تاسیس دانشگاه تهران

افتخارات عظیم و باشکوه تاریخ تمدن و فرهنگ ایران زمین، بیانگر وجود مراکز دانش، معارف ، مطالعه و تحقیق در انواع علوم بوده است. مراکز برجسته علمی همچون مدرسه نصیبین و دانشگاه جندی شاپور در ایالت خوزستان که در سال پانصد و سی میلادی به فرمان خسرو انوشیروان تاسیس یافت و تا زمان عباسیان دوام داشت ، دلیلی براین مدعاست.همچنین دانشمندان دوره اسلامی همچون:ابن سینا، زکریای رازی،ابوریحان بیرونی و...در ارتقای تفکر و تعالی مدارج سیر و سلوک جامعه بشری در سطح جهان شناخته شده هستند.از دوران صفویه انتقال اصول علوم و معارف جدید از اروپا آغاز شد،تا اینکه اولین مدرسه جدید در سال 1212 در ارومیه آغاز به کار کرد. .

اندیشه ایجاد مرکزی برای آموزش عالی در ایران و به تعبیر دیگر دانشگاه ، نخستین بار با تاسیس دارالفنون درسال 1230 ه.ش. با رشته های مهندسی، داروسازی،طب و جراحی،توپخانه ،پیاده نظام ، سواره نظام و معدن شناسی به همت میرزاتقی خان امیرکبیر عملی گردید. دارالفنون گرچه توسعه نیافت اما تجربه مغتنمی پیش روی کسانی که در آرزوی آشنایی ایرانیان با دانش های جدید وپیشرفت های اروپائیان در صنعت ، اقتصاد، سیاست و... بوده اند، قرار داد. با عطف به این تجربه درسال 1307 ه.ش دکتر محمود حسابی پیشنهادراه اندازی مرکزی جامع همه یا اغلب دانش ها را با وزیر وقت فرهنگ ، دکترعلی اصغر حکمت ، در میان نهاد.

در بهمن ماه سال 1312 شمسی، جلسه هیات دولت وقت تشکیل و در آن در زمینه آبادی تهران و زیبایی و شکوه ابینه، عمارات و کاخهای زیبای آن سخن به میان آمد. مرحوم فروغی که در آن روز ریاست وزراء را برعهد داشت از یک سو و دیگر وزیران از سوی دیگر زبان به تحسین و تمجید شهر گشودند و برخی از آنان برای جلب رضایت شاه در این مقال، عنان از کف بدادند اما دراین میان مرحوم علی اصغرحکمت ، کفیل وزارت معارف، بی آنکه پیشرفتهای پایتخت را نادیده انگارد با لحنی محتاطانه چنین گفت:«البته که در آبادی و عظمت پایتخت شکی نیست » ولی تنهانقص آشکار آن اینست که «انیورسته»ندارد و حیف است که در این شهر نوین ازاین حیث از دیگر بلاد بزرگ عالم، واپس ماند».

این سخنان ارزشمند تاثیر خودرا بر جای نهاد و بی درنگ مقبول همگان افتاد. از این رو آنان با تخصیص بودجه اولیه ای به میزان 250000 تومان به وزارت معارف اجازه دادند تا زمین مناسبی برای تاسیس دانشگاه بیابد و ساختمان آنرا در اسرع وقت پدید آورد. علی اصغر حکمت بی درنگ دست به کار شد و جستجو برای مکان یابی مناسب دانشگاه را با کمک و مشاوره آندره گدار، معمار چیره دست فرانسوی که در آن روزگار به عنوان مهندس در خدمت وزارت معارف بود آغازکرد. آنان پس از جستجوی بسیار در میان ابنیه، باغها و زمینهای فراوان آنروز اطراف تهران باغ جلالیه را برای احداث دانشگاه برگزیدند. در همین حال بر خلاف امروز که یافتن زمین مناسب در شهر تهران برای ایجاد دانشگاهی عظیم تقریباً ناممکن است، در آن روزها زمینهای فراوانی وجود داشت که صاحبان آنها نه تنها در فروش آنها امساکی نداشتند بلکه برای واگذاری به چنین مؤسساتی که مسلماً سود کلانی هم بدنبال داشت، سر و دست می شکستند. از همین رو بود که گروهی از مالکین اراضی بهجت آبادباسوء استفاده هایی نظر وزیر مالیه وقت را جلب کرده بودند که زمینهای آنهارا برای تاسیس دانشگاه خریداری نماید. در حالی که به نظر موسیو گدار عرصه آن زمینها تنگ و موقعیت آنها سیل گیر بود و برای تاسیس دانشگاه به هیچ روی مناسب نبود. با این همه مرحوم داور رجحان در جلسه هیات دولت به سختی برخرید اراضی بهجت آباد پای فشرد و نظر بیشتر اعضاء را جلب کرده و سرانجام دولتیان، بهجت آباد را برگزیدند. در همین حال که علی اصغر حکمت دلشکسته و ناامید ناظر ماجرا بود، رضا شاه وارد شد و پس از اطلاع از موضوع با قلدری خاص خود اوضاع را برهم زد و گفت:« باغ جلالیه را برگزینید. بهجت آباد ابداً شایسته نیست عرصه آن کم و اراضی آن سیل گیر است. دولتیان در برابراین سخنان قاطع، زبان در کام کشیدند و احدی دم برنیاورد.

