در جستجوی حق

حضور حضرت در متن ماجراها و در خط مقدم حوادث و اتفاقات زمان پیامبر و همچنین دوران حدودا 5 ساله خلافت‌شان با توجه به رویدادهای گوناگون آن دوره، موجب شده تا گزارش‌ها و روایات گوناگون تاریخی از ایشان ثبت شود که هرکدام از آنها، شامل مطالب و معارف عظیم و گسترده‌ای از حضرت هستند. این مطالب دستمایه کتب گوناگون شده‌اند که بخش‌های مختلفی از وجود باعظمت و درخشان مولا‌علی را که عین حق هستند، بیان کرده‌اند. در این یادداشت به چند کتاب خوب و ارزشمند در مورد امیرالمؤمنین پرداخته شده‌است:

نهج البلاغه
یکی از بهترین راه‌های شناخت هرکسی، مطالعه دقیق سخنان آن شخص است. مرحوم سید رضی با کار ارزشمندش در اواخر قرن4، این اتفاق را برای ما آسان کرده‌است. او با گلچین سخنان حضرت در کتاب‌شریف نهج‌البلاغه، دسترسی مشتاقان کلام حضرت را به ناب‌ترین کلام‌های مولا در طول این هزار سال، فراهم کرده‌است. نهج‌البلاغه سه بخش اساسی دارد: 241خطبه، 79نامه و 480حکمت‌ کوتاه و جمله قصار از حضرت. محتوای مطالبی که سید‌رضی گلچین کرده، بیشتر شامل مطالب حکومتی و تبیین حق از باطل، اخلاقی، زهد و دوری از دنیا، توحید و معاد است. درصد بالایی از مطالب نهج‌البلاغه سخنان و نوشته‌های حضرت در دوران حدودا 5 ساله خلافت‌شان است. افراد زیادی کتاب شریف نهج‌البلاغه را به فارسی ترجمه کرده‌اند که از بهترین آنها می‌توان به ترجمه‌های فیض‌الاسلام، دشتی، دکتر شهیدی، علامه جعفری و ترجمه موسوی گرمارودی اشاره کرد. همچنین افراد گوناگونی این کتاب ارزشمند را شرح داده‌اند که شرح‌های علامه جعفری، ابن ابی‌الحدید، آیت‌الله مکارم شیرازی و زمانی برخی از شرح‌های خوب نهج‌البلاغه هستند.
 
الامام علی بن ابیطالب
افراد زیادی تلاش کرده‌اند تا دوران خلافت حضرت علی را در کتاب‌های خود روایت و تحلیل کنند. اما در بین این افراد، عبدالفتاح عبدالمقصود مصری، کاری خاص، متفاوت و ارزشمند انجام داده‌است. او به دور از اختصارگویی، با بیان مقدمه‌های تاریخی، فرهنگی و اجتماعی، رخدادهای دوران حضرت علی را به طور مفصل و دقیق در هشت جلد بیان کرده‌است. او در جلد اول با عنوان طلوع خورشید از چند سال پیش از ولادت حضرت رسول تا آغاز خلافت عثمان را به طور مختصر و مفیدی مرور کرده‌است. این جلد توسط آیت‌ا... طالقانی ترجمه شده و حاوی پاورقی‌های بسیار مفیدی از ایشان در تکمیل و یا نقد مطالب نویسنده است. در جلد دوم که روزگار عثمان نام دارد، دوران خلیفه سوم و مسائلی که منجر به اعتراض مردم تا قتل او شد و همچنین به خلافت رسیدن حضرت علی بیان شده‌است. دیگر جلدها به ترتیب فاجعه جمل، واقعه صفین، بازی حکمیت، غوغای نهروان، نظام برابری و غروب خورشید نام دارند. سنی بودن نویسنده، نکته دیگری است که این اثر را نسبت به دیگر آثار مشابه متمایز کرده‌است. مطالعه این اثر درخشان، دیدی بسیار خوب نسبت به شرایط دوران خلافت امیرالمومنین به مخاطبان خود می‌دهد. 
 
