قاچاق پیاز زعفران ایران به افغانستان

ایران اکنون با تولید میانگین سالانه حدود 230 تا 250 تن زعفران و حدود 175 تن صادرات، بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادرکننده زعفران در دنیاست که بیش از 90 درصد این زعفران در دو استان خراسان رضوی و جنوبی تولید و از این استان‌ها صادر می‌شود، قاچاق پیاز این محصول که از حدود ده تا 12 سال پیش آغاز شده، یکی از مشکلات این حوزه است که جایگاه ایران در زمینه تولید این محصول را هدف گرفته است، زیرا با انتقال پیاز زعفران به افغانستان و کشت زعفران ایرانی در مزارع خشخاش آن کشور و حمایت‌های داخلی و بین‌المللی که از این کشور برای توسعه کشت این محصول صورت می‌گیرد، این بیم وجود دارد که افغانستان بتدریج جای ایران در بخش تولید زعفران را هم گرفته و بخش زیادی از زعفران‌کاران استان‌های خراسان رضوی و جنوبی را به ورطه بیکاری و نابودی بکشاند. این نگرانی به حدی است که چند روز پیش عضو شورای ملی زعفران در گفت‌وگو با مهر نسبت به پیامدهای منفی آن به مسئولان کشوری هشدار داد و یادآور شد که هر سال زمان فصل برداشت و جابه جایی پیاز زعفران فرامی‌رسد، سروکله قاچاقچیان، سودجویان و فرصت‌طلبانی که منافع ملی کشور را نابود می‌کنند، پیدا می‌شود و سالانه مقدار زیادی پیاز زعفران به طرق مختلف از کشور خارج شده و به افغانستان می‌رود و به این ترتیب، هر ساله شاهد توسعه کشت این محصول در آن کشور هستیم.

علی حسینی با بیان این‌که در صورت ادامه روند فعلی احتمال دارد در مدت زمانی نه چندان طولانی افغانستان جایگاه ایران در بخش تولید زعفران را بگیرد، به جام‌جم می‌گوید: حدود هفت تا هشت سال است که قاچاق پیاز زعفران از سمت مرزهای شرقی کشور به سوی افغانستان افزایش یافته است و این روند همچنان ادامه دارد و گرچه آماری رسمی در این خصوص در دست نیست، اما این امر را می‌توان از گسترش سالانه مزارع زعفران در افغانستان بخوبی دریافت، زیرا در گذشته کشت زعفران در این کشور بسیار ناچیز بود، اما در چند سال اخیر به حدی توسعه یافته که به گفته مسئولان این کشور، اکنون تولید این محصول به حدود چهار تن در سال رسیده و کشت آن در 17 ولایت افغانستان رواج یافته است.

وی با اشاره به این گفته مسئولان افغانستان مبنی بر آغاز گسترده کشت زعفران با 28 تن پیاز زعفران در حدود پنج تا شش سال پیش، می‌افزاید: قطعا این میزان پیاز زعفران از هیچ نقطه دیگری در دنیا غیر از ایران امکان انتقال به این کشور را ندارد که با توجه به ممنوعیت انتقال رسمی آن، می‌توان به افزایش قاچاق این محصول پی برد. این در حالی است که 28 تن پیاز زعفران فقط نیاز چهار هکتار مزرعه زعفران را برآورده می‌سازد، در حالی که اکنون فقط در شهر هرات حدود 300 هکتار زمین، زیر کشت زعفران رفته است و این به آن معناست که سالانه ده‌ها تن پیاز زعفران از ایران به این کشور قاچاق می‌شود.

