نقش یكی از پروتئین‌های سلولی در درمان چاقی

براساس آمارهای سازمان بهداشت جهانی سالانه در سراسر دنیا بیش از 150 میلیارد دلار صرف مشكلات و بیماری‌های ناشی از چاقی می‌شود. با وجود تلاش‌‌های زیادی كه برای ساخت دارو یا روش درمان مناسب برای رفع این معضل جهانی شده، فقط تعداد انگشت‌شماری داروی چاقی موفق به اخذ مجوز سازمان غذا و داروی ایالت متحده (FDA) شده‌اند حتی همین تعداد اندك نیز تاكنون اثربخشی كافی و بلندمدت از خود نشان نداده‌اند.

به‌تازگی گروهی از پژوهشگران مركز تحقیقات زیست‌پزشكی پنینگتون در ایالات متحده با انتشار نتایج تحقیقاتشان از كشف نوعی پروتئین سلولی به نام بی‌اِی‌اِم15 (BAM15) خبر دادند.

پروتئینی كه براساس ادعای این پژوهشگران می‌تواند كلید تازه و احتمالا كارآمدی در درمان چاقی و بیماری‌های وابسته به آن باشد.

با شنیدن این خبر خیلی‌ها امیدوار شده‌اند كه بالاخره روزی را خواهند دید كه بتوانند هرچقدر می‌خواهند بخورند و چاق نشوند!

قرص‌های رژیمی برای درمان چاقی و كاهش وزن در بهترین حالت تا 10درصد از اضافه‌وزن را ممكن است از بین ببرند.

بیشتر این درمان‌ها عموما تأثیر بلندمدتی برای كنترل وزن ندارند و در واقع كارایی لازم را برای درمان كامل چاقی از خود نشان نمی‌دهند.

بیشتر داروهای رژیمی عملكرد خود را از طریق كاهش اشتها و كاهش حجم مواد غذایی ورودی بدن نشان می‌دهند اما در برخی تحقیقات ایجاد اختلال در سوخت‌وساز طبیعی سلولی به‌گونه‌ای هدفگیری می‌شود كه سلول‌ها میزان سوخت‌وساز خود را به شكل چشمگیری افزایش دهند تا افراد بدون نیاز به كاهش مصرف مواد غذایی بتوانند مشكل چاقی خود را برطرف كنند. اما منظور از سوخت‌وساز سلولی چیست؟ فرآیند این سوخت‌وساز به چه صورتی در داخل سلول‌های بدن تنظیم می‌شود؟

لاغری با ایجاد اختلال در میتوكندری

همان‌طور كه اشاره شد یكی از روش‌های داروهای لاغری، افزایش سوخت‌وساز بدن با ایجاد اختلال در مسیر طبیعی آن است.

مواد غذایی در فرآیندهای اكسیداتیوی كه در میتوكندری طی می‌كنند در نهایت به تعداد مشخصی مولكول ای‌تی‌پی تبدیل می‌شوند.

در صورتی كه در بخشی از این زنجیره اختلالی ایجاد شود كه بازده زنجیره سوخت‌وساز مواد غذایی كاهش یابد، یعنی تعداد مولكول ای‌تی‌پی كمتری تولید شود، بدن ناچار است برای تأمین انرژی مورد نیاز خود حجم بیشتری از مواد غذایی را بسوزاند و حتی از ذخیره‌های چربی‌اش استفاده كند.

این ویژگی موجب معرفی مولكول 2و4دی‌نیتروفنول (DNP) به عنوان داروی چربی‌سوز و لاغری شد. اما مشكلی كه در مصرف این دارو وجود دارد این است كه فاصله بین دوز مؤثر و دوز سمی این دارو بسیار اندك است و به همین دلیل خطر ایجاد مسمومیت برای مصرف‌كننده را به‌دنبال خواهد داشت.

محققان مركز تحقیقات زیست‌پزشكی پنینگتون در مقاله‌ای كه از نتایج تحقیقاتشان در مجله علمی «پزشكی مولكولی ای‌ام‌بی‌اُ» منتشر كرده‌اند، می‌گویند: «یكی از مشكلاتی كه داروهای معرفی‌شده برای درمان چاقی نتوانسته‌اند به اندازه كافی مؤثر باشند یا اثربخشی بلندمدتی داشته باشند، این است كه هنوز ریزمولكول‌هایی كه بتوانند به شكل كارآمد و ادامه‌داری بر تنظیم سوخت‌وساز مواد غذایی مؤثر باشند به‌خوبی شناسایی نشده‌اند. در این پژوهش ما نشان دادیم با تنظیم میزان مولكول بی‌اِی‌اِم15 كه ریزمولكولی است كه در فرآیند زنجیره انتقال الكترون میتوكندری برای تولید مولكول‌های ای‌تی‌پی نقش دارد، می‌توان میزان تولید انرژی و سوخت‌وساز گلوكز و چربی را در سلول‌ها به نحوی كنترل كرد كه از چاقی ناشی از خوردن جلوگیری شود.» ادعای جذابی كه شاید روزی رویای بسیاری از ما انسان‌ها
بوده است: بخور و چاق نشو!

