دیپلماسی ایرانی، عقب‌نشینی‌غربی

کما این که کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان آمریکا طرحی دو حزبی را برای دائمی کردن تحریم‌های سال ۱۹۹۶ علیه ایران به تصویب رساند تا آن را راهی صحن علنی مجلس نمایندگان کند. از سوی دیگر مذاکرات دوجانبه ایران و اروپا هم در جریان است و دیروز شبکه خبری سی ان ان آمریکا خبر داد حرکت رو به جلو برای احیای مذاکرات درباره برنامه هسته‌ای رو به رشد ایران و توافق هسته‌ای، ایجاد شده است. این شبکه تلویزیونی آمریکا همچنین مدعی شده گفت‌وگوهای ایران و اتحادیه اروپا روی نکات کلیدی از جمله سطوح غنی‌سازی هسته‌ای و همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی متمرکز بوده است. البته اروپا همزمان با مذاکره مشغول تحریم نویسی هم هست و روز جمعه دوم تیر شورای اتحادیه اروپا با تصویب یازدهمین بسته تحریمی علیه روسیه، چهار نهاد ایرانی را هم به اتهام ارسال هواپیماهای بدون سرنشین به این کشور تحریم کرد.

حالا بعد از یک وقفه خیلی طولانی کار آن‌قدر جدی شده که انریکه مورا، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم به‌صورت رسمی اعلام کرده گفت‌وگوهای فشرده‌ای با علی باقری‌، معاون سیاسی وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران درباره موضوعات مختلف در دوحه قطر داشته است و در توییتی هم به شفاف سازی در این زمینه پرداخت و خبر داد که با علی باقری درباره طیفی از موضوعات دشوار دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی ازجمله مسیر پیش‌رو درمورد برجام گفت‌وگو کرده است. به گفته مورا، دو طرف همچنین درباره موضوعات مرتبط با منطقه خلیج‌فارس شامل راهبرد اتحادیه اروپا، نماینده ویژه جدید اتحادیه اروپا در امور منطقه خلیج‌فارس و توافق ایران و عربستان سعودی تبادل‌نظر خوبی کردند. البته روایت ایرانی هم متفاوت از توییت‌های مورا نیست و باقری، معاون سیاسی وزارت خارجه هم با انتشار عکسی از دیدارش با مورا به عنوان نماینده اروپا اعلام کرده بود جلسه‌ای جدی و سازنده با انریکه مورا در دوحه داشتم و درباره طیفی از موضوعات ازجمله مذاکرات رفع تحریم‌ها به تبادل‌نظر پرداختیم.این خبرها را شاید شما هم در چند روز اخیر مرور کرده باشید اما آنچه حالا اهمیت دارد، تحلیل‌ها و فرامتنی است که روی این خبرها قرار می‌گیرد، نه فقط مذاکره ایران و اروپا بلکه رایزنی غیرمستقیم تهران و واشنگتن هم محل مباحثه شده، مثلا همین چند روز قبل ودانت پاتل، معاون سخنگوی وزارت خارجه آمریکا درباره مذاکرات ایران و اروپا بدون اشاره به جزئیات گفت‌وگوهای غیرمستقیم ایران و آمریکا گفت: ما به صورت مداوم با همتایان و شرکای خود از جمله سه کشور اروپایی در مورد ایران در ارتباط هستیم. پاتل در پاسخ به سوال دیگری درباره طرح‌های ضد ایرانی مجلس نمایندگان آمریکا تصریح کرد: ما به‌صورت منظم با کنگره در خصوص سیاست ایران و آمریکا در ارتباط هستیم و مشورت می‌کنیم.

ترمیم قرارداد ۲۰۱۵
اما چرا با گذشت هشت سال از قرارداد ۲۰۱۵ ما دوباره در این مرحله هستیم؟ ایران پس از امضای برجام در سال ۱۳۹۴ با هدف لغو تحریم‌های ظالمانه به‌عنوان کشوری مسئولیت پذیر، تعهدات خود را بدون عیب و نقص اجرا کرد و این مسأله در ۱۶گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مورد تایید قرار گرفت اما پس از ورود ترامپ به کاخ سفید در ژانویه ۲۰۱۷ یعنی دی ۱۳۹۵ و پس از چند اقدام مقدماتی، درنهایت با اتخاذ مواضع مغایر با مفاد برجام، با خروج یکجانبه و غیرقانونی آمریکا از آن در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ (۸ می‌۲۰۱۸)، در دو مرحله تحریم‌های ثانویه آن علیه ایران برگردانده شد.همین اجرای نامتوازن این توافق از یک سو و فشارهای ناشی از اعمال و تشدید تحریم‌های یکجانبه آمریکا از دیگر سو، باعث شد تا یک‌سال پس از خروج آمریکا از برجام، درنهایت شورای‌عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران هم ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۸ تصمیماتی در راستای متوقف کردن گام به گام اجرای اقدامات داوطلبانه تعهدات هسته‌ای با اعطای فرصت‌های ۶۰ روزه به دیپلماسی، اتخاذ کند و ایران تا یک سال پس از خروج آمریکا از برجام به تمام تعهداتش ذیل این توافق عمل کرد تا به کشورهای اروپایی که وعده می‌دادند آثار خروج واشنگتن از توافق را جبران می‌کنند، فرصت دهد تا برای تحقق این وعده تلاش کنند اما با توجه به این‌که کشورهای اروپایی به وعده‌های‌شان عمل نکرده‌اند، در چند گام تعهداتش ذیل برجام را کاهش داد. کاهش تعهدات ایران براساس مفاد توافق هسته‌ای برجام صورت گرفت.

