از دلایل تا درمان: همه چیز درباره تبخال

جام جم سرا:
این گونه تبخالها بصورت زخمی اغلب کوچک، دردناک و پر از مایع در گوشه دهان و روی لب خود را نشان داده و تا زمانی که دوره‌اش طی شود معمولا برای فرد آزاردهنده است و مشکلاتی در زندگی روزمره او ایجاد می‌کند.

چطور به ویروس تبخال مبتلا می‌شویم؟

شاید بسیاری از مردم ندانند که تبخال یا بطور دقیق‌تر تبخال لب در اصل یک عفونت عودکننده ویروسی است؛ بدین معنا که ویروسی در ابتدا وارد بدن شده و بعد هر چند وقت یکبار بیماری عود کرده و علایم آن بروز می‌کند. یکی از بهترین نمونه‌های بیماریهای عفونی عودکننده همین تبخال لب است. بیماری تبخال به وسیله یکی از اعضای خانواده ویروسی هرپس ایجاد می‌شود. ویروس تبخال لب HSV۱ نام دارد و نوع دیگر این ویروس یعنی HSV۲ عامل ایجاد تبخال دستگاه تناسلی است که شباهت فراوانی به همین زخم تبخال دهانی دارد. البته هر کدام از این ویروس‌ها می‌توانند بجای یکدیگر نیز باعث بروز تبخال شوند.

بیماری تبخال یک بیماری مسری است و ویروس آن مثل ویروس سرماخوردگی یا آنفولانزا باید از شخص دیگری وارد بدن شود. در مورد تبخال، هرگونه تماس با فردی که زخم تبخال روی صورتش وجود دارد (مثلا روبوسی) می‌تواند باعث انتقال ویروس و ابتلا به این بیماری شود. یکی دیگر از راههای شایع انتقال تبخال استفاده از لوازم غذاخوری، تیغ یا حوله دیگران است. نکته اینجا است که حتی در زمانی که تبخال از آن حالت پر آب خارج شده و اصطلاحا دلمه بسته، بازهم بشدت مسری است و می‌تواند باعث انتقال بیماری شود.

بعد از انتقال ویروس، علایمی شبیه یک سرماخوردگی شدید بروز می‌کند. بیمار بشدت دچار گلودرد شده و در برخی موارد بلع با اشکال روبرو می‌شود. در داخل دهان زخم‌هایی در ناحیه گونه و روی لثه‌ها ایجاد شده که ملتهب و قرمز رنگ هستند. بیمار معمولا دچار سردرد، سرگیجه، حالت تهوع و تب است. این بیماری معمولا خودبخود بدون بروز مشکلی حداکثر تا دو هفته بهبود می‌یابد.

اما این همه ماجرا نیست. بعد از رفع علایم بیماری تبخال اولیه(یا به عبارت صحیح تر عفونت هرپسی اولیه)، ویروس تبخال در بدن باقی مانده و به طرف عقده‌های عصبی حرکت می‌کند. سپس ویروس در سلولهای عصبی مستقر شده و اگر شرایط مناسب شود مجددا فعالیت خود را اینبار به شکلی خفیف‌تر از حالت اولیه ادامه می‌دهد. از اینجا به بعد است که زخم تبخال معروف بروز می‌کند.

چرا تبخال می‌زنیم؟

بعد از ابتلا به عفونت هرپسی اولیه (که در میان عامه به عنوان تبخال اولیه خوانده میشود) بسیاری از افراد مستعد عفونت هرپسی ثانویه یا‌‌ همان تبخال عودکننده لب می‌شوند. البته تعدادی از بیماران هم به رغم ابتلا به عفونت اولیه و سیستمیک هرگز دچار تبخال عودکننده نمی‌شوند. اغلب افراد به دنبال ضعف سیستم ایمنی دچار تبخال عود کننده می‌شوند. عواملی مثل تب، قاعدگی، استرسهای روحی و جسمی، خستگی و قرارگیری بیش از حد در معرض نور آفتاب همه می‌توانند باعث عود تبخال شوند.

تبخال چه علایمی دارد؟

اغلب شما با علایم تبخال دهانی آشنایی دارید. با این حال مرور آن خالی از فایده نیست. تبخال لب همانطور که از اسمش هم مشخص است، معمولا همیشه در نقطه خاصی از لب و دهان ایجاد می‌شود. فرد یکی دو روز قبل در آن نقطه یا در بطور گسترده در اطراف دهان احساس خارش، سوزش یا گزگز می‌کند. سپس یک برجستگی کوچک پر از مایع شبیه یک جوش کوچک در لبه بیرونی لب روی پوست ظاهر می‌شود. البته ممکن است این برجستگی در اطراف بینی یا چانه یا گونه هم ایجاد شود. مایع درون این برجستگی بشدت عفونی و مملو از ویروس تبخال است. در صورت پاره شدن و رسیدن آن به بخشهای دیگر پوست براحتی ممکن است آن نواحی را نیز آلوده کرده و باعث ایجاد تبخال در آن مناطق نیز بشود. بعد از چند روز برجستگی سوراخ شده و ترشح می‌کند. این حالت معمولا در روز چهارم یا پنجم اتفاق می‌افتد و بیشترین احتمال آلودگی در سایر مناطق بدن یا سرایت به سایر افراد مربوط به همین مرحله است. در این مرحله گاهی بیمار دچار تب و برجستگی غدد لنفاوی زیر فک نیز می‌شود. سپس به مرور روی زخم اصطلاحا دلمه می‌بندد و پوست جدید از زیر دلمه تشکیل می‌شود. بعد از گذشت چند روز این دلمه کنده شده و زخم بدون برجای گذاشتن اثری (بدون اسکار) ناپدید می‌شود.

