رمز گشایی از جنجــال فركانس 700و 800

به گزارش جام جم انلاین ، اگر این روزها اخبار رسانه‌ها را دنبال كرده باشید احتمالا چیزهایی از ماجرای اختلاف وزارت ارتباطات با سازمان صداوسیما بر سر مالكیت و بهره‌برداری از فركانس رادیویی ۷۰۰ و ۸۰۰ مگاهرتز شنیده‌اید. كشمكشی كه سابقه چند‌ساله دارد و این روزها در گرماگرم بحران كرونا و خانه‌نشینی بسیاری از مردم، دانش‌آموزان و دانشجویان باز هم بحث‌ها پیرامونش بالا گرفته است. وزارت ارتباطات روبه‌راه نبودن سرعت اینترنت و خدمات‌دهی در حوزه‌ داده‌ها به مردم را به كمبود باندهای فركانس برای توسعه دسترسی به اینترنت و شبكه موبایل مرتبط می‌داند. آنها می‌گویند باند فركانس 700 تا حدود 860 مگاهرتز كه امتیاز بهره‌برداری از این فركانس‌ها از سال‌های دور در اختیار صداوسیما بوده است و اكنون نیز چندان مورد استفاده قرار نمی‌گیرد، برای توسعه دسترسی به اینترنت و «حل مشكل مردم» باید در اختیار وزارت ارتباطات قرار بگیرد. در سوی مقابل اما صداوسیما می‌گوید برای خدمات‌دهی هرچه موثرتر خود نه‌تنها به این محدوده از باند فركانس كه به باندهای بیشتری هم احتیاج دارد. نتیجه این دعوا كه سابقه بحث بر سر آن به بیشتر از ده سال می‌رسد تا به امروز بی‌نتیجه مانده است. در این میان اتهامی كه متوجه صداوسیما شده این است كه این سازمان مانع مسیر دسترسی مردم به اینترنت پرسرعت شده است. چیزی كه حتی اخیرا شبكه العربیه نیز در كانال رسمی خود در فضای مجازی به آن پرداخت و با انتشار ویدئویی ضمن تكرار ادعاهای وزارت ارتباطات سعی كرد این شبهه را در ذهن مخاطبان ایرانی تقویت كند كه «چگونه صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران مانع اصلی توسعه اینترنت در كشور شده است.» آیا این ادعای وزارت ارتباطات از نظر فنی، منطقی و اصولی است و در صورت دسترسی وزارت ارتباطات به باند فركانس 700 و 800 مگاهرتز مشكل پایین بودن سرعت اینترنت در كشور به‌سرعت برطرف می‌شود؟

در شرایطی كه شیوع كرونا كسب‌وكارها را به ركود كشانده، آنهایی كه امكان فروش و عرضه محصول خود را در بستر اینترنت دارند توانسته‌اند در وضع موجود به كسب‌وكار خود ادامه دهند. مدارس و دانشگاه‌ها نیز این روزها بیش از هر زمان دیگری كلاس‌ها و آموزش‌های خود را در بستر وب و به شیوه مجازی ارائه می‌دهند. اما همه اینها به شرطی باكیفیت مطلوب اتفاق می‌افتد كه زیرساخت لازم برای بهره‌مندی از خدمات وب موجود باشد. موضوعی كه باعث شده در دو ماه اخیر صدای اعتراض كاربران نسبت به مناسب‌نبودن سرعت دسترسی به اینترنت و قطع و وصل‌های گاه‌وبیگاه آن درآید.

برای رفع این مشكل وزارت ارتباطات ناگزیر از توسعه زیرساخت‌های شبكه پهن‌باند است. در میان راهكارهای مختلف، كارشناسان وزارت ارتباطات یكی از مسیرهای كم‌هزینه برای توسعه شبكه پهن‌باند را روآوردن به استفاده از شبكه سیار عنوان کرده‌اند و می‌گویند توسعه شبكه همراه نسبت به شبكه ثابت هزینه پایین‌تری دارد. اما اینجا یك مشكل وجود دارد و آن این است كه توسعه پهن‌باند در شبكه سیار نیاز به منابع فركانسی دارد كه از نظر دسترسی دچار محدودیت است.