باغ جلالیه در شمال تهران آنروز ما بین قریه امیرآباد و خندق شمالی تهران قرار داشت. این باغ زیبا که پوشیده از درختان کهنسال مثمر و غیرمثمر بود، در حدود 1300.ق در واپسین سالهای حکومت ناصرالدین شاه قاجار به فرمان شاهزاده ای به نام جلال الدوله بنا یافته و در آن روز در مالکیت تاجری ترک به نام حاج رحیم آقای اتحادیه تبریزی بود. به هر حال باغ جلالیه از قرار متری 5 ریال وجمعاً به مبلغ 100000 توامان از این تاجر خریداری شد و موسیو گدار به سرعت مامور تعیین حدود، نرده گذاری، طراحی و اجرای عملیات ساختمانی در آن شد. در همین حال پانزدهم بهمن ماه 1313. ش لوح یادبود تاسیس دانشگاه با حضورمقامات دولتی در محلی که اکنون پلکان جنوبی دانشکده پزشکی است در دل خاک به امانت گذاشته شد.

طراحی پردیس دانشگاه را نیز همان معمار فرانسوی بر عهده گرفت. وی نخست طرح خیابانهای اطراف و داخل دانشگاه را ارائه کرد و پس از تایید در پانزدهم بهمن 1313، عملیات اجرایی با کاشت نهال های درختان سایه گستر و با شکوه چنار در کنار خیابانها آغازشد.

تاسیس دانشگاه تهران که باآغازآشنایی جدی ایرانیان بامغرب زمین مقارن افتاده بود این دانشگاه را به بستر اصلی ارتباط باتمدن مغرب زمین و علوم جدید تبدیل کرد. از آغاز فعالیت های آموزشی دانشگاه تهران ، تاکنون ، همواره افراد شایسته و شخصیتهای برجسته و چهره های صاحب نامی در آن به تدریس یا تحصیل پرداخته اندکه در اینجا با صرف نظر از اسامی فعالان کنونی در عرصه های سیاست ،اجتماع، علم و هنر، فقط به نام چند تن از درگذشتگان اشاره می شود.

استاد جلال الدین همایی ، عبدالعظیم قریب ،بدیع الزمان فروزانفر، پروفسور محمود حسابی ، استاد علی اکبر دهخدا، دکترمحمد معین ، مهندس مهدی بازرگان ، شهید دکتر مصطفی چمران ، دکتر یداله سحابی ، شهید دکتر محمد مفتح ، استاد شهید مرتضی مطهری ، دکترعبدالحسین زرین کوب ، دکتر کریم ساعی ، دکتر احمد حامی و....

پردیس دانشگاه تهران که از جنوب به خیابان انقلاب ، از شمال به خیابان پورسینا و از شرق و غرب به ترتیب به خیابان های قدس و 16 آذر محدوداست در سال 1313 ه.ش در مساحتی به وسعت 21 هکتار تاسیس شد. دراین مجموعه ساختمان دانشکده های

هنرهای زیبا، ادبیات و علوم انسانی، علوم،فنی،حقوق و علوم سیاسی،پزشکی، دندانپزشکی ، داروسازی و ساختمان کتابخانه مرکزی - که از مهم ترین کتابخانه های کشور به شمار می آید - ومسجد دانشگاه واقع شده است . سازمان مرکزی دانشگاه، اداره امور دانشجویی ، مرکز بهداشت و درمان دانشجویان، دانشکده محیط زیست ، جغرافیا،و... نیز در خیابان های اطراف دانشگاه قرار دارند. دانشکده های علوم اجتماعی ، علوم تربیتی، کوی دانشگاه، اقتصاد،الهیات و معارف اسلامی به ترتیب در امیرآباد شمالی وخیابان مطهری واقع شده اند. هم چنانکه شماری دیگر از دانشکده هاو مراکز تحقیقاتی و پژوهشی دانشگاه تهران در بیرون از تهران درشهرهای قم ، کرج ، پاکدشت ، ساری ، چوکا و نشتارود واقع شده اند.درسال1370ه.ش دانشکده های: پزشکی، دندان پزشکی و داروسازی از دانشگاه تهران جدا شدند و دانشگاه علوم پزشکی تهران را تشکیل دادند.

و امروز دانشگاه تهران در میان موسسات و سازمان های وابسته به آموزش عالی کشور از هرحیث و از هر نظر از جایگاهی رفیع بهره مند است . در واقع اگرمتغیرهایی چون سابقه و قدمت ، تدریس استادان بنام و بلند مرتبه ،تحصیل دانشجویان ممتاز، کثرت دانشجویان ، استادان و کارکنان ،ارزش مدارک تحصیلی در کشور و خارج از آن ، پیوند و تعامل با دستگاههای اجرایی و موسسات و شرکت های صنعتی ، اداری ، اجرایی و...،داشتن کتابخانه ها و آزمایشگاه های غنی و مجهز، تعدد رشته ها و دانشکده ها و موسسات پیوسته و وابسته ، واقع شدن در پایتخت و در مرکز شهر و... را ازمعیارهای تعیین اعتبار و اهمیت یک دانشگاه برشماریم ، بی گمان دانشگاه تهران را باید معتبرترین و مهم ترین دانشگاه های کشور دانست . بی جهت نیست که از این دانشگاه با تعبیر «دانشگاه مادر» و «نمادآموزش عالی » یاد شده است .

منبع: سایت اطلاع رسانی دانشگاه تهران