هنرمندان همیشه پای کار هستند

بخش «ایثار و فداکاری» به بهانه شیوع کرونا، حوادث و بلایای طبیعی و ایثار و فداکاری پزشکان و پرستاران، آتش‌نشانان و گروه‌های جهادی شکل گرفته و پذیرای آثار هنرمندان و واکنش‌‌های آنها به این موضوعات است و در پایان هیات داوری از میان آثار منتخب، یک اثر را به عنوان برگزیده انتخاب و از دو اثر هم تقدیر می‌کند. محمد حبیبی، هنرمند نقاش و مدیرعامل انجمن هنرهای تجسمی انقلاب و دفاع‌مقدس به عنوان دبیر این بخش از جشنواره درباره لزوم توجه به این مفاهیم در فجر تاکید می‌کند باید سیاست‌‌های اجرایی به سمتی برود که هنرمندان امکان فعالیت و نمایش آثارشان را داشته‌ باشند. او معتقد است در حالی که هنرمندان همیشه و در هر شرایطی پای کار هستند، ما مسؤولان و مدیران باید با ایجاد شرایط حمایتی آنها را به ادامه کار دلگرم کنیم. حبیبی با اعلام رضایت از میزان استقبال هنرمندان از بخش ایثار و فداکاری می‌گوید آثار منتخب این بخش فاخر و قابل اعتناست و حتی می‌تواند در سال‌های آینده پربارتر از حالا باشد، به شرط آن‌که با برنامه‌ریزی اصولی با هنرمندان همگام شویم. در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید.

چهاردهمین جشنواره تجسمی فجر نسبت به دوره‌های گذشته مفصل‌تر برپا شده‌ است؛ از اینجا آغاز کنیم که بخش «ایثار و فداکاری» چطور به این جشنواره اضافه شد و استقبال هنرمندان چگونه بود؟
این تصمیم شورای سیاستگذاری فجر بود که این بخش به جشنواره اضافه شود که به نظرم بسیار بجا و ضروری بود و باید خیلی زودتر از اینها و در سنوات قبل اتفاق می‌افتاد. اما امسال بنا به تصمیم دبیرکل، آقای میرهاشمی این بخش اضافه شد که شاهد بازخوردهای خوبی هم بودیم. با این‌که امسال برای نخستین بار این بخش اضافه شده اما استقبالی که هنرمندان از آن داشتند، بسیار عالی بود و تنوع آثاری که در رشته‌های مورد نظر به دست ما رسید، در حد خودش فاخر و قابل قبول بود.
چه تعداد اثر به این بخش رسید و معیارتان برای گزینش این آثار چه بود؟
۷۰ اثر از ۶۷ هنرمند به جشنواره راه پیدا کرد که این آثار روی دیوار نمایشگاه آویخته شده‌است اما مجموع آثار ارسالی بیش از هزار عنوان بود. دبیرکل جشنواره تاکید داشت داوران نسبت به انتخاب و گزینش آثار دقت زیادی به خرج دهند و دنبال آمار و کمیت نباشند و کیفیت آثار را مدنظر قرار دهند که به نظرم سیاست بسیار درستی هم بود. الحمدلله در این دوره از جشنواره این نگاه حاکم بود و اگر این آثار را بررسی و با سنوات گذشته مقایسه کنید، حتما متوجه خواهیدشد مجموعه‌ای که روی دیوار است کیفیت قابل قبولی دارد و گفته‌های من را تایید می‌کند. حتی معتقدم این وضعیت در سال‌های آینده بهتر هم خواهدشد و اگر سیاست‌های صحیحی اتخاد شود و دوستان روی این مسائل متمرکز شوند، فکر می‌کنم در آینده جشنواره تجسمی فجر یکی از جشنواره‌های بسیار خوب و بدون حاشیه خواهدبود.
