شب، رادیو، آسمان

از طرفی شناخت هدف آفرینش همواره از دغدغه‌های دیرین انسان بوده است. هدفی که برای خلقت و خالق انسان تفسیر می‌شود، نوع نگاه او را به جهان هستی و فلسفه وجودی خود رقم می‌زند. در قرآن کریم به عنوان کامل‌ترین برنامه زندگی انسان، بیش از 700 بار علم به شکل‌های گوناگون به کاربرده شده است. در برخی آیات دانایان با نادانان مساوی دانسته نشده، بلکه عالمان را برتری داده و علم را به‌عنوان معیاری برای ارزش و امتیاز افراد قرار داده است.

گزاره‌های دینی

وقتی صحبت از یک برنامه علمی با رویکرد مذهبی می‌شود، معمولا نوعی از برنامه‌های رادیویی یا تلویزیونی به ذهنمان می‌رسد که شالوده آن شاهد آوردن از دستاوردهای علوم مدرن برای اثبات آیات قرآن و گزاره‌های دینی است. در این میان، گروه اندیشه و قرآن رادیو قرآن با تهیه و پخش برنامه «راز آسمان» فضایی کاملا متفاوت را برای مخاطبان فراهم آورده و کافی است روزهای دوشنبه ساعت 20 رادیوی خودتان را روی موج اف.ام 100 رادیو قرآن تنظیم کنید تا راز آسمان‌ها اندکی برایتان آشکار شود!

برنامه‌های تخصصی

سمیرا قنبری که از سال 88 تجربه برنامه‌سازی برای رادیو قرآن را دارد، تهیه‌کننده برنامه راز آسمان است. او تلاش کرده این برنامه با بخش‌های متنوعش از فضای کلیشه‌ای دیگر برنامه‌های علمی جدا شود و از معدود برنامه‌های با مشخصه‌های علمی در رادیو قرآن باشد. شوق او در صحبت‌هایش نشان می‌دهد علاوه بر استقبال شنونده‌ها از پخش این برنامه، راز آسمان برای او که معمولا برنامه‌های تخصصی علوم قرآنی و برنامه‌های مناسبتی را تهیه کرده، به خودی خود تجربه‌ای جالب و متفاوت بوده است. قنبری می‌گوید: مهندس کاظم کوکرم مباحث علم نجوم را در برنامه مطرح و مهندس علیرضا فتحی‌پور اشاره به آیاتی مربوط به تامل در آسمان شب و مظاهر آن همچون ماه و خورشید و... را بیان می‌کند. او تاکید می‌کند: صحبت‌های آقای کوکرم کاملا علمی است و در تکمیل صحبت‌های ایشان مهندس فتحی‌پور آیاتی که قرآن به این پدیده‌ها به طور خاص یا عام اشاراتی داشته را مانند این‌که به آسمان‌ها نگاه کنید یا در خلقت آسمان‌ها تفکر کنید، توضیح می‌دهند.

تهیه بخش‌های مستند و گزارشی از کارهای منجمان در گشت‌های شب رصدی، بیان رویدادهای نجومی، اختصاص یک بخش از برنامه به کودکان و سوالاتشان و... تلاش یک گروه برنامه‌ساز برای رسیدن به هدفی والا و البته دشوار را نشان
می‌دهد.

40 دقیقه‌ای که مخاطب آن را ترک نمی‌کند

علیرضا فتحی‌پور که هم مدیر گروه اندیشه و قرآن رادیو قرآن است و هم مجری برنامه می‌گوید در برنامه راز آسمان، درباره ساختار ستاره‌‍‌ها و فعل و انفعالات شیمیایی آنها در تولید نور و گرما به‌صورت تخصصی بحث نمی‌کنند. چون با توجه به گروه مخاطبان، این اطلاعات به درد مخاطب نمی‌خورد. اما بد نیست بدانند در آسمان گردش ماه چگونه است، چرا شکل هلال ماه در شب‌های مختلف تغییر می‌کند یا اصلا خیلی خوب است بدانند شهاب و بارش شهابی چیست.

فتحی‌پور از جمله مدیرانی است که با آگاهی کامل از مخاطبان برنامه صحبت می‌کند. وی می‌گوید: وقتی در رادیو قرآن این برنامه را تولید کردیم، مخاطبان در تماس‌هایی که با روابط عمومی داشته‌اند از برنامه استقبال زیادی کردند. با استناد به پیامک‌های این برنامه مخاطبانی هستند که هنگام رانندگی برنامه را گوش می‌کنند و حتی وقتی به مقصد می‌رسند کماکان می‌نشینند تا این برنامه تمام شود. آنها وقت را از دست نمی‌دهند. این نشان می‌دهد برنامه توانسته جذاب باشد و ساختارش را حفظ کند و در مدت ۴۰ دقیقه‌ای که پخش می‌شود مخاطب احساس خستگی نکند و از شوق آموختن مطالب جدید و جالب، موج رادیو را تغییر ندهد.

