در باب زندگی پسا«حج»

به نظر می‌رسد در باب حج، این مطلب صادق است. چرا که کسی که اهل دیدن باشد، با همان یک‌بار حج تمتع می‌تواند متحول شود. اما در حج قرار است چه چیز را ببینیم که متحول شویم؟ حج چه تجربه استثنایی‌ای است؟ ما هنگام حج قرار است چه چیز را مشاهده کنیم، تا پس از حج، مبدل به یک انسان دیگر شویم؟

برای پاسخ به این سوال، باید در کیفیت اعمال حج دقت کنیم. با دقت در چگونگی طواف، احرام، سعی، وقوف و... در می‌یابیم حج، شبیه‌ترین اعمال به تجربه‌ای است که تقریبا هیچ شاهدی ندارد؛ یعنی تجربه «مرگ».

ما پس از مرگ، فاقد همه تعلقات دنیوی می‌شویم. انسان پس از مرگ، تنهای تنهاست، هیچ چیز همراه او نیست، نه فرزندان، نه هیچ‌یک از اعضای خانواده، نه مال، نه لباس و نه هیچ قدرت و زینت دنیوی. این وضع، یک وضع استثنایی است که ما انسان‌های دیندار، باور داریم بعد از مرگ آن را تجربه خواهیم کرد.

اما چنین وضعی، هم‌اکنون هیچ شاهدی ندارد. همه آنها که مرگ را تجربه کردند از میان ما رفتند و ما هیچ‌یک از آنها را نمی‌بینیم. تجربه مرگ باعث می‌شود دیگر مجال زندگی در این جهان را نداشته باشیم و این تجربه شاید چندان به کار تحول زندگی دنیوی ما نخورد.

اما حج، تجربه‌ای است که شباهت زیادی با تجربه مرگ دارد. یک حاجی، همه تعلقات مادی را ـ دست‌کم به شکل ظاهری ـ از خود می‌زداید. او حتی مجبور است شب‌هایی را در صحرا (عرفات، مشعر و منا) اقامت کند، و با لباس احرام، طعم زندگی تهی شده از مادیات را بچشد. این مواجهه با زندگی یک مواجهه استثنایی است، یک تجربه استثنایی است.

اگر کسی مرگ را با چشم دیده باشد و به زندگی بازگردد، زندگی او متفاوت با قبل خواهد شد. چرا که او حقایقی را دیده که نمی‌تواند از کنار آنها براحتی عبور کند. او می‌داند مجددا مرگ را تجربه خواهد کرد و به وضعی برمی‌گردد که دیگر از تعلقات دنیا، در آن خبری نیست. بر همین اساس انتظار می‌رود کسی که حج تمتع را تجربه کرده است، یعنی کسی که شبیه‌ترین تجربه به مرگ را به چشم خود دیده است، پس از بازگشت از حج، همچون قبل به امور دنیا تعلق خاطر نداشته باشد و بداند این امور و تعلقات، همیشگی نخواهد بود. انتظار می‌رود چنان که با چشم خود دیده، بداند که روزی باز تنها خواهد شد، و یاری‌رسانی جز خداوند نخواهد داشت. از او انتظار می‌رود خودخواهی‌ها را کنار بگذارد و تا می‌تواند در راه خداوند، دست مظلومان را بگیرد و در مسیر کمک به همنوعان قدم بردارد.