صدایی که از توانستن می‌گوید

فرهنگسازی برای پذیرش نابینایان به عنوان نیروهای انسانی کارآمد، هدف تولید این برنامه است. به همین بهانه، با دست‌اندرکاران این برنامه به صحبت نشسته‌ایم.

عصر یک روز پاییزی، تهران ساختمان شهدای رادیو، استودیوی شماره 33. وقتی با عکاسمان به استودیوی ضبط برنامه روشن ضمیران می‌رسم، متوجه می‌شوم گروه کر نابینایان در حال اجرای سرود است.

وکیلی (تهیه‌کننده) برایم توضیح می‌دهد با حضور این هنرمندان، چند سرود ضبط شده است. پس از گذشت چند لحظه، آرم برنامه پخش می‌شود و عذرا وکیلی که در این برنامه علاوه بر تهیه‌کنندگی، بخشی از گویندگی را نیز به عهده دارد، روی آنتن می‌گوید: «شبکه ایران، گروه خانواده تقدیم می‌کند» آن گاه دکلمه‌ای در وصف نابینایان خوانده می‌شود.

سهیلا وهاب، سردبیر و یکی از گویندگان برنامه ـ که خود نابیناست و در تلفنخانه ارک (رادیو تهران) مشغول به کار است ـ دکلمه آرم برنامه را چنین شروع می‌کند: «خداوند کوه‌ها و دریاها را آفرید. سبزه‌ها و درخت‌ها را آفرید.» و علی پنجه‌ای، تنها نوجوان نابینای برنامه ادامه می‌دهد: «درخت‌هایی با شاخه‌های انبوه و پر برگ» آن گاه هر سه نفر ادامه می‌دهند: «همه چیز عالی و زیبا به نظر می‌رسید، اما انگار یک چیز در این میان کم می‌آمد» و وهاب می‌گوید: «وآن وقت خدا صدا را آفرید.»

در حالی که افکت صدای دریا و چه‌چه پرندگان و گریه نوزاد تازه به دنیا آمده به گوش می‌رسد، پنجه‌ای ادامه می‌دهد: «صدای امواج دریا، صدای پرنده و صدای تولد. و صدا همه زندگی شد.»

بی‌شک هرکس از رادیو این جملات کوتاه و زیبا را بشنود، متوجه می‌شود همه اینها در وصف نوزادی است که نابینا به دنیا آمده است و والدین او آرزوهای بزرگی در سر می‌پرورانند.

بعد از این که موسیقی شادی پخش می‌شود، پنجه‌ای شعر «برخیز و ستاره‌های شب را بردار» را می‌خواند، آن گاه وهاب پر انرژی و قبراق می‌گوید: «به نام آن که همیشه و در همه‌جا هست و ما پیوسته وجودش را احساس می‌کنیم. سلام...»

عذرا وکیلی می‌گوید: دوستان نابینا می‌توانند به عنوان گزارشگر افتخاری از اقصی نقاط کشور با ما در ارتباط باشند و گزارش‌های خود را بفرستند یا برای ما شعر، داستان کوتاه و قطعات ادبی بخوانند. همچنین به‌خاطر ارتباط هر چه بیشتر نابینایان با برنامه، آنها می‌توانند به شماره 10006603 پیامک بفرستند تا ما با آنها تماس بگیریم و صدایشان پخش شود. در ضمن برای معرفی نابینایان موفق شهرستانی، تیم برنامه به استان‌ها سفر خواهد کرد.

او با اشاره به اجرای علی پنجه‌ای، مجری نوجوان و نابینای برنامه «سلام کوچولو» در برنامه روشن‌ضمیران ادامه می‌دهد: برای جذابیت و ارتباط هرچه بیشتر مخاطب با برنامه، از گوینده حرفه‌ای ثابت استفاده نکرده‌ام و با حضور علی پنجه‌ای، از سه نسل نوجوان، جوان و بزرگسال بهره می‌برم. همچنین در بخش نمایش برای روایت بهتر برخورد والدین با فرزند نابینا از بازی بازیگرانی همچون مژگان عظیمی، مهدی صباغی و دیگر دوستان بازیگر استفاده می‌کنم.

