حماسه روی صحنه

به همین دلیل مردم کشورمان در ماه محرم به‌خصوص در دهه نخست آن، بخش مهمی از زیست فرهنگی شان را به عزاداری و سوگواری برای سلطان کربلا سپری می‌کنند.

از سوی دیگر بسیاری از فعالیت‌های هنری و فرهنگی نیز تحت‌الشعاع این ایام قرار می‌گیرد و اکثر آنها سعی در نشان دادن ارادت خود به خاندان نبوت دارند.

سابقه تاریخی تولید نمایش‌های آیینی عاشورایی در کشور ما به سال‌های ابتدای دهه۶۰ برمی‌گردد اما از بین آنها فقط تعداد انگشت شماری توانستند خود را از شعار جدا کنند و تبدیل به اثر ماندگاری شوند که بر دل و جان مخاطب می‌نشیند البته در سال‌های اخیر به دلیل گسترش کرونا و رویه اغلب آثار هنری که از کیفیت خارج شده و به سمت کمیت رفته‌اند، دیگر حتی شاهد همان تعداد انگشت‌شمار نمایش‌های عاشورایی هم نیستیم و همین موضوع باعث شده به همان نمایش‌های تعزیه و شبیه خوانی که در سال‌های گذشته تولید شده‌اند، دل خوش کنیم. از این رو در گزارش امروز جام‌جم به معرفی آثار نمایشی پرداختیم که با پرداختن به ماه محرم و واقعه عاشورا اتفاق تازه‌ای را در مواجهه با مخاطبان ایجاد کرده‌اند.

«فرات تشنه است» حسین فدایی‌ حسین

اين نمايش که به موضوع بسته شدن آب فرات روی ياران امام حسين‌(ع) و رشادت‌های حضرت ابوالفضل العباس(ع) اشاره دارد در سال‌های اخیر در بسیاری از شهرهای کشور روی صحنه رفته و با استقبال گسترده مردم روبه‌رو شده است. کارگردان‌های مختلفی نیز این نمایش آیینی را با روایت‌های مخصوص خود از متن حسین فدایی‌حسین اجرا کرده‌اند و در رویدادهای مختلف تئاتری از جمله جشنواره آیینی تئاتر صاحبدلان، این نمایش بارها در سال‌های اخیر اجرا شده و از نمایش‌های برگزیده عاشورایی در این سال‌ها بوده است. فدایی‌حسین از چهره‌های فعال هنر آیینی در این سال‌ها بوده است. او فعالیت هنری خود را در زمینه نمایش از سال ۱۳۵۹ آغاز کرده و در نهادهای مختلفی از جمله کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، حوزه هنری و اداره کل هنرهای نمایشی در زمینه پیشبرد هنر تئاتر مؤثر بوده است.

«غریبه شام»؛ کوروش زارعی

در این نمایش که به زندگی و شهادت حضرت رقیه (س) می‌پردازد بازیگرانی چون کاظم نظری، انوش معظمی، وفا طرفه و... ایفای نقش می‌کنند. «غریبه شام» در سال ۱۳۹۸ با این رویکرد به نمایش درآمد تا بخش مهمی از پرسش‌های ذهنی آنان را درباره حضور نیروهای رزمنده ایران در کشور سوریه پاسخ دهد. نیروهایی که اگر نبودند شاید امروز این امنیت، آرامش و آسایشی را که سایه آن مانند چتری بزرگ بر کشور اسلامی برافراشته است ، نمی‌توانستیم حس کنیم.

«تنهاتر از مسیح»؛ حسین بزرا

نمایش آیینی ــ میدانی «تنهاتر از مسیح» به کارگردانی حسن بزرا و تهیه‌کنندگی علی اسماعیلی حول محور وقایع کربلا و روز عاشورا می‌گذشت و سپس وارد زمان حال، مدافعین حرم و مبارزه با داعش می‌شد. روایت داستان از زمان جابربن عبدا... انصاری آغاز شده و به این موضوع پرداخته می‌شود که چه اتفاقی افتاد که حضرت امام حسین(ع) از مدینه به مکه سفر کرد و پس از آن ورود آن حضرت به کربلا و تمام مصائبی که بر امام حسین(ع) گذشت به تصویر کشیده می‌شود.

«اپرای عروسکی عاشورا» بهروز غریب پور

اپرای عاشورا اولین اپرای ملی ایران که در سال ۱۳۸۷ لیبرتوی (متن آوازها و گفتارهایی است که در یک نمایش اپرا به‌کار می‌رود) آن توسط بهروز غریب‌پور نوشته شد. این اپرا برای اولین بار به شکل عروسکی در تالار فردوسی به کارگردانی بهروز غریب پور روی صحنه رفت و پس از آن بارها به مناسبت روز عاشورا در ایران و خارج از ایران به اجرا درآمد. غریب پور با ۷۰عروسک و ۳۰بازیگر وقایع عاشورای سال ۶۱ هجری را روی صحنه اجرا کرده است.

