گنجینه‌های مستند

مستندسازان به‌خصوص جوانان بسیاری مجالی برای ارائه توانمندی‌های خود پیدا کردند و فیلم‌های متعددی درباره موضوعات مختلف ساخته‌و روی آنتن این شبکه فرستاده‌اند.

همچنین علاقه‌مندان به این ژانر هم سال‌هاست به تماشای فیلم‌ها و مجموعه‌های مستند جذاب بسیاری نشسته‌اند.

در این میان مدتی است مجموعه‌ای با عنوان «گنجینه» تولید و روی آنتن می‌رود که حنیف شهپرراد به عنوان تهیه‌کننده در تدارک سری جدید این مجموعه در 50 قسمت با رویکرد تازه‌تری است.

از این رو جام‌جم برای اطلاع از چند و چون این مجموعه با حنیف شهپرراد گفت‌وگو کرده که خواندن آن خالی از لطف نیست. پس همراه ما باشید.

آرشیو مستندهای دهه 70

مدتی است تولید فصل جدید مجموعه گنجینه را آغازکرده‌ایم. البته با این تفاوت که تمرکز ما در این سری بیشتر روی آرشیو فیلم‌های مستند است.

تا امروز هم حدود سه قسمت از مجموعه را آماده کرده‌ایم و احتمالا پاییز پخش آن آغاز خواهد شد. ما در این سری، روی مستندهای دهه 70متمرکز شده‌ایم البته از سال‌ها و دهه‌های قبل هم مستندهایی خواهیم داشت.

ضمن این‌که مجموعه گنجینه بیشتر یک کار پژوهشی است. یعنی تمرکز ما بیشتر روی این مساله است که در آرشیو مستندهای قدیمی یا کلاسیک سازمان کنکاش و با نگاه روز آنها را تحلیل کنیم.

من تهیه‌کننده سری قبل هم بودم، ولی در این سری جدید بیشتر هدفمان بررسی مستندهای آرشیوی است که به نسبت قبل که کار فقط تولیدی بود سخت‌تر هم شده است.

دلیلش این بود که می‌توانیم در این سری کار پژوهشی دقیق‌تری انجام بدهیم تا این‌که آدم‌هایی را بیاوریم مقابل دوربین و درباره موضوع موردنظر در یک زمان بسیار کوتاه ده پانزده دقیقه‌ای صحبت کنند.

پژوهشگر مستند کم داریم

یکی از مشکلاتی که ما در جمع‌آوری مستندهای کلاسیک داریم این است که اصلا طبقه‌بندی شده نیستند. نکته مهم‌تر این‌که تعداد پژوهشگران حوزه مستند ما در کشور بسیار کم است.

می‌خواهم از آقای محمد تهامی‌نژاد نام ببرم که با دقت مستندها را طبقه‌بندی و حتی بعضی فیلم‌ها را پیدا کرد. ما از این دست افراد کم داریم.

در صورتی که اغلب مستندسازها اذعان دارند یکی از مهم‌ترین مشکلات ما این است که به نسبت سال‌های قبل تولید مستند زیاد داریم، اما متاسفانه این مستندها طبقه‌بندی نمی‌شوند. از این رو من به تلویزیون پیشنهاد کردم متن‌های مجموعه ما را چاپ کنند و در اختیار عموم قرار بدهند. چون متن‌های خوبی برای این کار نوشته شده و تحلیل‌های خوبی داریم.

به نوعی سعی کردیم تاریخ نگاری کنیم. درست است که کار ما بیشتر آرشیو است، اما ما با مستندسازها تماس گرفته و از آنها اطلاعات می‌گیریم که به عقیده من این موارد باید ثبت شود.

توجه به اقوام ایرانی

شاید از نظر عده‌ای، کار آرشیوی انجام دادن خیلی راحت‌تر از کار تولید باشد. در صورتی که اصلا این‌طور نیست و جمع کردن و سروسامان دادن و نویسندگی کار آرشیوی سخت‌تر از تولید است. به عنوان مثال آرین مظفری از نویسندگان و مترجمان حوزه سینماست که انتخاب ایشان بخش مهمی از کار بود.

در ضمن بحث انتخاب فیلم‌ها هم خیلی مهم بود. چون ما سعی کردیم فیلم‌هایی را انتخاب کنیم که امروز هم ارزش دیدن داشته باشد. به عنوان مثال ما در سری قبل فیلم‌های دهه40 را پخش کردیم که بسیار مورد توجه قرار گرفت. تلاشمان در فصل جدید هم این بوده که از اقوام ایرانی بیشتر پخش کنیم. چون بازخوردهای خیلی خوبی در سری قبل گرفته بودیم.

