از ناتوی شرق تا کریدورهای تجاری اعضای شانگهای

در عین حال این سازمان در بخشی از حوزه‌های نظامی به صورت محدود ورود پیدا کرده است. ابوالفضل عمویی عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی در گفتگو با جام‌جم پیوستن ایران به این سازمان را مهم توصیف کرد و به تبیین چرایی اهمیت این موضوع پرداخت.

نقش سازمان همکاری‌های شانگهای در عرصه تحولات بین‌المللی چیست؟

سازمان همکاری‌ های شانگهای در سال 2001 تشکیل شده و از همان مقطع زمینه توسعه همکاری‌ها بین کشورهای حوزه آسیا را دنبال کرده است. کشورهای اصلی و بنیانگذار‌ این سازمان، روسیه، چین، قزاقستان و قرقیزستان بودند و با توسعه همکاری‌ها، ایران از 2006 عضو ناظر این سازمان بود و برای عضویت دائم آن درخواست داشت. دیروز روند عضویت دائم جمهوری اسلامی در این سازمان آغاز شد. رویکرد اصلی سازمان شانگهای همکاری در زمینه ترتیبات امنیتی و مبارزه با تروریسم است. اما پس از آن همکاری در حوزه‌های اقتصادی و فناوری توسعه پیدا کرده است. به نوعی که در حال حاضر اجلاس روسای بانک‌های مرکزی، وزیران راه، مخابرات و وزیران اقتصادی به طور متناوب برگزار می‌شود و اعضا در پی افزایش تعاملات بین همدیگر در حوزه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی و امنیتی هستند.

آیا این همکاری‌ها در حوزه نظامی هم تعریف می‌شود؟

سازمان همکاری شانگهای بانی بعضی از مانورهای نظامی بود اما تاکنون شاهد اقدام نظامی مشترک نبودیم و به نوعی یک سازمان نظامی تلقی نمی‌شود اما اعضا به جهت توسعه همکاری‌های خود با هم مانورهای مشترک نظامی برگزار کردند. عمده فعالیت سازمان روی همکاری و اشتراک نظر سیاسی و موضوعات امنیتی بخصوص تروریسم دارد. تروریسم یکی از آفاتی است که منطقه پیرامون ما با آن مواجه‌اند و اعضا تلاش کردند که با توسعه همکاری‌ها و تبادل نظر اطلاعات جلوی فعالیت‌های گروه‌های تروریستی در منطقه را بگیرند.

با توجه به فعل و انفعالاتی که در فضای سیاسی افغانستان رخ داده این سازمان چه نقشی در تاثیرگذاری روی این تحول دارد؟

سازمان تمرکز ویژه روی افغانستان دارد. تحولات این کشور به سرعت در حال شکل‌گیری است و در بین اعضا این نگرانی وجود دارد در صورتی که روند تحولات مدیریت نشود احتمال سناریو جنگ داخلی هم هست. به همین خاطر کشورهای عضو این سازمان با انتقاد از نحوه خروج غیر مسؤولانه آمریکا از افغانستان، گفت‌ و‌گوهایی در زمینه ارائه‌ راهکارهایی برای بازگشت صلح و ثبات در این کشور داشتند.

با توجه به بحث افغانستان به لحاظ عملیاتی، اعضای سازمان چه اقداماتی را می‌توانند انجام دهند؟

اعضا در حال گفت‌و‌گو هستند که یک رویکرد واحدی را در قبال افغانستان شکل بدهند و جریان حاکم در کابل را به سمت تشکیل یک دولت فراگیر و همه شمول هدایت کنند تا حقوق همه اقوام و مذاهب افغانی را به رسمیت بشناسند. از این جهت گفت‌و‌گوهایی که در حاشیه اجلاس صورت گرفته بخصوص اجلاس چهارجانبه ایران، روسیه،‌ پاکستان و چین در این باره در شرایط فعلی اهمیت زیادی دارد.