باندهای فركانس پایین‌تر، طول موج بزرگ‌تر دارند، منطقه وسیع‌تری را پوشش می‌دهند و مقاومتشان در برابر خطا بیشتر است. اپراتورها مدعی هستند اگر باندهای با فركانس 700 و 800 مگاهرتز را در اختیار داشته باشند در این صورت با كمترین سرمایه‌گذاری می‌توانند پوشش بیشتر و با كیفیت‌تری را برای كاربران ارائه دهند و به این ترتیب شبكه‌های پهن‌باند با هزینه نازل‌تری در اختیار كاربر اینترنت قرار می‌گیرد. اما اگر این محدوده را در اختیار نداشته باشند ناچارند سراغ فركانس‌های بالاتر بروند كه در این صورت باید تعداد دكل بیشتری نصب كنند و در این صورت هزینه‌های پوشش‌دهی و دسترسی به اینترنت برای كاربران بالاتر می‌رود. آنها این استدلال را مطرح ‌می‌كنند كه با اضافه شدن دكل بیشتر، فیبر نوری بیشتری نیز برای اتصال به دكل‌ها لازم است و همه اینها یعنی افزایش هزینه‌ها.

 خواست وزارت ارتباطات و اپراتورها

این روزها كارزاری كه اپراتورها و وزارت ارتباطات علیه صداوسیما آغاز كرده‌اند متكی بر این استدلال است كه در دنیا شبكه‌های تلویزیونی فركانس‌های 700 و 800 مگاهرتز را آزاد كرده‌اند تا سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی بتواند آن را در اختیار اپراتورهای تلفن همراه قرار دهد و آنها به این ترتیب قادر به توسعه شبكه پهن‌باند با هزینه پایین‌تر باشند. این در حالی است كه در كشور ما از سال‌های دور بخش قابل توجهی از فركانس پایین در محدوده كانال ۶۰۰، ۷۰۰ و ۸۰۰ مگاهرتز به منظور ارائه خدمات و پخش برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی در اختیار سازمان صداوسیما قرار گرفته است. وزارت ارتباطات و اپراتورها می‌گویند حالا كه صداوسیما در گذشته از این محدوده فركانس برای پخش تلویزیونی استفاده می‌كرده و اکنون به هر دلیلی از آن استفاده نمی‌شود، وقت آن رسیده كه «به نفع مردم عمل كند و این فركانس را برای افزایش سرعت اینترنت آزاد كند» و در حقیقت امتیاز بهره‌برداری از آن را به وزارت ارتباطات واگذار  نماید.

تغییر موضع از فرسودگی و محدودیت  زیرساخت‌ها به فرکانس

در ماجرای هجمه توئیتری و رسانه‌ای اخیر وزارت ارتباطات و اپراتورها با کلیدواژه «مانع‌تراشی» علیه صداوسیما دیده می‌شود، نکته جالب توجهی وجود دارد و آن این که تا پیش از  موضع‌گیری اخیر وزیر ارتباطات نسبت به فرکانس‌های 700 و 800 مگاهرتز،  بیشتر کارشناسان این وزارتخانه در مصاحبه‌های خود با رسانه‌ها، علت‌های دیگری را برای کیفیت پایین دسترسی به اینترنت بر می‌شمردند. «فرسوده‌بودن تجهیزات» و «محدودبودن زیرساخت‌های وزارت ارتباطات» از جمله دلایلی بود که همین کارشناسان در انتقاد از عملکرد وزارتخانه متبوع خود در توسعه دسترسی به اینترنت مورد اشاره قرار می‌دادند و همچنان با جستجویی در اینترنت این مصاحبه و گزارش‌ها در دسترس است.