از بلوای پاییز تا پهپادهای جنجالی
از سوی دیگر دولت دموکرات بایدن پس از روی کار آمدن در ژانویه ۲۰۲۱، اقدام یکجانبه دولت سابق این کشور را برای خروج از توافق ایران و گروه ۵+۱ محکوم کرد اما همچنان سیاست‌های فشار حداکثری دولت دونالد ترامپ را در پیش گرفت و به بهانه حقوق بشری در حمایت از بلوای پاییز ۱۴۰۱ و هم به‌خاطر قدرت پهپادی ایران و ادعای به‌کارگیری این پهپادها از سوی روسیه در جنگ علیه اوکراین، تحریم‌هایی را علیه تهران وضع کرد اما جمهوری اسلامی ایران تاکید دارد که اگر طرف آمریکایی واقع‌بینانه عمل کند، امکان دستیابی به توافق وجود دارد. درواقع توافق مد نظر ایران، سندی است که تحریم‌ها به‌صورت حداکثری رفع و منطقه هم از اجرای آن بهره‌مند شود. اما حالا در این نقطه که حدود یک‌سال از توقف مذاکرات در حوالی مرداد ۱۴۰۱ می‌گذرد که آن ایام آخرین روزهای مذاکره رسمی دو طرفه بود، اکنون چند هفته‌ای است که ورق کاملا به نفع تهران برگشته است. اگر دقیق‌تر بگوییم از بعد توافق صلح ایران و عربستان در اسفند ۱۴۰۱ همه چیز رنگ و بوی دیگری گرفته و کشورها از جنوب خلیج‌فارس تا قلب فرانسه و حتی واشنگتن تصمیم گرفته‌اند به توافق با تهران نزدیک شوند.

بازگشت به قدرت پیش از تحریم
دلیل آن خیلی هم پیچیده نیست؛ دولت سیزدهم اکنون در شرایطی مذاکرات رفع تحریم را پیگیری می‌کند که فروش نفت ایران به اعدادی نزدیک به شرایط پیش از تحریم رسیده، قدرت هسته‌ای کشورمان در بی‌سابقه‌ترین وضعیت ممکن قرار دارد و توسعه روابط با کشورهای غیرغربی جهان و قدرت‌های جهانی نوظهور شتاب چشمگیر و منحصر به فردی گرفته است. حتی به نظر می‌رسد تحرکات اخیر دیپلماتیک در همین چارچوب قابل تحلیل باشد. آزاد شدن منابع ایران در عراق، خبرها درخصوص قریب الوقوع بودن رفع انسداد پول‌های کشورمان در سایر کشورها و همچنین تبادل زندانیان تا حدودی این مسأله را تایید می‌کند و نشان می‌دهد طرف‌های مقابل ایران از تحمیل برجام‌های ۲ و ۳ و تغییر محتوای برجام یک ناامید شده ، راه تعامل با کشورمان را در پیش گرفته‌اند.

مؤلفه‌های ابتکار عمل ایران
حالا شما تصور کنید در این شرایط قابل قبول معاون سیاسی وزیر خارجه از دیدار و گفت‌وگو با همتایان خود از سه کشور فرانسه، آلمان و انگلیس در ابوظبی هم خبر داد و گفت، درباره طیفی از موضوعات و نگرانی‌های متقابل باهم گفت‌وگو کردند و بررسی خبرها مؤید این است که آنچه میان باقری و مورا گذشته، بیشتر ناظر بر مذاکره درباره تبادل زندانیان و آزادسازی پول‌های بلوکه‌شده ایران بوده، گرچه بعد از شکست طرح‌های ضدایرانی آمریکا و طرف‌های اروپایی در جنگ ترکیبی پاییز و زمستان سال گذشته، ابتکار عمل‌های دیپلماتیک ایران سرنوشت بسیاری از تحولات را تغییر داد. به طوری که از سال گذشته تاکنون برخی ابتکار عمل‌های ایران را می‌توان به مدیریت خوب پرونده‌های هسته‌ای با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و برقراری مجدد روابط با عربستان، عضویت در کمیته پیشگیری از جرم سازمان ملل متحد و ریاست بر مجمع اجتماعی سازمان حقوق‌بشر سازمان ملل متحد، انتخاب به عنوان یکی از رؤسای مجمع عمومی سازمان ملل متحد و دستاوردهای دیگر نسبت داد. این شرایط چگونه فراهم شد؟ پاسخ روشن است؛ بعد از افزایش تحرکات ایران در عرصه بین‌الملل، فشارهای دیپلماتیک طرف آمریکایی و اروپایی روی جمهوری اسلامی خنثی شد و به این ترتیب طرح منزوی ساختن جمهوری اسلامی ایران شکست خورد؛ به همین دلیل طرف غربی محکوم شد و به دنبال راهکارهای تجدیدنظر در سیاست در قبال ایران افتاده است. حتی در ادامه شاهد بودیم آمریکایی‌ها برای شروع مذاکره درباره آزادی جاسوس‌های زندانی خود در ایران در قبال آزادسازی پول‌های بلوکه‌شده ایران درخواست کردند به میز مذاکره بازگردند، بنابراین شاهدیم طرف‌های غربی در حال ایجاد زمینه‌ها و اقداماتی هستند، به طوری که می‌توان پیش‌بینی کرد و امیدوار بود به نقطه‌ای برگردیم که مذاکرات در مرداد سال گذشته بسته شد. نکته مهم‌تر هم تغییر محاسبه طرف مقابل است؛ در دو ماه گذشته آمریکایی‌ها پذیرفته‌اند فارغ از توافق و برجام، باید پول‌های بلوکه‌شده ایران را در قبال آزادی جاسوس‌های زندانی خود آزاد کنند؛ موضوعی که عقب‌نشینی بزرگی برای آمریکا و دستاوردی برای ایران است و نشان می‌دهد ابتکارات طرف ایرانی جواب داده است.