عضویت دائم جمهوری اسلامی در این سازمان چه دستاوری برای ایران دارد؟

عضویت دائم جمهوری اسلامی زمینه را برای ایران جهت شرکت در اجلاس‌های تخصصی فراهم می‌کند و در چارچوب این اجلاس‌ها، اعضای در حال توسعه همکاری‌های اقتصادی ، سیاسی و امنیتی هستند. از جهتی ایران به عنوان یک کشور موثر در غرب آسیا بر ظرفیت‌های سازمان شانگهای می‌افزاید. این سازمان ظرفیت‌های بسیار بالایی دارد. سازمان تقریبا یک چهارم از وسعت جهان و جمعیتی نزدیک به سه میلیارد نفر را پوشش می‌دهد و با لحاظ کردن این مساله، ایران هم باعث افزایش ظرفیت این سازمان خواهد شد. استقبال اعضا از جمله نطق طرف روس در این اجلاس که نشان می‌داد از عضویت دائم ایران استقبال کرده است حاکی از اهمیت موضوع است. ظرفیت‌های ایران اگر به این مجموعه اضافه شود حتما توانمندی سازمان را افزایش می‌دهد. یکی از نکاتی در مورد این همکاری وجود دارد تاکید اعضای سازمان بر رویکرد چندجانبه‌گرایی در مناسبات بین‌المللی است.

اشاره کردید که در این حوزه به صورت موردی سازمان همکاری‌های شانگهای وارد حوزه نظامی آن هم در بعد مانورهای نظامی بین‌الملل. آیا محتمل به نظر می‌رسد که این بعد نظامی همکاری‌های اعضای این سازمان در آینده تقویت بشود و به نوعی به عنوان رقیب ناتو شمرده شود؟

تحلیگران در مورد جایگاه این سازمان با مسامحه از عبارت ناتوی شرق استفاده می‌کنند. یعنی یک جریان سیاسی و امنیتی در بین کشورهای شرق عالم شکل گرفته است. هرچند رویکرد عمومی سازمان شانگهای این بوده که تاکنون به ابزار نظامی تمسک نکرده است. فکر می‌کنم اگر ملاحظات سیاسی را اعضای سازمان در نظر بگیرند و همکاری و تاملات را در حوزه سیاسی و امنیتی با هم تقویت کنند نیاز به رویکردهای نظامی نیست. تبادل اطلاعاتی که بین اعضا شکل می‌گیرد و همچنین مانورهای مشترک باعث تقویت رویکرد چندجانبه‌گرایی در بین اعضای این سازمان خواهد شد. ما فکر می‌کنیم که مشکل در منطقه ما بیشتر برآمده از نظامی‌گری است. اگر اعضا بتوانند در حوزه توسعه با هم همکاری کنند بسیار مهم خواهد بود. کما این‌که در اجلاس اخیر درباره راه‌اندازی کریدورهای تجاری مثل یک کمربند شمال و جنوب و حتی تقویت اتحادیه اوراسیا صحبت شده و این مساله نشان می‌‌دهد که اعضای این سازمان فکر می‌کنند با تقویت همکاری‌های اقتصادی و پیشبرد مناسبات در توسعه کشورهای منطقه می‌توان چالش‌های سیاسی و اقتصادی را بهتر مدیریت کرد. در عین حال باید توجه کرد که یکی از چالش‌های که نظام بین‌الملل با آن مواجه‌ است حملات سایبری و اقدامات هکری است که هم باعث دزدی اطلاعات می‌شود و هم به زیرساخت‌ها آسیب می‌رساند. سازمان به صورت کلی در برخورد با این تهدید امنیتی،‌ ظرفیت توسعه همکاری‌ها را دارد و می‌تواند با اشتراک‌گذاشتن اطلاعات بین اعضا و توسعه مکانیزم‌هایی برای دفاع دسته‌جمعی در حوزه سایبر، تهدیدات این حوزه را بهتر مدیریت کند.

فتاح غلامی - سیاسی / روزنامه جام جم