از طرفی مستندهایی که برای سری جدید انتخاب کردیم بسیار متنوع هستند. از موسیقی گرفته تا مستندی درباره استاد عبادی که آقای تهامی‌نژاد کار کرده است.

فیلم «همسران حاج عباس» را از محسن عبدالوهاب پخش خواهیم کرد البته به دلایلی در انتخاب مستندها موانع و محدودیت‌هایی هم داریم که به هر حال طبیعی است. با این حال ما مستندهایی را انتخاب کردیم که واقعا ارزش دیدن
داشته باشند.

مستندهای امروزی

یکی از نکات جالبی که می‌توانم درباره مستندهای انتخاب شده بیان کنم این است که برخی مستندها با اتفاقات امروز بسیار متناسب است.

مثل مستند «طاعون» پوران درخشنده که ممکن است برای بیننده‌ها جذاب باشد. یا این‌که فیلم «سرپناه» را پخش خواهیم کرد که درباره بحران مسکن است و هر دو مستند با شرایط امروز شباهت‌هایی دارد که می‌تواند برای مخاطب جذاب باشد. بنابراین با توجه به در نظر گرفتن موضوعات روز سعی کردیم مستندها را انتخاب کنیم، چون مخاطبان ما هم علاقه‌مندان به مستند هستند و هم مستندسازان و در کل عامه مردم.

اهمیت پژوهش در کنار تولید

مهم‌ترین مشکل ما در حوزه مستند، پژوهش است. باید نگاه جدی‌تری به این مقوله شود. ما در سال، مستندهای بسیاری تولید و پخش می‌کنیم و در جشنواره‌های مختلف هم به نمایش در می‌آوریم. خیلی اتفاق خوبی است که نگاه جدی به حوزه مستند شده است. با این حال در کنار تولید باید به بخش پژوهش اهمیت بیشتری داده شود. چرا که اگر همه مستندسازان پژوهش‌هایشان را به کتاب تبدیل کنند، اتفاق خوبی برای سینمای مستند می‌افتد. چون در تولید مستند که در تلویزیون اتفاقات خوبی افتاده اما باید این نگاه جدی در حوزه پژوهش هم باشد. به این دلیل که ما در بخش متن کار به‌جز تاریخ شفاهی و معدود کتاب‌هایی که هست منابع چندان دیگری نداریم؛ بنابراین هر چقدر این پژوهش‌ها ثبت شود به نفع مستند و مستندسازهاست. یکی دیگر از مشکلاتی که در این مسیر برای ما وجود داشت، کیفیت مستندهاست که اغلب به علت این‌که مدت‌هاست از تولید آن گذشته، کیفیت پایینی دارند که البته با ترمیم و اسکن این مشکل قابل حل و قابل تبدیل است. همین جا لازم است از فاطمه پیروزی نام ببرم که خیلی در این زمینه به ما کمک کرد. ما مستندهای خیلی خوبی را انتخاب کردیم.

گنجینه آرشیو مستند

یکی از اتفاقات خوبی که در کارهای آرشیوی می‌افتد این است که می‌توان فرهنگ و نوع زندگی آدم‌ها را در دهه‌های گذشته به تماشاگر امروز ارائه کرد. البته کار چندان راحتی نیست و دسترسی به برخی آرشیوها کار بسیار سختی است. اما من در این زمینه تجربیاتی دارم که به نظرم کار آرشیو سخت اما جذاب‌تر است. در سری جدید گنجینه هم سعی کردیم این اتفاق بیفتد و از آرشیو مستندهای خوبی که داریم استفاده کنیم. یکی از اتفاقات خوبی که در این سری از برنامه افتاد این است که در دوران کرونا کار تولید به خاطر محدودیت‌ها خیلی سخت‌تر است. بنابراین کرونا نتوانسته روی روند کار ما تاثیر منفی بگذارد. در کنار آرشیو سازمان، دوستان مستندسازی هم بودند که آرشیو شخصی‌شان را در اختیار ما قرار دادند تا در این مجموعه استفاده کنیم. ما برای گفتار متن هم از آقای نادر راد دعوت کرده‌ایم و آبان بهبهانی هم کار تدوین مجموعه را به عهده گرفته است.

زینب علیپور طهرانی - رسانه / روزنامه جام جم