تا اینکه اوایل هفته گذشته وزیر ارتباطات با ارسال نامه‌ای به رئیس‌جمهور از درخواست برای در اختیارگرفتن محدوده فركانس ۷۰۰ و ۸۰۰ مگاهرتز از سازمان صدا و سیما خبر داد و از اینجا بود که سمت‌وسوی رسانه‌های همسو با این وزارتخانه به سوی لزوم در اختیارگرفتن این محدوده‌های فرکانس برای ارائه اینترنت پرسرعت به مردم معطوف شد. تا آنجا که محمدجواد آذری جهرمی در لایو اینستاگرام با اشاره به نیازمندی كشور به افزایش ظرفیت شبكه موبایل، تأكید كرد: در صورتی كه منابع فركانسی را دریافت كنیم، كیفیت اینترنت موبایل افزایش می‌یابد.

وزیر ارتباطات با بیان اینكه از ۱۸ اسفند ۹۸ كشور وارد بهمن ترافیك شبكه اینترنت شد، گفت: طراحی شبكه تلفن همراه برای ترافیك روزانه 5/7 پتابایت پیش‌بینی شده بود كه این عدد در تاریخ ۱۸ اسفند برای هر اپراتور به ترافیك حدود 8/6 پتابایت رسید.

وی با بیان اینكه متوسط سرعت نسل چهارم موبــایل می‌تـوانست حدود ۱۵مگابیت بر ثانیه باشد، افزود: از ۱۸ تا ۲۸ اسفند ۹۸ اپراتورهای موبایل ظرفیت شبكه را افزایش دادند و اكنون ظرفیت شبكه موبایل از متوسط روزانه 5/7 پتابایت به 2/11 پتابایت رسیده است. با این وجود به دلیل افزایش میزان مصرف كاربران، در صورتی كه منابع فركانسی مورد نظر را در اختیار داشته باشیم می‌توانیم این ظرفیت را افزایش دهیم. وزیر ارتباطات افزوده است: تمام تلاشمان این است كه بتوانیم ظرفیت شبكه موبایل را برای كلاس‌های مجازی مدارس و دانشگاه‌ها افزایش دهیم و در این راستا نیازمند منابع فركانسی هستیم كه بخشی از آن در اختیار صدا و سیماست.
 

چرا فركانس‌ها را آزاد نمی‌كنند؟

در برابر انبوه مسائلی كه در فضای مجازی برای در اختیار قرارگرفتن باند فركانسی 700 و800 مگاهرتز مطرح می‌شود، سازمان صداوسیما و مدیران بخش فنی‌اش دیدگاه دیگری دارند و نه‌تنها بسیاری از استدلال‌های وزارت ارتباطات را غیراصولی و غیرفنی می‌دانند، بلكه صراحتا تاكید ‌می‌كنند سازمان صداوسیما براساس مأموریت، مطالبات مردم و نظام و انجام وظایف تعیین‌شده برای این سازمان باید كماكان دسترسی به این فركانس و حتی فراتر از آن را در اختیار داشته باشند.

مهندس امیرحسن نافذ، مدیركل نظارت و ارزیابی فنی و طیف فركانس در سازمان صداوسیما و رئیس یكی از گروه‌های مطالعاتی اتحادیه جهانی ارتباطات راه دور (ITU) که متولی استاندارد سازی جهانی تلویزیون دیجیتال است در گفت‌وگو با جام‌جم پیرامون ابهامات و استدلال‌های مطرح‌شده از سوی وزارت ارتباطات برای در اختیار گرفتن باند فركانس 700 و  800 مگاهرتز برای توسعه اینترنت می‌گوید: «واقعیت تلخ فعلی برای وزارت ارتباطات كه معمولا از اشاره به آن طفره می‌روند این است كه این وزارتخانه، دسترسی به اینترنت ثابت را به اندازه كافی گسترش نداده است و حالا كه نیاز كشور به بستر اینترنت بیشتر شده مدعی است می‌خواهد اینترنت همراه را گسترش دهند.»  این مدرس دانشگاه صداوسیما ادامه می‌دهد: «توسعه دسترسی به اینترنت از مسیر اینترنت ثابت از طریق مودم و به صورت ADSL در اختیار كاربران قرار می‌گیرد و این اتفاق از طریق بستر خطوط تلفن زیرنظر مراكز مخابراتی و با فیبر نوری ارائه می‌شود. آنها همچنین میتوانستند در سال‌های اخیر از شیوه fiber to the home برای ارائه اینترنت بهره بگیرند. حتی می‌توانستند فیبرهای ارتباطی را در محلات تا فاصله نزدیك به منازل ببرند تا فاصله ارتباط كابلی كوتاهتر شود. همان چیزی كه در قالب فناوری VDSL  نیز در حال حاضر وزارت ارتباطات در پی توسعه آن است.»

