7 بازمانده

برخی گونه‌های شاخص به اندازه‌ای از نظر جمعیتی کاهش پیدا کرده‌اند که شمار آنها شاید از چند عدد بیشتر نباشد، اما در این بین گیاهان در سکوت خبری بیشتری رو به انقراض می‌روند.

گیاهان شاید به اندازه حیوانات مهیج و دوست‌داشتنی نباشند، اما آنها هم دقیقا به اندازه حیوانات و شاید حتی بیشتر برای بقای اکوسیستم‌ها مهم هستند و این در حالی است که بقای انسان‌ها نیز به اکوسیستم‌ها وابسته است.

در این مقاله هفت گیاه نادری که در حال حاضر در معرض خطر انقراض هستند، معرفی خواهیم کرد. تقریبا همه این گیاهان از نظر طبقه‌بندی اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (IUCN) در رده «بشدت در معرض خطر» قرار دارند. گیاهان مذکور اغلب در مناطق دورافتاده که دسترسی به آنها نیز دشوار است، یافت می‌شوند. تهدیداتی مثل تخریب زیستگاه، جمع‌آوری و برداشت غیرقانونی، چرای بی‌رویه و رقابت با گونه‌های مهاجم ازجمله دلایل کاهش جمعیت آنهاست.

سرخس نخلی وندا

سرخس نخلی وندا گونه‌ای فوق‌العاده کمیاب است که براساس برخی گزارش‌های تائید نشده، می‌توان آن را گونه‌ای منقرض‌شده در طبیعت قلمداد کرد. آخرین بررسی‌های محققان اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (IUCN) درباره این‌گونه در سال 1389 انجام و نتیجه آن به این صورت اعلام شد: «اگر هنوز این‌گونه در طبیعت باشد، جمعیت آن بسیار اندک است و برای اظهارنظر در مورد بقای آن فقط باید به توجیهات علمی استناد کرد.» این گیاه نادر پرمو فقط در ایالت لیمپوپوی آفریقای جنوبی یافت شده و از سال 1375 رسما عنوان یک گونه جداگانه را به خود اختصاص داده است؛ در حالی که پیشتر از آن به‌عنوان زیرگونه یاد می‌شد. زیستگاه سرخس نخلی وندا صخره‌های کوارتزی جنوب‌شرقی لیمپوپو است. میزان بارندگی در این منطقه نیمه خزان‌کننده بوته‌ای بین 350 تا 650 میلی‌متر در سال است. این گونه نیز همانند گیاه موسوم به توپ گلف فقط به دلیل زیبایی‌اش توسط افراد بومی و غیربومی به صورت غیرقانونی جمع‌آوری شده است. سرخس نخلی وندا اکنون در ضمیمه یکم کنوانسیون تجارت گونه‌های گیاهی و جانوری در خطر انقراض (سایتیس) قرار دارد. ضمیمه یکم این کنوانسیون گونه‌های در خطر انقراضی را در بر می‌گیرد که تجارت آنها بشدت در سطح بین‌المللی تحت کنترل قرار دارد.

درخت مرجانی

این‌ گونه گیاهی که از طریق گل‌های قرمز روشن و تنه خاردارش شناسایی می‌شود، فقط در جنگل‌های دورافتاده جنوب ‌شرقی تانزانیا یافت می‌شود. سال 1377 جامعه علمی آن را در سیاهه گونه‌های منقرض‌ شده ثبت کرد، اما سه سال بعد، در سال 1380 در یک قطعه کوچک از جنگل‌های تانزانیا تعدادی از این‌گونه دوباره کشف شد، اما همان منطقه محدود نیز بعدها به واسطه رشد و بهره‌برداری از سوخت‌های زیستی پاکسازی شد.

در حال حاضر به نظر می‌رسد فقط 50 اصله درخت مرجانی بالغ در طبیعت وجود دارد که متاسفانه همین تعداد معدود نیز در یک منطقه فاقد تمهیدات حفاظتی و مدیریتی قرار دارند. از این‌رو سقوط آنها به پرتگاه انقراض دور از ذهن نخواهد بود.