مولفه‌هایی مانند ایثار و فداکاری پیشتر در مضامین ارزشی، انقلاب و دفاع مقدس متبلور بود اما اتفاقات چند سال اخیر در حوزه اجتماعی نمود این مفاهیم را در آثار هنری وسیع‌تر کرده‌است. مجموع آثاری که در این بخش به دست‌تان رسید بیشتر با چه محوریتی تولید شده و اولویت با کدام سوژه‌ها بوده‌ است؟
همان‌طور که شما هم اشاره کردید، ایثار و فداکاری تنها محدود به دفاع‌مقدس و مدافعان حرم نیست. ما بحث کادر پزشکی و مواجهه با کرونا را داشتیم یا شهادت آتش‌نشانان پلاسکو هم از نظر جامعه هنری نوعی ایثار و فداکاری است؛ بالطبع موضوعات این چنینی در دستور کار جشنواره قرار گرفت و اتفاقا آثار زیادی با این مضامین به دبیرخانه رسید. به علاوه موضوع شهادت سردار سلیمانی هم بود و در کنار آن مضامین دفاع مقدسی هم داشتیم اما در کلیت محدود به یک موضوع خاص نشدیم و تنوع را لحاظ کردیم، چه بسا موضوعاتی که جامعه با آن درگیر است هم در این آثار فراوان بود.
در بخش ایثار و فداکاری همچون «طوبای زرین» تنوع شاخه‌های هنری لحاظ شده؛ آثار رسیده بیشتر در کدام‌یک از رشته‌های هنری و کدام‌یک از موضوعاتی است که به آنها اشاره کردید؟
کرونا و نقش مدافعان سلامت بیشترین آثاری بود که با این مضامین دریافت شد و بیشترین آثار نیز مربوط به رشته نقاشی، کاریکاتور و پوستر بود. البته در رشته‌های دیگر نیز اثر داشتیم اما آمارش نسبت به مواردی که اشاره کردم، چشمگیر نبود.
یکی از گلایه‌های هنرمندان به ویژه هنرمندان کمترشناخته شده، بی‌مهری‌ گالری‌ها در نمایش آثارشان است. جشنواره فجر چقدر می‌تواند حامی هنرمندان باشد و اساسا چقدر زمینه‌ساز رشد و ایجاد فضایی برای فعالیت آنهاست؟
جشنواره به تعبیر من پیشانی ارائه آثاری است که قبلا (حداقل در یکی دو سال گذشته) تولید شده‌ است. بنابراین هنرمندان پیش از این‌که جشنواره اعلام موجودیت کند، آثارشان را تولید کرده‌اند و ممکن است در این بین هنرمندان به فراخور موضوعات جشنواره اثر هم خلق کنند اما غالبا آثار متعلق به قبل از این تاریخ هستند و حتی ممکن است برخی از آثار بنا بر موضوعیتی که دارند چندین سال قبل تولید شده‌باشند. جشنواره در این میان تعریف و وظیفه خاص خودش را دارد اما این‌که هنرمندان توقع دارند شرایطی فراهم شود تا بتوانند آثارشان را بفروشند، بسیار انتظار بجایی است. پیشتر هم عرض کردم شورای سیاستگذاری در سنوات آینده باید برای این موضوعات اهمیت قائل شود و برای آنها سیاست‌هایی را مشخص و تعریف کند. باید شرایطی فراهم کنیم که زحمات هنرمند بی‌حاصل نشود و چقدر خوب است اگر آثار باکیفیتی خلق می‌شوند شرایطی هم فراهم کنیم امکان فروش آنها میسر شود. البته نمی‌خواهم بگویم این اتفاق خوب به یکباره رخ می‌دهد اما در گام نخست قطعا شدنی است و باعث دلگرمی و تشویق هنرمندان جوان می‌شود. هنرمندان به ویژه‌ جوان‌ترها توقعات کاملا بجایی دارند و متولیان جشنواره باید برای این مساله چاره‌اندیشی و راهی برای آن پیدا کنند.