مهندس نافذ بسیاری از استدلال‌های مطرح‌شده از جانب كارشناسان وزارت ارتباطات در رسانه‌ها را غیرواقعی عنوان كرده و برای مثال می‌گوید: آنها به توافق «ژنو 06» برای در اختیار گرفتن باند فركانس 700و800 مگاهرتز اشاره ‌می‌كنند در حالی كه در آن توافق، هیچ اشاره‌ای مبنی بر اینكه باند 700 و 800 به داده‌های همراه تعلق بگیرد مطرح نشده است. نكته دیگری كه كارشناسان فنی صداوسیما روی آن دست گذاشته‌اند این است كه استفاده از باند فركانس  700 و800 مگاهرتز برای توسعه اینترنت همراه به رفع مشكل كشور در شرایط فعلی شیوع كرونا به منظور توسعه ارتباطات مجازی و برگزاری كلاس‌های درس دانش‌آموزان و دانشجویان كمكی نمی‌كند. با این حال شاید این ایده مطرح شود كه اگر دسترسی به اینترنت همراه از مسیر فركانس 700و 800 مگاهرتز برای وزارت ارتباطات به سرعت فراهم شود، در این صورت با استفاده از گوشی‌های هوشمند و در صورت لزوم استفاده از شیوه هات‌اسپات بتوان دسترسی به خدمات آموزشی و كسب‌وكارها را برای مردم فراهم كرد. اما مهندس نافذ این رویكرد را غیراصولی می‌داند و معتقد است مشکل حل نمی‌شود و می‌افزاید: اینكه بگوییم اینترنت همراه بدهیم و بعد كاربران از آن به شیوه هات‌اسپات برای اتصال رایانه و دیگر ابزارهای قابل اتصال به اینترنت استفاده كنند، شیوه اصولی و مطمئن برای دسترسی به اینترنت مطمئن و پرسرعت نیست و مشکل هم حل نمی شود. وقتی می‌توان به شیوه معمول در جهان روی فیبر و كابل ده‌ها برابر خدمات اینترنتی ارائه كرد، چرا تمركز را باید روی توسعه اینترنت همراه گذاشت. ولی آیا اصلا مشکل اینترنت اینهاست؟ مشکل اصلی شبکه دیتای کشور عدم معماری صحیح توزیع اطلاعات، عدم وجود شبکه های CDN که محتوا را به کاربر با پهنای باند مناسب منتقل نماید، عدم وجود کلود ( CLOUD) و عدم وجود شبکه ملی اطلاعات است و باید در لایه‌های زیرساخت، خدمات و محتوا بطور متوازن توسعه انجام شود.

فركانس  700 و 800  ،  راهكار مشکل در شهرها نیست

مدیركل نظارت و ارزیابی فنی و طیف فركانس در سازمان صداوسیما درباره كارایی نداشتن فركانس مورد اشاره برای ارائه اینترنت در شهرها تصریح می‌كند:  در بحث موبایل، باندهای پایین به كار شهرهای بزرگ نمی‌آید. زیرا پهنای باند محدودی ارائه می‌دهد و میزان دیتای مفید یا تروپوت (throughput) خیلی كمی دارد و نرخ بیت پایینی ایجاد می‌كند كه برای ارائه اینترنت پرسرعت در مناطق پرجمعیت كارایی ندارد. این در حالی است كه اكنون در شهرها مشكل پوششی وجود ندارد. بلكه مشكل، ظرفیت و سرعت اینترنت است. لازم به ذكر است عمده استدلال وزارت ارتباطات برای در اختیار گرفتن باند 700و800 مگاهرتز معطوف به افزایش سرعت دسترسی به اینترنت در شهرهای پرجمعیت است و پایین‌بودن سرعت اینترنت را به همكاری نكردن صداوسیما در دادن باند فركانس مناسب در این زمینه گره می‌زنند كه از نظر فنی صحیح نیست و نوعی مغلطه در جهت‌دهی به بحث و سوء‌استفاده از فضای ایجاد شده برای اشغال فرکانس‌های در اختیار سازمان صداوسیماست.»