وقتی از وکیلی می‌پرسم برنامه تا چه مدت روی آنتن است، می‌گوید: ما برنامه را با زمان 35 دقیقه شروع کردیم، اما در حال حاضر با این زمان کم نمی‌توانیم به تعهد اخلاقی خود وفادار بمانیم و پاسخگوی همه مسائل و مشکلات نابینایان باشیم. برای همین تصمیم‌گرفتیم برنامه را تا پایان سال ادامه دهیم.

وکیلی با اشاره به موسیقی‌هایی که در دل برنامه استفاده می‌کند، توضیح می‌دهد: با دعوت از گروه کر نابینایان شامل بانوان و آقایان و همچنین تکخوان مرد در استودیوی ضبط برنامه، توانستیم موسیقی‌های برنامه را تهیه و ضبط کنیم.

متن‌های این برنامه را لیدا کردی می‌نویسد و صبادخت همتی، گزارش‌های آن را تهیه می‌کند.

بیرون استودیو، مثل همیشه مادر علی پنجه‌ای را می‌بینم که پابه‌پای او حرکت می‌کند و او را در رسیدن به هدفش، کمک و یاری می‌رساند.

رباب دل‌آرایی‌فرد، مادر علی پنجه‌ای با ذوق و شوق خاصی از آمدن علی به رادیو می‌گوید: علی دو سال و نیمه بود که برای شیمی‌درمانی در بیمارستان بستری شد.برای این که ذهنش را مشغول کنم تا کمتر به بیماریش فکر کند، یک رادیو برایش خریدم تا برنامه‌ها را گوش کند. دادن رادیو همان و آشنا شدن علی با سلام کوچولو همان! مرتب این برنامه را گوش می‌کرد تا این که متوجه شدم می‌توانم او را به عنوان مهمان به برنامه ببرم. علی تقریبا از چهار سالگی همکاریش را با برنامه شروع کرد.

از مادر علی می‌پرسم فکرش را می‌کردید روزی به رادیو بیایید؟! با خنده ادامه می‌دهد: اصلا فکرش را نمی‌کردم روزی بچه‌ام را به این برنامه بیاورم. آن موقع وقتی برنامه را گوش می‌کردم و خانم وکیلی می‌گفتند اینجا یک عالمه خوراکی خوشمزه هست و ما جشن گرفته‌ایم، می‌گفتم خوش به حالشان! کاشکی من هم جای آنها بودم. ولی وقتی با علی به برنامه آمدیم، متوجه شدم این طوری نیست و در استودیو چیز خاصی وجود ندارد و این خانم وکیلی است که این گونه فضاسازی می‌کند تا بچه‌ها واقعا در ذهنشان یک جشن بزرگ را تصور کنند.

مادر علی در خصوص افتخارات فرزندش که غیر از حضور در برنامه سلام کوچولو، در برنامه روشن‌ضمیران هم گویندگی می‌کند، می‌گوید: با این که علی نابیناست، اما به مدرسه عادی می‌رود و جزو شاگردان ممتاز مدرسه است و در حال حاضر، ده جزء قرآن را حفظ کرده است.

او در این مدت توانسته مقام‌های منتخب گویندگان رادیو در سال 85، منتخب خوانندگان جشنواره ترنم وحدت و حضور در پکن با برنامه «دنیای شادی» را از آن خود کند. خواندن تیتراژ برنامه‌های شبکه قرآن و شبکه دو، خوانندگی دو اثر «عطر یاس» برای حضرت زهرا(س) و «غنچه انتظار» برای امام زمان(عج‌) و شعری برای مادر از دیگر فعالیت‌های اوست.

دل‌آرایی فرد ادامه می‌دهد: درست است 11سال در گرما و سرما، هر شرایطی را تحمل کردم تا علی به خاطر از تنهایی در آمدن و برقرار کردن رابطه اجتماعی در رادیو حضور یابد، اما وقتی می‌خواستم برایش دستگاه بری‌لایت بخرم تا او حضور بهتری در رادیو داشته باشد و مطالب برنامه را بهتر حفظ و بیان کند، مجبور شدم بنا به وسعم، یک دستگاه دست‌چندم فراهم کنم.

