گشتی در‌سرزمین بادگیرها

به گزارش جام جم آنلاین ، برای اولین هفته بعد از تعطیلات در صفحه ایرانگردی شما را مهمان آثار و جاذبه‌های تاریخی یزد می‌کنیم. شهری که مردمش به مهمان‌نوازی شهره‌اند و لهجه شیرین‌شان شهره عام و خاص است.

مسجد جامع کبیر

بنای فعلی مسجد جامع کبیر یزد در اصل توسط سیدرکن‌الدین روی مسجد جامع عتیق که در اوایل قرن ششم هجری قمری ساخته شده‌ بود، بنا شد.

این مسجد به لحاظ معماری از نمونه‌های شاخص مساجد جامع در کشور است. سر در رفیع، گنبد دوپوش و خوش‌تناسب و نیز تنوع فضاها، جلوه‌گاه ذوق و هنر و مهارت هنرمندان مسلمان ایران است.

نمای ایوان رفیع با مجموعه‌ای از زیباترین تزئینات کاشی معرق و نقوش اسلیمی و گیاهی و نیز گره‌چینی پوشانده شده، علاوه بر تزئینات منحصر به فرد آجرکاری و اجرای آن با خط کوفی بنایی، 110 اسم از اسماء مبارکه الهی به صورت هماهنگ و کاملا هنری در زیر ایوان، بر زیبایی این اثر دوچندان افزوده است.

مناره‌ها با 52 متر ارتفاع نیز از عناصر بی‌بدیل و شگرف این مسجد است. در یک نگاه می‌توان گفت؛ تنوع کاشیکاری معرق و معقلی، کتیبه‌های ثلث و کوفی، مقرنس‌های معرق و گچی، خطوط بنایی، انواع طاق و تویزه، کاربندی و گره‌کاری این مسجد دارای اهمیت فراوان است.

قبه 12 امام

این قبه از قدیمی‌ترین بناهای برجای مانده از گذر تاریخ در محله فهادان است. این بنا از بناهای شاخص آجری و نمونه‏‏های سبک غالب در معماری به شمار می‌رود که به دلیل سبک بنا و نقش و نگار کتیبه کوفی‌اش شایان توجه است.

قبه‎ 12 امام شامل تک گنبدی است به صورت یک چهارضلعی که به هشت ضلعی تبدیل می‎‎شود و گنبد روی هشت ضلعی قرار دارد.

این بنا در حال حاضر قدیمی‎ترین بنای تاریخ‎دار یزد محسوب می‎‎شود و به استناد کتیبه کوفی رنگ‎آمیزی بالای محراب، قبه به سال 429 ه‌.ق در زمان ابوجعفر علاءالدوله بن کاکویه دیلمی بنا شده و به احتمال زیاد مدفن خودش است.

قبه، بنایی است چهار ضلعی با گنبدی بر فراز آن که نقش و نگارهای خط کوفی و نقاشی در گریو گنبد، بالای محراب و قاب‎بندی‎های آن و گچبری‎‎هایی در ازاره داخلی به چشم می‌خورد.

بنا از خشت و گل ساخته شده و در بیرون آجری است. قبه 12 امام از جمله بناهای آرامگاهی شاخص در معماری ایران است.

مجموعه‎‎ امیر چخماق

امیر جلال‏ الدین چخماق شامی توسط شاهرخ تیموری به حکومت یزد منصوب شد. وی در قرن نهم هجری قمری با کمک همسرش فاطمه خاتون (ستی‎‎فاطمه)، در این مکان میدانگاه و در اطراف آن آب‎انبار، خانقاه، مدرسه، کاروانسرا، چاه آب، بازار و از همه مهم‌تر در سال 841 ه.ق مسجد امیر چخماق (مسجد جامع نو) را بنا نهاد.

این مسجد دارای گنبدی عظیم و صفه‎‎ای عالی و دو شبستان زمستانی و تابستانی است. محراب مسجد دارای سنگ مرمرین زیبایی است که اطراف آن با کاشی‎های معرق تزئین شده و آیاتی از قرآن روی آن نقش شده است.

در قسمت سر در شرقی مسجد بر روی کتیبه‌ای از کاشی معرق به خط ثلث اثر محمدشاه حکیم، تاریخ ساخت و بانیان این مسجد نوشته شده است.

بقعه ستی فاطمه نیز علاوه بر مدفن بانی (همسر امیرچخماق) نمونه منحصر به فرد از تزئینات طلاچسبان و شیوه گنبد خیاره‌ای است که شیوه اجرای این گنبد در معماری تیموری ایران حائز اهمیت است و تنها نمونه در کشور محسوب می‌شود.‌

هم‌اکنون آب‌انبار این مجموعه پس از تغییر کاربری به عنوان زورخانه مورد استفاده دوستداران ورزش باستانی و پهلوانی است اما آنچه که امروزه به عنوان نماد شهر یزد مطرح شده و تحت عنوان مجموعه امیرچخماق معروف است، تکیه یا حسینیه‌ای است که در قرن سیزدهم هجری قمری در مجاورت بازار سنتی حاجی قنبر ساخته شد.

بازار تاریخی یزد

با گسترش شهرها و تجارت، بازارها شکل گرفت. در قرون 5 و 6 ق. که در یزد عصر تحوّل و پیشرفت محسوب می‎‎شد، بازارهایی ساخته شد که درون حصار شهر و در امتداد مهم‌ترین راه اصلی شهر قرار داشت.

با گسترش شهر و تغییر حصار آن، محل بازارها در طول زمان تغییر یافت و در قرون متمادی، با توجه به اقتصاد کشور، وضعیت بازار شهر یزد نیز تغییر یافت.