این مدیر فنی معتقد است موضوعی كه وزارت ارتباطات مطرح می‌كند بیش از آنكه بحثی فنی و اصولی برای توسعه اینترنت به نفع مردم باشد، موضوعی با هدف تأمین منافع اقتصادی و درآمد زایی برای آن وزارتخانه ست. زیرا اصل موضوع این است كه در اختیار داشتن باند فركانس 700و 800 مگاهرتز كمكی به توسعه اینترنت در شهرها نمی‌كند.

به خدمات‌دهی از طریق ایستگاه‌‌های زمینی موظفیم

برخی كارشناسان می‌گویند صداوسیما برای پخش برنامه‌هایش میتواند از امكانات ماهوارهای استفاده كند. این در حالی است كه اكنون برای دریافت داده‌های ماهوارهای به صورت مستقیم، منع قانونی در كشور وجود دارد و صداوسیما از ظرفیت ماهواره فعلا فقط برای سیگنالرسانی به ایستگاه‌هایش استفاده می‌كند. علاوهبر اینكه گروهی از كارشناسان معتقدند تكیه صداوسیما بر پخش ماهوارهای در شرایطی كه هر روز حلقه تحریم‌ها برای كشور از سوی دشمنان تنگتر می‌شود، خطر قطع شدن خدماتدهی پخش برنامه‌های صداوسیما از ماهواره‌ها را در پی دارد و بردن صداوسیما از شیوه پخش برنامه‌ها از ایستگاه‌های زمینی به خدماتدهی از طریق ماهواره‌ها در شرایط فعلی از نظر امنیتی توجیهناپذیر است.
مدیركل نظارت و ارزیابی فنی و طیف فركانس در سازمان صداوسیما درباره درست دانستن اینگونه استدلالها می‌گوید: «باید در نظر داشته باشیم در كشورهایی كه باند فركانس 700 ــ 800 مگاهرتز را به شبكه موبایل اختصاص دادهاند، از خدماتدهی چند پلتفرم تلویزیونی به موازات هم استفاده ‌می‌كنند. هم از ایستگاه‌های زمینی (Terrestrial)  برای ارسال سیگنال تلویزیونی استفاده ‌می‌كنند، هم از خدمات ماهوارهای و هم از تلویزیون كابلی. این در حالی است كه در شرایط كنونی صداوسیما برای ارائه سیگنالهای رادیویی و تلویزیونی بهطور صددرصد وابسته به ایستگاه‌های زمینی است. حتی گیرندههای دیجیتال تلویزیونی نیز اكنون از طریق سیگنالهای ارسالی با ایستگاه‌های زمینی  كار ‌می‌كنند.»

توسعه نسل‌های جدید اینترنت از مسیر فركانس 700 و 800 مگاهرتز نمی‌گذرد

مهندس امیرحسن نافذ می‌گوید: «بیش از 300مگاهرتز از باندهایی با فركانس  بین یك تا 6/3گیگاهرتز كه می‌تواند به اپراتورهای تلفن همراه تخصیص یابد هنوز از سوی سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی اختصاص نیافته و بلااستفاده مانده است. این عدد بیش از مجموع تخصیصی است که تاکنون   به دو اپراتور اصلی کشور داده شده است. این كه گفته می‌شود توسعه دسترسی اینترنت همراه در این فركانس‌ها هزینه بسیار بالایی دارد، از نظر فنی این گونه نیست و می‌توانند روی دكل‌ها و سامانه‌های قبلی كه نصب كرده‌اند، فرکانس‌های جدید را راه‌اندازی كنند و به دلیل نیاز به ظرفیت بالا ناگزیر از آن هستند.» وی می‌افزاید: «باند 900مگاهرتز اكنون در اختیار اپراتورهاست كه نسل دوم اینترنت همراه روی آن عرضه می‌شود.
نسل‌های سوم (3G) و چهارم اینترنت همراه (4G) روی باندهای 8/1 گیگاهرتز و باندهای 2 و 3 گیگاهرتز و بالاتر ارائه می‌شود. در همین باندها می‌شود دسترسی به اینترنت نسل پنجم (5G) را نیز برقرار كرد. اما طبق آنچه اتحادیه جهانی مخابرات نیز می‌گوید كمبود ظرفیت باند برای توسعه نسل پنجم اینترنت را می‌توان با باندهای بالاتر از 6 گیگاهرتز و بلكه بالاتر از 20 گیگ برطرف كرد. این استدلال كه برای توسعه نسل پنجم اینترنت همراه به باند فركانس 700 و 800مگاهرتز نیاز داریم، از نظر فنی بی‌معنی است زیرا اینترنت نسل پنجم به نرخ بیت بالایی نیاز دارد كه باند فركانس 700 و 800 مگاهرتز سهم بسیار ناچیزی از این نیاز را می‌تواند تأمین كند.»