علی از زبان علی
محمد محمدیان، پس از سال‌ها تحقیق و پژوهش در بین کتب تاریخی در مورد حضرت علی، کتابی را به زبان عربی با عنوان کلی حیاه امیرالمؤمنین عن لسانه در 7جلد تالیف کرد. با توجه به حجم بالای کتاب و زبان عربی آن، این اثر برای مخاطب عمومی فارسی زبان قابل استفاده نبود. از این رو محمدیان تصمیم به تلخیص و ترجمه کتاب خود گرفت. در طی این کار، تغییری در ساختار بیانی کتاب صورت داد که اثر او را نسبت به دیگر آثار در این زمینه متفاوت ساخت. او از ابتدا تا انتهای کتاب را به صورت روایت مستقیم از زبان خود امیرالمؤمنین نوشت به گونه‌ای که انگار خود حضرت در حال بیان ماجراهای مختلف زندگی‌شان برای مخاطب هستند. در لابه‌لای مطالب، مقدمه بیانات حضرت که در منبع اصلی از زبان راوی نقل شده، با تغییراتی که با زبان کتاب متناسب شود، داخل قلاب با رنگ و قلمی متفاوت آمده‌است تا خواننده به راحتی بتواند مطالب نقل شده از امام را از دیگر مطالب تشخیص دهد. کتاب علی از زبان علی در ده‌فصل و 606صفحه توسط نشر معارف منتشر شده‌است.

 110 داستان دوران جوانی امیرالمؤمنین امام علی(ع)
دوران نوجوانی و جوانی، زمان پیدا کردن الگو‌ست. افراد زیادی با جاذبه‌های گوناگون در چشم و دل افراد جا باز می‌کنند به‌طوری‌که مهم‌ترین هدف برخی، رسیدن به جایگاه آنها می‌شود. اما بسیاری از کسانی که به عنوان الگو شناخته شده‌اند، اصلا لیاقت این جایگاه را ندارند. در صورتی‌که وجود با‌برکت امیرالمؤمنین حضرت‌علی(ع)، عبد واقعی خدا، با ویژگی‌های چند بعدی و کارهای منحصر به فرد و خالصانه‌اش، می‌تواند بهترین الگو برای هر کسی باشد. برای شناخت هرچه بیشتر حضرت امیر، مخصوصا برای نوجوانان و جوانان، مطالعه داستان‌هایی جذاب و خاص از زندگی حضرت بسیار بهتر از مطالعه کتب سخت تاریخی است. دفتر مشاوره رئیس سازمان صداوسیما در امور جوانان، پس از پژوهشی در کتب تاریخی، 110داستان مختصر و مفید از دوران جوانی حضرت را گردآوری و بازنویسی کرده که مجموعه‌ای جذاب برای آشنایی با ویژگی‌ها و اعمال و رفتار حضرت است. داستان‌های این مجموعه در هفت فصل دسته‌بندی شده‌است: دوران کودکی و نوجوانی، در مکتب تعلیم و تربیت، در محراب دعا و عبادت، در میدان جنگ و شجاعت، بر قله‌های اخلاق و فضیلت، در موضع ارشاد و هدایت و در عرصه کار و خدمت. این کتاب در 133صفحه توسط انتشارات سروش منتشر شده‌است.

ناقوس‌ها به صدا در‌می‌آیند
کتاب رمانی در مورد میخائیل ایوانف، کشیشی روسی است که علاقه زیادی به جمع‌آوری کتب قدیمی و خطی دارد. روزی با جوانی تاجیک آشنا می‌شود که یک کتاب بسیار قدیمی را به او می‌رساند. او با مطالعه بخش‌های نخست کتاب، متوجه می‌شود با اثری خاص و متفاوت در مورد شخصیت حضرت علی(ع) مواجه شده‌است. او که اطلاعات بسیار کمی از امام علی(ع) داشت، تصمیم به تحقیقات بیشتری می‌گیرد. همزمان با کشته شدن جوان تاجیک و در خطر افتادن جان کشیش و خانواده‌اش، از روسیه به لبنان نزد دوست صمیمی‌اش جورج جرداق، محقق و نویسنده معروف می‌رود. در ادامه داستان با صحبت‌های جورج جرداق و مطالعه نوشته‌های آن کتاب قدیمی، بیشتر با منش و شخصیت حضرت علی(ع) آشنا می‌شویم. کشیش روسی، بعد از شناخت مولا، جذب شخصیت ایشان شده و تلاش می‌کند تا در کلیسا حضرت را به مسیحیان معرفی کند. ناقوس‌ها به صدا در‌می‌آیند، داستانی بسیار جذاب، گیرا و پر‌هیجان برای شناخت هرچه بیشتر و بهتر مولا علی(ع) است. این کتاب توسط ابراهیم حسن‌بیگی نوشته شده و توسط انتشارات عهد مانا در 152 صفحه منتشر شده‌است.