آیا تبخال خطرناک است؟

تبخال گرچه بیماری آزاردهنده‌ای است اما اصولا خطرناک نیست و بدون برجای گذاشتن اثری حداکثر تا دو هفته بهبود می‌یابد. اما اگر تبخال شما بعد از گذشت دو هفته هنوز خوب نشده است بهتر است با یک پزشک مشورت کنید. همچنین کسانی که به هر دلیلی دچار ضعف سیستم ایمنی هستند (مثل مبتلایان به ایدز، بیماریهای خونی، بیمارانی که داروهای شیمی درمانی مصرف می‌کنند، مصرف کنندگان داروهای سرکوبگر سیستم ایمنی، کسانی که مدت طولانی است کورتون دریافت می‌کنند) بهتر است هنگام ابتلا به تبخال به پزشک مراجعه کنند چون این احتمال وجود دارد که ویروس ارگانهای حیاتی بدن از قبیل ریه، کبد و مغز را درگیر نماید. عفونت این اعضای بدن با ویروس تبخال می‌تواند مرگبار باشد. از سوی دیگر اگر بیماری تبخال بخشهای دیگری از بدن را درگیر کرده و ترشحات آن بخصوص به چشم یا نوک انگشتان دست رسیده و شما در این نواحی احساس سوزش و درد می‌کنید فورا به پزشک مراجعه کنید. اگر ویروس وارد چشم شده و در این ناحیه زخمی ایجاد شود به نابینایی منجر خواهد شد.

پیشگیری و درمان

تبخال عودکننده لب از معدود بیماری‌هایی است که عملا قابل پیشگیری نیستند. اگر ویروس تبخال وارد بدن شما شده باشد و زخم‌های عودکننده ایجاد کرده باشد در صورت وجود عوامل مستعد کننده، زخم تبخال به هرحال تشکیل می‌شود. در این حالت تنها راه کاهش علایم بیماری است. همه کسانی که تبخال می‌زنند با علایم هشداردهنده شروع بیماری آشنا هستد (سوزش و درد دور دهان یکی دو روز قبل از تبخال). پیشنهاد می‌شود وقتی این علایم ظاهر شد در ناحیه ایجاد زخم پمادهای ضد ویروسی آسیکلوویر بمالید. انواع متنوعی از این دارو بصورت پماد در داروخانه‌ها در دسترس است. استفاده مرتب از این پماد پیش از شروع زخم، علایم تبخال را به شکل قابل ملاحظه‌ای کاهش داده و دوره بیماری را نیز کوتاه‌تر می‌کند. قرص‌هایی از ترکیبات این دارو نیز موجود است. جدا از داروهای ضد ویروسی گذاشتن یخ روی زخم در کاهش علایم تبخال موثر است.
اما کسانی که ویروس تبخال در بدنشان وجود ندارد با رعایت بهداشت شخصی و عدم تماس با افرادی که زخم تبخال روی صورتشان وجود دارد می‌توانند از ابتلا به این ویروس در امان باشند. شستن مرتب دست‌ها بخصوص قبل از خوردن غذا و دست نزدن به چشم‌ها با دستان کثیف، پرهیز از استفاده از لوازم شخصی دیگران بخصوص کسانی که تبخال می‌زنند از دیگر عوامل پیشگیری از ابتلا به بیماری تبخال است.

تبخال و دندان‌پزشکی

عقیده بسیاری از دندان‌پزشکان این است که انجام درمانهای دندان‌پزشکی برای بیمارانی که دچار تبخال هستند ممنوع است و درمان باید تا زمان برطرف شدن زخم به تعویق بیفتد. علت این مساله احتمال پخش شدن ویروس در هوا و آلوده کردن محیط و خود بیمار و کادر پزشکی است. بنابراین اگر تبخال می‌زنید وقتی به دندانپزشک مراجعه کردید این را در پرونده ذکر کرده و به دندانپزشک خود اطلاع دهید. از سوی دیگر اگر دچار تبخال شدید و‌‌ همان وقت قرار بود تحت درمان‌های دندان‌پزشکی قرار بگیرید حتما به دندانپزشک خود اطلاع دهید.(سلامانه)