آینده‌نگری نیازمندی‌ها

عمده دفاع صداوسیما در شرایط كنونی در برابر موج‌های پیاپی درخواست آزادسازی فركانس‌ها از سوی وزارت ارتباطات و اپراتورها این است كه این سازمان برای توسعه شبكه‌های رادیویی و تلویزیونی‌اش به باندهای با فركانس 700 و 800 مگاهرتز نیاز جدی دارد.
مهندس نافذ در این خصوص تأكید می‌كند: «برخی شبكه‌های بین‌المللی ما فقط روی ماهواره پخش می‌شود و اگر قرار باشد طبق مطالباتی كه از سازمان صداوسیما می‌شود برای پخش شبكه‌های استانی در تهران و همچنین پخش همه شبكه‌های برون‌مرزی و استانی و رادیونماها و... در بستر ایستگاه‌های زمینی اقدام كنیم، در این صورت بالغ بر 130 شبكه داریم كه همه آنها در بستر زمینی پخش نمی‌شود. به‌علاوه اگر قرار باشد صداوسیما شبكه‌های بیشتری برای ارائه برنامه‌های تخصصی در كشور راه‌اندازی كند و طبق الزام قانون، سیگنال‌ها در قالب ایستگاه‌های زمینی در كشور پخش شود، در این صورت حتی با در اختیار داشتن باند فركانس 700و 800 مگاهرتز باز هم پهنای باند كم می‌آوریم.
این مدرس دانشگاه صداوسیما به لزوم ارتقای كیفیت پخش تلویزیونی اشاره می‌كند و می‌افزاید: «درپی این هستیم كه كیفیت پخش تلویزیونی را ارتقا دهیم.
در حال حاضر پخش بیشتر شبكه‌های تلویزیونی ما با استاندارد اس‌دی (SD سرواژه Standard Definition ) انجام می‌شود. در حالی كه اكنون حداقل استاندارد كیفیت پخش در جهان اچ‌دی (HD سرواژه High Definition) است و از آن بالاتر در دنیا روی پخش تلویزیونی با فناوری اولترا اچ‌دی و 4K و 8K است. ما اكنون افزایش كیفیت پخش شبكه‌های تلویزیونی در مرحله اچ‌دی را در دستور كار داریم و اگر قرار باشد همه شبكه‌های ما با كیفیت اچ‌دی پخش شوند، در این صورت نیاز صداوسیما به پهنای باند تا سه‌برابر افزایش می‌یابد كه در این صورت باند فركانس 700 و 800 مگاهرتز تكمیل می‌شود و ما باید به دنبال در اختیار گرفتن باندهای بیشتری باشیم.
وی در خاتمه افزود: موضوع اشغال باندهای فرکانسی در اختیار سازمان هر از چندگاهی و به بهانه های مختلف مطرح می‌شود و این‌بار نیز به بهانه کندی اینترنت در ایام کرونا به‌جای پاسخ در صدد سوء استفاده هستند. ولی این امر به‌دلیل الزام این سازمان برای ارائه خدمات مورد نیاز مردم، آن هم به‌صورت رایگان محقق نخواهد شد.