از كاهش وزن تا پیشگیری از دیابت

به گفته این پژوهشگران حل معضل فراگیر چاقی نیاز به معرفی داروهای جدیدتر و موثرتری دارد و از نتایج به دست آمده از اثرات تجویز بی‌اِی‌ام15 بر روی حیوانات مدل آزمایشگاهی این طور استنباط می‌شود كه در آینده‌ای نه‌چندان دور این مولكول یا تركیبات مشتق‌شده از آن به توسعه روش‌های درمانی پیشرفته و دارویی مؤثر و در دسترس برای بیماران مبتلا به چاقی كمك خواهد كرد.

در بررسی‌های انجام‌شده، مشاهده شد مولكول بی‌اِی‌ام15 میزان تنفس میتوكندریایی یا همان اكسیداسیون مواد غذایی را به صورت چشمگیری افزایش می‌دهد. این مولكول با تنظیم وزن بدن و كاهش میزان ذخیره‌سازی چربی، تنظیم مصرف گلوكز در سراسر بدن و میزان مصرف انرژی بدن را نیز بهبود می‌بخشد.

برخلاف داروهای رایج كنترل وزن، بی‌اِی‌ام15 میزان غذا‌خوردن یا اشتها را كاهش نمی‌دهد بلكه به‌شكل مؤثری می‌تواند بازده میتوكندری‌ها را كاهش دهد و به این ترتیب مقدار بیشتری از مواد غذایی صرف سوخت‌وساز بدن خواهند شد و مقدار كمتری به صورت چربی ذخیره می‌شود.

موش‌های تحت تیمار با بی‌اِی‌ام15 در برابر افزایش وزن مقاومت نشان دادند. علاوه‌بر این در این موش‌ها تركیب بافتی بدن و سطح قند خون بهبودیافته‌تر بود.

به همین جهت حتی به عقیده پژوهشگران این تحقیق، مولكول ذکرشده، ممكن است نامزد مناسبی برای دارورسانی هدفمند به بافت‌های چربی‌دار نیز باشد.

نكته جالب دیگری كه در این تحقیق مشخص شد، این بود كه بی‌اِی‌ام 15 علاوه‌بر نقشی كه در پیشگیری از افزایش وزن دارد، سطح قند خون و انسولین را نیز كاهش می‌دهد.

همچنین با كاهش مقاومت بافتی به انسولین، میزان حساسیت بافت ماهیچه‌ای به انسولین را افزایش می‌دهد.

مقاومت به انسولین در بافت‌های ماهیچه‌ای از اولین نشانه‌های به‌وجود آمدن دیابت نوع2 در افراد است. در نتیجه این مولكول علاوه‌بر نقشی كه در كاهش وزن ایفا می‌كند، می‌تواند در پیشگیری از ابتلا به دیابت نوع2 نیز مؤثر باشد.

از طرفی با كاهش روند ذخیره‌سازی چربی در بافت‌هایی مانند كبد، كلیه و خون از بیماری‌هایی مانند كبد چرب و مشكلات قلبی نیز پیشگیری خواهد كرد.این نتایج درخشان فعلا در مرحله بررسی در مدل حیوانی و كشت سلولی گزارش شده است، اما اگر بتواند در ادامه نیز همین اثرات شگفت‌انگیز را در بررسی‌های بالینی از خود نشان دهد، به نظر می‌رسد در سال‌های پیش رو شاید چاقی دیگر یكی از عوامل پیشرو در مرگ‌ومیر جهانی نباشد.

میتوكندری، نیروگاه تأمین انرژی سلول‌ها

بدن ما برای انجام فعالیت‌های روزانه‌اش از حركات فیزیكی شدیدی مانند ورزش ‌كردن تا فعالیت‌هایی كه به نظر ما شاید به انرژی زیادی نیاز نداشته باشند، مانند زمانی كه گوشه‌ای نشسته‌ایم و به خاطرات خود فكر می‌كنیم؛ به نوعی سوخت برای انجام فعالیت‌های درون‌سلولی نیاز خواهد داشت.

این سوخت كه نوعی ریزمولكول فسفاته است، در میان تمام سلول‌های اندام‌های مختلف بدن مشترك است و به آن آدنوزین تری فسفات یا به‌اختصار اِی‌تی‌پی (ATP) گفته می‌شود بنابراین همه مواد غذایی كه در طول روز مصرف می‌كنیم باید در طی فرآیندهای زیست‌شمیایی به این مولكول تبدیل شوند تا سلول‌ها با دریافت آن بتوانند انرژی مورد نیاز فعالیت‌هایشان را تأمین كنند اما چطور مواد غذایی به مولكول پرانرژی اِی‌تی‌پی تبدیل می‌شود؟ میتوكندری‌ از مهم‌ترین اندامك‌های درون‌سلولی است كه نقش نیروگاه تأمین انرژی سلول را بر عهده دارد.

این اندامك‌های سلولی با تبدیل مولكول‌های غذایی مختلف از مولكول‌های قندی تا پروتئینی و چربی‌ها به مولكول اِی‌تی‌پی، سوخت مورد نیاز سایر فعالیت‌های سلولی را تأمین می‌كند. بنابراین هرچه سلول به انرژی بیشتری نیاز داشته باشد، به همان نسبت تعداد میتوكندری‌هایش نیز بیشتر خواهد بود. در تصویر سلول‌ها در زیر میكروسكوپ میتوكندری‌ها به صورت دانه‌های ریز و پراكنده‌ای در سطح سلول دیده می‌شوند.

عسل اخویان طهرانی - دانش / روزنامه جام جم