«بی سرزمین تر از باد»؛ حسن باستانی

«بی سرزمین تر از باد» نمایشی تاریخی ــ حماسی است در مورد حمله اعراب به ایران اواخر امپراتوری ساسانی و فروپاشی این امپراتوری به دست اعراب که وقایع آن تا عاشورا ادامه می‌یابد و به آن گره می‌خورد. در این نمایش در شیوه اجرایی و ساختار نمایش از المان‌ها استفاده شده. یعنی طراحی لباس، ابزار، ادوات و هر چیز دیگر المانی است. به‌خصوص از نشانه‌هایی که در نمایش‌های ایرانی و مهم‌تر از همه تعزیه دارد در بی سرزمین تر از باد به گونه دراماتیک بهره برده شده است.

«خاتون»؛ حسین عالم

نمایش «خاتون» روایتی از وقایع خرابه شام و شهادت حضرت رقیه(س) است. این نمایش رویکرد تاریخی درباره وقایع مهم دوران شهادت امام حسین(ع) دارد و در واقع کنکاش تاریخی در باب اثبات وجود یکی از فرزندان نازنین ایشان یعنی حضرت رقیه(س) دارد. این نمایش تلاش دارد برخی وقایع پس از عاشورا را تبیین و تشریح کند. با این توضیح که در آیین و مذهب خود داریم کسی که اجازه دهد به او ظلمی شود، خود مقصر و خطاکار است و باید دید چرا حادثه کربلا ایجاد می‌شود و نیاز به بررسی و کنکاش دارد.

«عشق اتفاقی نیست که بیفتد»؛ وحید جلیلوند

این نمایش روایتی تاریخی و مستند است که به‌صورت مدرن و با بهره‌گیری از ابزار مولتی‌مدیا اجرا می‌شود. نمایشنامه این اثر مناسبتی را علی زرنگار نوشته‌ و در آن بازیگرانی چون فرهاد قائمیان، سارا خوئینی‌ها، شهرام عبدلی و بهنام تشکر نقش‌ آفرینی می‌کنند. داستان درباره «همام» مردی علوی است که در برابر انتخاب بین دو عشق نمایش معلق است. او که دلباخته سلیمه شده، مجبور است به سبب عهدی که با قبیله سلیمه بسته در هر جنگی دوشادوش آنها بجنگد و حالا این قبیله در مقابل حسین بن علی(ع) می‌جنگند.

«خورشید کاروان» محمود فرهنگ

خورشید کاروان قدمتی نزدیک به ۳دهه برای اجرا روی صحنه دارد. این نمایش به نویسندگی ابوباسم(محمد) حیادار و کارگردانی محمود فرهنگ در سال‌های متمادی در ایام محرم و صفر روی صحنه رفته و همچنین در کشورهایی از جمله انگلیس، هلند، امارات و نیز در شهرهای مختلف ایران اجرا شده‌ است.موضوع این نمایش به داستان مشهور دیر راهب پس از حادثه عاشورا می‌پردازد و براساس نمایش هیهات نوشته ابوباسم حیادار و با بازنویسی مهدی متوسلی نگاشته شده است. نام آن با بازیگرانی چون انوشیروان ارجمند گره خورده است که تا زمان درگذشت، ۱۲سال در نقش راهب مسیحی بازی می‌کرد و پس از او جلیل فرجاد نقش‌آفرینی راهب مسیحی را برعهده گرفت.

«دروازه ساعات» سید‌جواد هاشمی

سیدجواد هاشمی در این نمایش که بارها در شهرهای مختلف ایران روی صحنه رفته و تله تئاتری هم از آن ساخته شده است، موضوع حوادث پس از شهادت امام حسین(ع) را مورد توجه قرار داده است. او به حوادثی پرداخته است که پس از ورود کاروان اسرای کربلا به دمشق، روی داده است و در این دوران، اهالی شام آماده رفتن به دروازه ساعات می‌شوند تا در جشنی به مناسبت پیروزی یزید شرکت کنند اما کسانی هستند که با داشتن درک صحیح از واقعه کربلا به سرزنش مردم بی‌خرد می‌پردازند و در این میان طالب که به ظاهر دیوانه کوچه‌گردی است با سخنان خود کسانی را که به دلیل ترس یا بی‌بصیرتی از حادثه کربلا گریخته‌اند در برابر پرسش‌های بی‌پاسخ قرار می‌دهد.

«درقاب ماه» حسین مسافر آستانه

حسین مسافرآستانه این اثر نمایشی را بر اساس نمايشنامه در قاب ماه نوشته حميدرضا آذرنگ کارگردان، بازیگر و نویسنده تئاتر اجرا کرده است. حميدرضا آذرنگ خود گفته است که برای نوشتن این نمایشنامه كتاب‌های بسیاری را درباره عاشورا، تعزيه و تاريخ‌نگار نوشته شده، مطالعه كرده است. داستان متن برخورد دو سرنوشت در کوفه است که با حادثه کربلا گره می‌خورد و نویسنده در نوشتن این متن از مشورت حسین مسافر‌آستانه و حسین پارسایی بهره برده است. حسین مسافر‌آستانه نمايش در قاب ماه را سال ۸۶ با حضور ۷۰هنرمند تئاتر به مدت ۸۰دقیقه در سالن افراسیابی ورزشگاه شهید شیرودی روی صحنه برد.