گیاه خمره‌ای اتنبرو

گیاهان خمره‌ای گوشتخوار از مدت‌ها پیش مورد توجه دانشمندان و مستندسازان قرار داشت. یکی از زیست‌شناسان مشهوری که سال‌ها درباره این گیاهان تحقیق کرده، فردی به نام سر دیوید اتِنبرو است. این طبیعی‌دان که در عین حال یکی از مستندسازان و مدیران واحد تاریخ طبیعی بی‌بی‌سی نیز هست، به این جنس خاص از گیاهان خمره‌ای بسیار علاقه دارد و بارها از زیستگاه‌هایی که این گیاهان در آنها می‌رویند، بازدید کرده است. گیاه خمره‌ای اتنبرو کشف خود این محقق نیست؛ بلکه کاشفان اصلی یعنی دکتر رابینسون و مک‌فرسون فقط به خاطر قدردانی از زحمات آقای اتنبرو این نام را برای کشف ارزنده‌شان برگزیده‌اند. گیاه خمره‌ای اتنبرو یکی از گیاهان بومی کوهستان ویکتوریا در جزیره پالاوان فیلیپین است. دانشمندان بر این باورند که فقط چند صد عدد از این گیاه، آن هم صرفا در محدوده‌ای دورافتاده و تقریبا غیرقابل دسترس از کوهستان ویکتوریا وجود دارد. اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی در وبسایت رسمی خود دلیل توجه به این‌گونه را سه مورد عنوان کرده: «زیبایی‌، اندازه بزرگ و شباهت کم‌نظیرش به خمره و در نهایت نادر و کمیاب بودن آن.» ابعاد برگ‌های چرمی خمره مانند این گیاه، حدود 30 سانتی‌متر و گاهی حتی بیشتر است. تحقیقات نشان داده که گیاه خمره‌ای اتنبرو می‌تواند حشرات و حتی موش‌ها را براحتی به دام بیندازد و سپس آنها را از طریق شیرابه‌هایی که در خمره جمع می‌شود، هضم کند. روزنامه دیلی‌تلگراف نخستین‌بار بیست و ششم مرداد 1388 خبر کشف این‌گونه جدید را در فیلیپین اعلام کرد. این گیاه ظاهرا بزرگ‌ترین بوته گوشتخوار در نوع خود است که برای هضم غذای خود از آنزیم‌های اسیدی استفاده می‌کند. دکتر مک‌فرسون یکی از کاشفان این‌گونه به دیلی‌تلگراف گفت: «این گیاه از دو جنبه بسیار ارزشمند است؛ نخست این‌که می‌تواند از طریق تله‌گذاری منحصربه‌فرد حتی موجودات زیرکی مثل موش‌ها را به دام بیندازد و دوم این‌که عجیب است که این‌گونه تا قرن بیست و یکم کشف نشده بود!»

توپ گلف

توپ گلف نام یک کاکتوس متمایل به سفید است که فقط در کوهستان‌های کرِتارو مکزیک می‌روید. کرتارو واقع در شمال مرکزی مکزیک، منطقه‌ای منحصربه‌فرد از نظر تنوع آب و هوایی است. منطقه موسوم به سیررا گوردا (صحرای بزرگ) یکی از پنج منطقه مهم جغرافیایی این محدوده است که سال 1376 به‌ علت تنوع‌زیستی فوق‌العاده غنی‌اش تحت عنوان ذخیره‌گاه زیست کره مورد حفاظت قرار گرفت. اهمیت این منطقه به اندازه‌ای بود که سال 1380 یونسکو را بر آن داشت تا از طریق برنامه انسان و کره مسکون اعمال طرح‌های حفاظتی جدی‌تری را در آن دنبال کند. گیاه موسوم به توپ گلف نیز یک نمونه بومی و فوق‌العاده نادر از فلور (پوشش گیاهی) این منطقه است. در مدت 20 سال که از کشف این‌گونه گذشته پراکنش آن بشدت کم شده، به طوری که براساس تازه‌ترین تحقیقاتی که پژوهشگران اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (IUCN)‌ انجام داده‌اند، فقط 430 عدد از آن در این منطقه باقی مانده است. یکی از مهم‌ترین تهدیدات بقای این‌گونه نادر به استثنای تخریب زیستگاه، جمع‌آوری غیرقانونی آن توسط بومیان منطقه است. خوشبختانه این‌گونه هم‌اکنون در ضمیمه دو کنوانسیون تجارت گونه‌های گیاهی و جانوری در خطر انقراض (سایتیس) قرار دارد. ضمیمه دوم این کنوانسیون گونه‌هایی را در بر می‌گیرد که چنانچه تجارت آنها تحت کنترل و نظارت جهانی قرار نداشته باشد، بزودی در خطر انقراض قرار خواهند گرفت. هرگونه خرید و فروش یا جابه‌جایی غیرقانونی این گیاه از نظر بین‌المللی منع و مجازات را به همراه خواهد داشت.

درخت ستاره دریایی

درخت ستاره دریایی که در حال حاضر یگانه عضو خانواده Medusagynaceae است، گونه‌ای فوق‌العاده نادر و کمیاب است که فقط در جمهوری سیشل یافت می‌شود. سیشل نام مجمع‌الجزایری در اقیانوس هند است که شرایط جزیره‌ای و ایزوله بودن آن موجب حضور تعدادی از گونه‌های نادر اعم از جانوری و گیاهی شده است. درخت ستاره‌ دریایی فقط در پنج نقطه محدود از جزیره موسوم به ماهه سیشل یافت می‌شود که براساس تازه‌ترین برآوردهای اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (IUCN) وسعت مجموع آنها بیشتر از 25 کیلومترمربع نیست. دانشمندان تا مدت‌ها درخت ستاره دریایی را گونه‌ای منقرض شده می‌دانستند، اما با انجام تحقیقاتی در دهه 70 میلادی، به کشف دوباره آن منجر شد. ظاهرا نام این‌گونه برگرفته از میوه‌هایش است که در زمان رسیدن و باز شدن، تصویر ستاره دریایی را در ذهن تداعی می‌کنند. در حال حاضر فقط 86 درخت ستاره دریایی بالغ در طبیعت باقی مانده که برخی از آنها دیگر حتی توانایی تولید مثل هم ندارند.

