پیغام آمریکا بوده است چراکه واشنگتن به‌دلیل فشار صهیونیست‌ها اختلاف با جمهوریخواهان و نزدیک‌بودن انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۴ از اراده کافی برای بازگشت به مذاکرات با تهران برخوردار نیست و دقیقا به‌همین‌دلیل دولت بایدن سعی دارد با واسطه قرار دادن کشورهایی مثل عمان، قطر و حتی در برخی موارد عراق به‌نوعی مصالحه موقت برقرار کند. درواقع واشنگتن هم به‌خوبی می‌داند کنترل تنش‌ها در غرب آسیا و حفظ امنیت سربازان آمریکایی بدون توافق با ایران و محور مقاومت محال است و از این رو آنها هم معتقدند که اگر روند تبادل زندانی میان تهران و واشنگتن و آزادسازی اموال بلوکه‌شده ایران به‌درستی دنبال شود، می‌توان امیدوار بود بار دیگر ایران و تروئیکا و آمریکا به توافق دلخواه برسند.
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
دانشیار حقوق بینالملل دانشگاه تهران در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
یک پژوهشگر روابط بینالملل در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتوگوی «جام‌جم» با نماینده ولیفقیه در بنیاد شهید و امور ایثارگران عنوان شد