با توجه به این‌که بخش «ایثار و فداکاری» اولین دوره خود را تجربه می‌کند ویژگی و امتیاز آن را نسبت به کلیت جشنواره در چه می‌بینید؟
به نظرم نفس ایجاد این رشته و موضوعش، امتیاز آن در نگاه نخست است اما ممکن است برخی از این آثار در دوره‌های گذشته یا به مناسبت‌های مختلف خلق شده و در نمایشگاه‌های هنری هم به نمایش درآمده‌باشند، که البته سعی کردیم برای شروع کار این بخش را خیلی محدود نکنیم اما احتمالا شورای سیاستگذاری سال‌آینده محدودیت‌های بیشتری را لحاظ می‌کند. به این دلیل این‌که هنرمندان آثار بیشتری تولید و ارسال کنند و این تصمیم بر مبنای افزایش کیفیت اتخاذ خواهدشد. ان‌شاءا... این اتفاق خواهدافتاد و آثاری بهتر از این دوره هم خواهیم‌داشت.
هنرمندان همیشه نسبت به نحوه عملکرد مسؤولان در حمایت از آنها گلایه دارند، هنرمندان معتقدند وظیفه‌شان خلق اثر هنری است و نباید دیگر برای عرضه آن در فشار باشند؛ در حالی که در عمل شاهد همکاری متولیان فرهنگی نیستند. واکنش شما به این مطالبه چیست؟
ببینید حوزه هنرهای تجسمی با سینما و تئاتر فرق می‌کند و محصولی که در آن فضا تولید می‌شود نتیجه یک کار گروهی و زمانبر است و طبیعتا جنس کار با کاریکاتوری که یک هنرمند خلق‌الساعه یا طی یکی دو روز تولید می‌کند متفاوت است. به نظرم در کشور ما ۹۰ درصد هنرمندان همیشه پای کار هستند. با آن ۱۰درصدی که کار خودشان را می‌کنند کاری ندارم اما باقی هنرمندان بارها نشان داده‌اند پای کار هستند اما بدسلیقگی منِ مدیر باعث می‌شود یک اتفاق خوب نیفتد. من این ایراد را از خودم و دیگر مدیران می‌دانم و به هیچ عنوان از هنرمندان گلایه نمی‌کنم اما اخلاق و عملکرد ما مدیران است که باعث می‌شود هنرمند حاضر نباشد کاری انجام دهد. امیدوارم افرادی مثل من بتوانیم خودمان را اصلاح کنیم که شرایط فراهم شود تا جوان‌ترها به میدان بیایند، به تولید آثار بپردازند و حضوری فعال‌تر و چشمگیر داشته‌ باشند.
آیا در این رویکرد بحث حمایت مالی از هنرمندان هم مطرح است؟
من معتقدم باید در عرصه هنر و فرهنگ سیاست‌هایی را به کار بگیریم که وضعیت برای ادامه کار هنرمند مساعدتر شود. شاید حدود ۶۰ درصد هنرمندان، زندگیشان از طریق خلق آثار هنری می‌گذرد. حالا شما حساب کنید کرونا هم صدمه بسیاری به آنها زده و طبیعتا هنرمند حق دارد مطالبه‌گر باشد اما از سویی دیگر شرایط هم باید مساعد و فراهم شود. متولیان و مدیران فرهنگی باید این را در نظر بگیرند وقتی هنرمندی اثری خلق می‌کند، صرفا برای شرکت در جشنواره که دست به کار نشده، بلکه باید شرایطی فراهم شود بتواند اثرش را به طرزی شایسته‌ و آسان ارائه کند و قاعدتا برای فروش آثار باید سیاستگذاری اصولی انجام شود. همان‌طور که می‌دانید بروز و ظهور هنرهای تجسمی در منازل ما و خرید این آثار کمتر از بسیاری کشورهاست و اگر این فرهنگ را نهادینه کنیم و بتوانیم چنین اتفاقی را رقم بزنیم، شاهد تغییرات خوبی خواهیم‌ بود.