خسارت به کشاورزان

عضو شورای ملی زعفران با اشاره به این‌که استراتژی تولید و توسعه کشت زعفران در افغانستان با همکاری دولت این کشور و کشورهای آمریکایی و اروپایی آغاز شده و در حال گسترش است تاکید می‌کند: ما در پی دخالت در امور کشورهای دیگر نیستیم و هر کشوری در زمینه تولید هرگونه محصولی مختار است، اما نه به هرقیمتی، چراکه اکنون پیاز زعفران از روستاهای بسیار محروم کشور در خراسان جنوبی و جنوب خراسان رضوی که مردم آن منبع درآمد دیگری ندارند، در حال قاچاق به افغانستان است و ما بشدت نگران بیکاری مردم محروم این مناطق در آینده نزدیک هستیم، زیرا با توجه به این‌که از یک سو هزینه تولید اکنون در ایران بالاست و از سوی دیگر در این کشور به دلیل کارگر ارزان و حمایت‌های وسیع دولتی و کشورهای آمریکایی و اروپایی هزینه تولید پایین است، احتمال این‌که جای ایران را در بازار رقابتی فروش این محصول در دنیا بگیرند، بعید نیست و این امر فقط کشاورزان محروم ما را متضرر خواهد کرد، زیرا در مناطق زیر کشت در استان‌های خراسان به دلیل بی‌آبی، خشکسالی و شرایط اقلیمی هیچ محصول دیگری جز زعفران قابلیت کشت ندارد و در صورت نابودی این کشت پیامد آن بیکاری و مهاجرت روستاییان و زعفران‌کاران به حاشیه شهرها خواهد بود.وی با بیان این‌که عمده کشت طلای سرخ در بسیاری از شهرها و روستاهای هم‌مرز با افغانستان انجام می‌شود و همین امر نیز سبب جابه‌جایی آسان پیاز این محصول به این کشور شده است، تاکید می‌کند: جلوگیری از ادامه این روند نیازمند عزم جدی مسئولان است که متاسفانه اکنون چنین عزمی وجود ند ارد، در حالی که وزارت جهادکشاورزی، وزارت کشور، مرزبانی و گمرکات می‌توانند با تعامل و همکاری تا حد زیادی جلوی این قاچاق بزرگ را بگیرند.مسئول واحد زعفران جهادکشاورزی خراسان رضوی نیز در این باره به جام‌جم می‌گوید: جهادکشاورزی استان نگرانی زیادی درباره قاچاق پیاز زعفران به کشورهای همسایه دارد، از این‌رو پیش از فصل جابه‌جایی و انتقال پیاز زعفران یعنی از اواخر اردیبهشت تا اواخر مهر، جلساتی را با نهادهای مختلف همچون استانداری و نیروی انتظامی در راستای نظارت بر این امر برگزار می‌کند.

اسمی با بیان این‌که در عین حال مسئولان کشوری باید در این زمینه بسیار هشیار باشند، چون متضرر اصلی این قاچاق در نهایت کشاورز است، می‌افزاید: البته جهادکشاورزی با اجرای برنامه‌هایی درصدد پایین آوردن هزینه تولید، افزایش عملکرد در سطح و در نتیجه کاهش قیمت زعفران است، تا حتی اگر با توسعه کشت در کشورهای دیگر مواجه شدیم، محصول باکیفیت و ارزانقیمت ما بتواند بازار جهانی را همچنان در دست داشته باشد، اما این امر مستلزم اجرای طرح جامع زعفران است که طرح آن در دولت به تصویب رسیده، اما هنوز اعتباری برای آن اختصاص داده نشده است و فعلا فقط با اعتبارات اندک استانی در برخی مناطق در حال اجرا شدن است.

مدیر اتحادیه صادرکنندگان زعفران خراسان نیز با بیان این‌که قاچاق پیاز زعفران تقریبا از حدود ده تا 12 سال پیش و همزمان با آغاز بحث درباره تغییر الگوی کشت خشخاش در افغانستان آغاز شد، به جام‌جم می‌گوید: در آن زمان طبق شواهد، پیازهای زعفران با چند کامیون با نام پیاز خوراکی از کشور خارج شد و وقتی به مسئولان کشوری اعتراض کردیم، گفتند بیایید ثابت کنید و از آن زمان تاکنون این روند ادامه دارد و پیاز این محصول از مبادی غیررسمی همچون موادمخدر و یا از مبادی رسمی و پنهان شده در محموله کالاهای دیگر به افغانستان قاچاق می‌شود.

غلامرضا میری با بیان این‌که به هر حال مسئولان تلاش خود را برای جلوگیری از این نوع قاچاق انجام می‌دهند، اما همان‌طور که تاکنون نتوانسته‌اند جلوی قاچاق موادمخدر را بگیرند، جلوی این نوع قاچاق نیز به‌طور کامل گرفته نشده است، می‌افزاید: مشکل اینجاست که با گذشت هفت تا هشت سال، در مزارعی که پیاز آنها خارج می‌شود، دیگر نمی‌توان زعفران کشت کرد. از سوی دیگر در حالی حمایت‌های لازم از تولیدکننده و صادرکننده زعفران در کشور ما که بیش از نیم قرن بزرگترین تولیدکننده زعفران دنیا هستیم، صورت نمی‌گیرد که اکنون کشورهای دیگر نظیر هندوستان حمایت‌های ویژه‌ای از این حوزه را در دستور کار خود قرار داده اند.

فاطمه مراد زاده / گروه ایران