 الجمل
جنگ جمل اولین جنگ بین دو گروه از مسلمانان و یکی از تلخ‌ترین حوادث صدر اسلام است. جایی که گروهی به‌دلایل شخصی اما با ادعای حق، جلوی حق مسلم یعنی امیرالمؤمنین ایستادند و در نهایت با فضاحت تمام شکست خوردند و تعداد زیادی را نیز همراه خود به گمراهی و هلاکت کشاندند و هزینه بسیار زیادی برای اسلام و مسلمین ایجاد کردند. شیخ مفید از بزرگ‌ترین علمای شیعه، در قرن چهارم هجری اقدام به نوشتن کتابی به نام الجمل کرد و در آن با توجه به اسناد اهل سنت، به تحلیل اتفاقات و بررسی رفتار و دلیل هر گروه و همچنین حقانیت حضرت علی(ع) پرداخت. این کتاب از مهم‌ترین اسناد تاریخی ما در روایت مسائل تاریخی و حق امیرالمؤمنین است اما مسائلی مانند پراکندگی محتواها، بیان همزمان انواع مطالب کلامی، روایت و حتی فقهی، تکرار برخی موارد در کتاب و همچنین ترجمه قدیمی آن باعث شده تا کتاب برای مخاطب امروزی چندان جذاب و قابل استفاده نباشد. سرکار خانم آزاده جهان‌احمدی جهت رفع این مشکلات و متناسب‌سازی کتاب برای مخاطبان امروزی، اقدام به بازنویسی کتاب الجمل کردند. ایشان با رعایت اصل امانت‌داری و وفاداری به متن اصلی، در کنار بازنویسی مطالب کتاب، برخی از قسمت‌ها را جهت بهتر شدن سیر کتاب، جابه‌جا کرده و در بیان حالات روحی، رفتارها و فضای توصیف شده، اندکی تخیل نیز وارد متن کرده‌اند. این روایت مستند از کتاب الجمل شیخ مفید، توسط دفتر ادبی شطر تولید و به‌وسیله نشر شهید کاظمی منتشر شده‌است.
 
الغارات
دوران دو و نیم ساله انتهایی حکومت حضرت علی(ع)، بعد از جنگ نهروان تا شهادت امام، از سخت‌ترین و تلخ‌ترین دوران امیرالمؤمنین است. این دوران که به «غارات» مشهور است، پر از درگیری‌های محلی، قتل یاران حضرت و برخی از مردم، غارت شهرهای مرزی و دیگر اقدامات علیه حضرت علی(ع) و مناطق تحت حکومت‌شان توسط معاویه و همدستانش است. در این دوران برخی از حاکمان منصوب شده توسط امام‌علی(ع) بر نواحی مختلف، با تطمیع معاویه پس از دزدی و غارت از بیت‌المال منطقه تحت حکومت‌شان به سوی معاویه رفتند. در همین زمان، مالک اشتر و محمد بن ابی‌بکر که از یاران وفادار و کارآمد حضرت بودند، به شهادت رسیده و حضرت در نبود این افراد و دیگر یارانی مانند عمار یاسر که در جنگ‌ها به شهادت رسیده‌بودند، تنهاتر از قبل شدند و تلاش‌های‌شان برای بسیج دوباره مردم علیه معاویه با نافرمانی مردم جواب داده شد. 
ابراهیم بن محمد ثقفی کوفی از علمای مشهور در قرن سوم و دوران غیبت صغری، در کتاب خود با عنوان «الغارات» به این دوران مهم پرداخته‌است. این کتاب مهم، طرح و نقشه دشمن را در مقابل جبهه حق به خوبی بیان کرده‌است. مسأله‌ای که شاید از آن روزگار تا امروز صورت و ظاهری متفاوت پیدا کرده باشد اما مبنا و اساس آن تغییری نکرده‌است. الغارات، نحوه عملکرد جبهه حق و باطل را برای مخاطبانش به خوبی تصویر کرده‌است و متر و معیاری به مخاطب می‌دهد تا در دنیای امروز بتواند حق را از باطل تشخیص دهد.

منبع: ضمیمه قفسه کتاب روزنامه جام‌جم