تمایز راز آسمان با دیگر برنامه‌های علمی

«برنامه‌های رادیو و تلویزیون از این حیث که به یک موضوع علمی با نگاه مذهبی بپردازیم، معمولا این‌طور بوده که از گزاره‌ها و یافته‌های علوم مدرن در تایید آیات و روایات قرآن و گزاره‌های مذهبی استفاده می‌شود. در حالی که این شیوه به لحاظ روش‌شناسی در هر دو بحث علمی و مذهبی دچار اشکال است. به این علت که آنچه در جریان علوم مدرن به‌دست می‌آید، مفاهیمی ابطال‌پذیر، غیرمقدس و کلام بشر هستند.

در حالی که آنچه در متون مذهبی مورد اشاره است کلام قدسی، خدشه‌ناپذیر و مبتنی بر ایمان و اعتقاد ابطال‌ناپذیر است. اگر قرار باشد از یافته‌های علمی در مسیر تائید اعتقادات مذهبی استفاده کنیم، زمانی این یافته‌های علمی در نتیجه آزمایش‌ها و ارائه تئوری‌های جدید تغییر کند، آن وقت سرنوشت تفسیر ما از آیات و روایاتی که ما خیرخواهانه اما نادانسته به آن گزاره‌های علمی منتسب کرده بودیم چه می‌شود؟!» این بخشی از صحبت‌های مهندس کاظم کوکرم، دبیر گروه دانش روزنامه جام‌جم و کارشناس - مجری برنامه راز آسمان است. کوکرم که خود سابقه همکاری با برنامه‌های علمی متعددی در رادیو و تلویزیون را دارد در ادامه می‌گوید: از آنجا که در قرآن کریم، خداوند به ماه، ستاره‌ها و بسیاری از پدیده‌های فیزیکی دیگر اشاره می‌کند، این می‌تواند مشوق ما باشد که به چیستی این پدیده‌ها فکر کنیم و دانش روز و اطلاعات مربوط به آنها را یاد بگیریم. ما در واقع مخاطب را از این مسیر تشویق می‌کنیم که نجوم مدرن و مفاهیم آن را بهتر یاد بگیرد. علاوه بر این‌که در آیات و روایات ما هم به علم‌آموزی تاکید فراوان شده است.

کوکرم درباره برنامه‌اش معتقد است: راز آسمان با وجود ارائه داده‌های علمی متنوع از دنیای نجوم، برای مخاطب تخصصی رادیو قرآن نتیجه‌گیری ارائه نمی‌کند؛ بلکه به نجوم، هم از دریچه علمی و هم از دریچه مذهبی نگاه می‌کند. مخاطب آزاد است، براساس گزاره‌های علمی و مذهبی که با آن مواجه می‌شود نتیجه منطقی بگیرد. ما در این مسیر به او کمک می‌کنیم تا با دقیق‌ترین داده‌های علمی و ارائه تفاسیر مذهبی، به حقیقت پیدایش عالم هستی و کارکرد ستاره‌ها و سیاره‌ها نزدیک‌تر شود.

اطلاعات ناقص یا نادرست ممنوع

وقتی صحبت از برنامه راز آسمان شد، علیرضا فتحی‌پور، مدیر گروه اندیشه و قرآن رادیو قرآن این‌طور صحبت‌هایش را آغاز می‌کند: هر برنامه‌ای برای مخاطبی تولید می‌شود. ما براساس ذائقه مخاطب باید محتوایی ارائه بدهیم. حال ممکن است مخاطبمان تخصصی یا عام باشد، در هر صورت محتوای ما نباید اطلاعات ناقص یا نادرستی را منتقل کند. مخاطب رادیو قرآن یک مخاطب تخصصی است. برای همین باید شیوه مطرح کردن و برخورد با یک موضوع علمی برگرفته از نگاه دینی و قرآنی باشد. فتحی‌پور می‌گوید در برنامه راز آسمان به بهانه این‌که در قرآن سخن از گردش شب و روز است، سخن از جایگاه ستاره‌ها‌ست، سخن از توجه به خلقت آسمان‌ها و زمین است و ... از این دریچه نگاه کرده‌اند و سعی‌شان این بوده در کنار بیان مفاهیم مذهبی و دینی، یک سری مفاهیم علمی و روزآمد را منتقل کنند.

ستاره نجف‌آبادی

رسانه