سهیلا وهاب، سردبیر برنامه با بیان این که دست‌اندرکاران تولید نیز از جامعه نابینایان هستند، هدف از طراحی این برنامه را فرهنگسازی برای پذیرش نابینایان به عنوان نیروهای انسانی کارآمد، شناساندن توانمندی‌های نابینایان به جامعه، ایجاد فرصت‌های برابر استفاده از حقوق نابینایان به طور مساوی با سایر افراد و تقویت روحیه آن ارزیابی می‌کند و می‌گوید: معرفی فرهیختگان نابینا و برگزاری مسابقه از جمله بخش‌های برنامه است و نکات مورد نیاز مخاطبان از جمله ازدواج، اشتغال، فعالیت‌های فرهنگی، هنری، علمی و ورزشی بیان می‌شود.

سردبیر روشن ضمیران از جامعه نابینایان کشور می‌خواهد ارتباط خود را با برنامه که ویژه نابینایان طراحی شده است، حفظ کنند.

او با اشاره به بخش‌های مختلف می‌گوید: این برنامه از بخش‌های مختلفی همچون ارتباط با خدا، نیایش و سپاسگزاری، معرفی سرگرمی‌های خاص نابینایان، آموزش، پخش سرودها و نوا که توسط گروه کر و تکخوان نابینا اجرا می‌شود، آموزش صحیح و نحوه ارتباط خانواده و جامعه با کودک نابینا، نمایش خانوادگی، آشنایی با قانون عصای سفید، معرفی بزرگان و فرهیختگان نابینا تشکیل شده است.

وقتی از وهاب می‌پرسم چه تدابیری برای ادامه پخش این برنامه که بیش از هفت ماه است روی آنتن رفته، اندیشیده، می‌گوید: برنامه روشن‌ضمیران ابتدا 35 دقیقه‌ بود، بعد از مدت کوتاهی، زمان برنامه به 25 دقیقه تقلیل پیدا کرد و بعد هم، 20 دقیقه، 18 دقیقه، 15 و در حال حاضر 13 دقیقه که باید بگویم من در زمان کوتاه نمی‌توانم به دفاع از حقوق نابینایان بپردازم. در مدت زمان پخش برنامه با این که طیف بسیاری از نابینایان را جذب رادیو کرده‌ایم، متاسفانه خود نابینایان به زمان کم برنامه معترض شده‌اند.

رادیو تنها ابزاری است که می‌تواند خود نابینا شخصا از آن بهره‌برداری کند. همین طور که یک فرد ناشنوا می‌تواند از تلویزیون و با زبان اشاره برنامه‌های خود را پیگیری کند.

وهاب ادامه می‌دهد: من در این زمان کم فقط می‌توانم یک گزارش، موسیقی کوتاه، مطلب کوتاه و در نهایت سلام و خداحافظی داشته باشم و نمی‌توانم حرفی از حق و حقوق آنها و مباحث مشاوره‌ای و کارشناسی مخصوص مشکلات آنها داشته باشم. در ضمن برنامه با وجود اجرای وکیلی و پنجه‌ای لحن کودکانه‌ای به خود گرفت و در شکل جدید، نمی‌توانستم با هر مخاطبی و هر سنی ارتباط برقرار کنم. شاید بهتر بود در کنار برنامه‌های کودکانه برای نوجوانان، جوانان و بزرگسالان نابینا برنامه‌های مجزا داشته باشیم تا مسائل آنها را راحت‌تر پیگیری کنیم.

همچنین چون زمان پخش برنامه 20 دقیقه به هشت شب است و بچه‌ها در آن موقع یا تلویزیون می‌بینند یا پیگیر مسائل دیگر هستند، از شنوندگان ما کاسته می‌شود. (جام جم - ضمیمه قاب کوچک)