نخل خودکش

نخل خودکُش نوعی نخل عظیم‌الجثه است که فقط در مناطق دورافتاده شمال‌غربی ماداگاسکار می‌روید. این درخت 50 سال عمر می‌کند. گل‌های نخل خودکش که زادآوری آن را میسر می‌کنند، اواخر عمر طبیعی گیاه و فقط یک‌بار ظاهر می‌شوند. نخل خودکش پس از پایان دوره گل‌زایی بسرعت می‌میرد. از جنس مشابه این درخت موسوم به تاهینا فقط سه مورد در کشورهای عربستان، چین و تایلند یافت شده، اما گونه مذکور که سال 1384 کشف شد، از بسیاری جهات در نوع خود کم‌نظیر است. تحقیقات نشان می‌دهد که کمتر از صد اصله از این‌گونه بشدت در معرض خطر انقراض در ماداگاسکار باقی مانده است. ارتفاع تنه این درخت گاه به بیشتر از 18 متر و طول برگ‌های آن حتی به پنج متر هم می‌رسد. کشف نخل خودکش توسط یک فرانسوی به نام خاویر متز که مدیر یک شرکت کشت و زرع بادام زمینی است، صورت گرفت. خاویر متز در خلال سفری که سال 1384 به نواحی شمال‌غربی ماداگاسکار داشت، متوجه این گونه منحصربه‌فرد شد و تعدادی از عکس‌های آن را برای بررسی دقیق‌تر به مجموعه باغ‌ گیاه‌شناسی کیو در جنوب‌ غربی لندن ارسال کرد. دکتر جان درنسفیلد یکی از محققان برجسته این مجموعه و متخصص در جنس موسوم به تاهینا است. نتایج تحقیقات علمی این محقق روی این درخت باعث شد که این‌گونه سرانجام سال 1387 به‌عنوان گونه‌ای جدید رسما ثبت شود. علاقه‌مندان می‌توانند براحتی از طریق جستجو در گوگل و با نوشتن نام علمی این درخت به صورت Tahina spectabilis آن را در زیستگاه طبیعی‌اش مشاهده کنند.

ارکید زیرزمینی غربی

بهار 1307 جک تروت در باغ خود مشغول گردش بود که متوجه بوی خوش غریبی شد. کنجکاوی وی پس از کنار زدن بخشی از خاک باغش به کشف گونه‌ای منحصربه‌فرد منجر شد که امروز به آن ارکید زیرزمینی غربی گفته می‌شود. این‌گونه نامتعارف در واقع نوعی ارکید است که تمام عمر خود را در زیرزمین می‌گذراند، حتی گلدهی آن نیز در زیرزمین انجام می‌شود. ارکید زیرزمینی غربی اواسط اردیبهشت تا اواسط خرداد شروع به گلدهی کرده و در هر مرحله بیشتر از صد گل قرمز متمایل به کرم رنگ تولید می‌کند که عطر فوق‌العاده قوی و کم‌نظیری دارند. ارکید زیرزمینی بومی نواحی خاصی از بوته‌زارهای غرب استرالیاست و در جای دیگری از جهان دیده نمی‌شود. این گیاه به واسطه این‌که در زیرزمین رشد می‌کند، کلروفیل ندارد و در نتیجه مثل دیگر گیاهان انرژی لازم برای حیات خود را از نور خورشید دریافت نمی‌کند. حال پرسش اینجاست که مواد غذایی این گیاه از کجا تامین می‌شود؟ پاسخ این پرسش را باید در زنجیره‌های درهم تنیده اکولوژیک جستجو کرد. در زیستگاه طبیعی این گونه بوته‌های گل طاووسی به وفور یافت می‌شود. ارکیدهای زیرزمینی نیز از این لحاظ کاملا به مواد مغذی ریشه‌های گل‌های طاووسی و نوعی قارچ که به صورت انگل با آنها همزیستی دارد، وابسته است. این‌گونه تاکنون توسط اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (IUCN)‌ ارزیابی نشده، اما تحقیقات نشان می‌دهد که ظاهرا کمتر از 50 عدد آنها در طبیعت وجود دارد. سال 1392 فهرست جهانی تعدادی از خانواده‌های گیاهی منتشر شد. براساس این فهرست‌ گونه مذکور در حال حاضر در رده بشدت در معرض خطر انقراض قرار دارد. تخریب زیستگاه، خشکسالی، شور شدن بیش از اندازه خاک منطقه و ایزوله شدن همان تعداد معدود باقیمانده از ارکیدها ازجمله عواملی است که بقای آنها را تهدید می‌کند.

Bbc / مترجم: فرناز حیدری