آنچه امروز به عنوان مجموعه بازارهای قدیمی یزد می‌شناسیم، مجموعه معماری شهری گسترده‌ای است که در جنوب برج‌ و باروی شهر واقع شده که چند راسته‌بازار، تیمچه، سرا، مسجد، میدان، حسینیه، مدرسه، آب‌انبار، لَرد، کاروانسرا و کارگاه تولیدی را دربر می‌گیرد. در دوره پهلوی، بر اثر ساخت خیابان قیام، این مجموعه به دو نیمه شمالی و جنوبی تقسیم شد.

مجموعه بازار یزد از بازارهای تبریزیان، پنجه‌علی، زرگری، مسگری، محمدعلی‌خان، قیصریه و خان تشکیل شده است.

باغ دولت‎‎آباد

باغ دولت‌آباد که نمونه‌ای شاخص از باغ‌های ایرانی را در دل کویر به نمایش گذاشته، توسط «محمدتقی‎‎خان» مشهور به «خان بزرگ» (1213ـ1302 ه.ق) سرسلسله‎ خان‌های یزد در زمان زندیه ایجاد شد.

وی پس از به قدرت رسیدن، قنات دولت‌آباد را از مهریز به یزد کشید و پس از آن، عمارت «باغ دولت‎‎آباد» را به زیباترین وجه به همراه دیوان‌خانه خود ایجاد کرد.

باغ مجموعه‎‎ای از چند عمارت شامل هشتی و بادگیر، بهشت آیین، تالار آیینه، سردر اصلی و سردر جنوبی است. فضای سبز این باغ شامل درختان کاج، سرو، گل سرخ محمدی و درختان میوه به خصوص انگور و انار است.‌چشمگیرترین ویژگی این بنا بادگیر 8/33 متری آن است که بلندترین بادگیر جهان محسوب می‌‎شود.

آتشکده

بنای فعلی آتشکده در سال 1313 خورشیدی با کمک مالی زرتشتیان یزد و پارسیان هندوستان ایجاد شده است. ساختمان آتشکده با معماری برگرفته از دوره هخامنشیان (در تخت جمشید و غیره) در وسط حیاطی بزرگ و سرسبز و بر بلندی قرار گرفته و بر پیشانی عمارت نقش «فروهر» جلوه‎‎گر است.

اهمیت آتشکده به قدمت آتش درون آن است که گفته شده از حدود 1520 سال پیش تاکنون فروزان مانده و حفاظت شده است.

این آتش را اِبتدا از «آتشکده‏ ناهید پارس» به روستای «هفتادُر» در نزدیکی عقدا آورده‌اند و از آنجا به ترک‎آباد در اردکان انتقال داده‌اند و پس از 30 سال نگهداری در «غار اِشگفت یزدان»، در سال 1325 ه.ش به یزد آورده‎‎اند.

مدت‎‎ها در محله‎ موبدان یزد نگهداری شده و سپس به ساختمان تازه‌ساز کنونی انتقال یافته است. «آتش ورهرام» درون مجمری برنجی و در اتاقی مخصوص در میان ساختمان آتشکده و در سطحی بالاتر از سطح زمین و به دور از باد و باران و تابش خورشید نگهداری می‎شود.

دخمه زرتشتیان یزد

دخمه‎ زرتشتیان یا دادگاه زرتشتیان دو عمارت سنگی مدور، برج مانند با فضای میان تهی است که در دامنه‎‎ کوهپایه‎‎ جنوبی شهر یزد قرار دارد.

این محل از گذشته‎‎های دور گورستان زرتشتیان بوده است که مردگان را با فرهنگ و آداب و سنن خاص زمان خود و با مراسم ویژه‌ای داخل دخمه می‏‏گذاشتند اما دیگر چنین کاری انجام نمی‎‎شود و زرتشتیان در ایران، مردگان خود را به خاک می‎سپارند.

دخمه‎‎های یزد بر بلندای دو صخره، به فاصله 500 متر از یکدیگر قرار دارند که نام یکی از آنها دخمه‎‎ی «مانکجی» است که در سال 1225 ه.ش و دیگری، دخمهی «گلستان» است که در سال 1310 ه.ش بنا شده است.

پایاب قنات زارچ

قنات تاریخی زارچ با شماره 14830 تیرماه 1384 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. قنات زارچ از مهم‌ترین و طولانی‏ترین سازه‏‏های بشری است و آسیاب وزیر نیز در مسیر اصلی جوی این قنات گرفته است.

در طول مسیری که برای قنات زارچ از آسیاب وزیر تا مسجدجامع کبیر یزد تعریف شده است، هفت پایاب و دو پاشیر از قبیل پایاب‎‎های جوی کوشکنو، پایاب حاج‌عباس، پایاب مسیر عسکرشاهی، حسینیه شاه ابوالقاسم، مدرسه شهاب‌الدین طراز، مدرسه شاه کمالیه، مسجد جامع و پاشیرهای آب انبار جن نک و حسینیه شاه ابوالقاسم وجود دارد.

آب‌انبار رستم گیو

آب‌انبار ستم گیو واقع در محله‎‎ زرتشتیان یزد است که با گنبدی شلغمی شکل که بر نمای بیرونی آن به وسیله‎‎ آجر طرح سرو فرش شده و چهار بادگیر چهار طرفه بلند و زیبای آن چشم هر بینند‎‎های را مجذوب خود می‎‎کند.

ساخت این آب‎انبار حدود 1320 ه.ش شروع شد و دو سال به طول انجامید. عمق خزینه این آب‌انبار 15متر و قطر دهانه خزینه‎ آن 14 متر است این آب‌انبار با دو دهانه ورودی در دو محله قرار دارد.

ضمیمه چمدان