آیین محیط زیستی «تیرگان»

جشن تیرگان، در گاهشماری ایرانی، روز 13 تیرماه یا روز تیر از ماه تیر برگزار می شود.

آیین تیرگان در فرهنگ کهن ایرانی، همچون بسیاری از بخش های آن با فرهنگ پاسداشت طبیعت و حفاظت محیط زیست گره خورده است.

در آیین تیرگان، به خجستگی ایزد باران و ترسالی، آب‌پاشی یکی از اجزای اصلی مراسم است که آن را به نام‌ جشن " آبریزگان " یا " آب‌پاشان" نیز مشهور کرده است.

ابوریحان بیرونی در کتاب «آثارالباقیه»، حماسه پرتاب تیر توسط آرش ‌کمان‌گیر و از جان‌گذشتگی او برای تعیین مرز ایران و توران را در این روز یادآور شده است

از این روی به یادبود حماسه فداکارانه و جانفشانی آرش کمان‌گیر برای پرتاب تیر از فراز دماوند با تمام وجود، برای تعیین بیشینه مرزهای ایران، روز سیزدهم تیرماه را افزون بر »روز ملی دماوند»، می‌توان روز ملی «یکپارچگی سرزمینی ایران» نیز دانست و مصوب کرد.

متاسفانه، دیرزمانی است که آیین‌های ملی ایرانی مورد غفلت و بی‌مهری و بی تفاوتی جامعه ما قرار گرفته ، در حالی که همسایگان هوشیار ما که غالبا بخشی از گستره تاریخی ایران بزرگ فرهنگی را شامل می شوند، فرهنگ و تاریخ و جشن ها و آداب و رسوم ایران زمین را به صورتی برنامه‌ریزی‌ شده و بی‌سروصدا مورد ادعای مالکیت فرهنگی خود قرار می دهند.

در حالی که توجه رسمی به زنده نگاه داشتن تیرگان در ایران معمول نیست، این جشن همچنان در شهر ها و روستاهای اصیل و باستانی ایران، زنده مانده است.

در باورهای مردم منطقه فراهان و منطقه زلف آباد دارد و هرساله به شکرانه برداشت گندم جشن تیرگان انجام می‌شود.

در مازندران نیز جشن تیرگان با نام " تیرماه سیزده شو " ( شب سیزده تیرماه ) بر‌گزار می‌شود.
ارامنه اصفهان نیز این جشن را در روز سیزدهم ژانویه بر‌گزار می‌کنند.

افزون بر این گروه های مردمی فرهنگی و محیط زیستی، جشن تیرگان را هرساله به صورت خودجوش، در شهرهای تهران، کرج، یزد و روستاهای اطراف میبد، اردکان، کرمان، خراسان، بم، شیراز، اصفهان، اهواز و ... برگزار می کنند.

فرجام سخن این که، نخستین گام در حفاظت و پاسداشت میراث‌های معنوی و مادی فرهنگی ایران‌زمین آشناسازی همه اقشار جامعه ایرانی با میراث‌های فرهنگی، معنوی و مادی سرزمین خود است که متاسفانه کمترین اثری از آگاهی‌رسانی نسبت به اهمیت میراث فرهنگی، معنوی و مادی ایران مشاهده نمی‌شود که ادامه همین غفلت ما، سرقت آزمندانه دیگر میراث‌های معنوی و مادی فرهنگ ایران‌زمین توسط همسایگان نوظهور را تسهیل کرده است.

میر مهرداد میرسنجری،

استادیار دانشگاه و پژوهشگر فرهنگی و ژئوپلتیک