واقعه جاودان

1ـ بیداری مسلمانان‏؛ اولین پیامد مهم حادثه عاشورا و شهادت امام حسین(ع) این بود که باعث تکان شدیدی در جامعه اسلامی شد و با دمیدن روح مبارزه و فداکاری در کالبد آنان، حصار بی‏تفاوتی و در خود فرورفتگی را، که رژیم منحوس اموی، به دور آنان کشیده بود، در هم فرو ریخت. از پس این حادثه دلخراش، جامعه دریافت حق با اهل‏بیت پیامبر(ص) است و دولت مخالف آنها نه‌تنها به اصول و ارزش‏های اسلامی پایبند نیست، بلکه رژیمی سفاک و مستبد است که می‏خواهد جامعه اسلامی را به جاهلیت نخستین برگرداند. از این رو موجی از تنفر علیه دستگاه حکومتی و عاملان آنها ایجاد شد و از این‌که فرزند پیامبر خدا(ص) را یاری نکرده بودند، بشدت پشیمان شدند و بتدریج موج بیداری، سراسر جامعه اسلامی را فراگرفت و زمینه نهضت توابین، قیام حره و دیگر قیام‏ها فراهم شد.

2 ـ سرمشق بزرگ‏؛ از دیگر پیامدهای مهم قیام عاشورا این بود که این قیام، سرفصل مبارزات حق‌طلبانه شیعه بوده است. شهادت دلخراش امام حسین(ع)، نتایج مهمی در تاریخ عراق و دولت اموی به بار آورد. نظام اموی، شتابان در فرونشاندن اثرات این فاجعه کوشید. بدون شک، یزید نخستین مسئول کشتار کربلا بود. وی با کوته‌بینی و کج‏اندیشی، چنین جنایتی را مرتکب شده بود و همین حادثه علت شکست او در خلافتش بود؛ خلافتی که معاویه برای حفظ آن سخت کوشید. معاویه به او سفارش کرده بود با حسین درگیر نشود، ولی یزید نسنجیده خط بطلان بر سفارش پدر کشید. دیری نپایید که رژیم اموی ثمره کشتار کربلا را به صورتی غیرمنتظره به چشم خود دید و از ایستادگی در برابر امواج انقلاب همه جا گیر عاجز ماند. این قیام بر همه اقوام اسلامی تأثیر گذاشت.

3 ـ ایجاد روح وحدت و همبستگی در مسلمانان؛ ‏ایجاد روح وحدت و همبستگی در میان مسلمانان و نفوذ مکتب تشیع در دل‏ آنان، از مهم‌ترین پیامدهای عاشورا بود. قیام عاشورا در حقیقت، مشعل فروزانی برای شیعیان و سرمشقی برای قیام‏های علویان و درس بزرگی از آزادی و آزادمنشی و ثبت موقعیت اهل‌بیت(ع) و حقانیت ‏آنان در میان جامعه اسلامی شد.یکی از پژوهشگران می‌‏گوید: یکی از نتایج نهضت و قیام سیدالشهدا، حسین بن علی علیهما السلام و آن مجاهده بزرگ، که فتحی روشن به دنبال خود داشت، این بود که در علویان تأثیر بزرگی گذاشت و پس از حادثه کربلا، هر یک از فرزندان علی(ع) یا کسانی که مذهب علوی داشتند و می‏خواستند قیام و جهاد کنند از جهاد مقدس حسین(ع) سرمشق می‏گرفتند.

این قیام توانست نیروهای پراکنده شیعه را متحد کرده و زمینه همبستگی سیاسی و تشکل و سازماندهی آنان را فراهم کند.

یکی دیگر از دانشمندان بزرگ جهان اسلام، معتقد است: شهادت امام حسین(ع) در کربلا، بزرگ‏ترین حادثه تاریخی بود که به تشکل و تبلور گروه شیعیان منجر و سبب شد شیعه به عنوان یک سازمان قوی با مبادی و مکتبی سیاسی و دینی مستقل در صحنه اجتماع اسلام آن روز جلوه کند.

4 ـ تمایز اسلام راستین از اسلام دروغین‏؛ مهم‌ترین اثر قیام کربلا تفکیک اسلام راستین از اسلام دروغین بود.

5ـ درس جهاد و شهادت‏؛ قیام عاشورا درس دین‏باوری، ایثار، شجاعت، شهامت، فداکاری، جهاد در راه خدا، امر به معروف و نهی از منکر، روحیه ستیزه‏جویی، پرخاشگری و جسارت در مقابل حکام جور را در مسلمانان ایجاد نمود و پیروان مکتب اهل بیت(ع) را به عنوان سرسخت‏ترین حامیان دین پیامبر(ص) جلوه‌گر ساخت.

مبارزان و رهبران شیعه در تاریخ جنبش‏های حرکت‏آفرین خود، صحنه‏های اعجاب‏آمیزی از رشادت، شجاعت، دلیری، فداکاری و ایثار خلق کردند و هرگز بیم و ترسی از قدرت حاکم به دل راه ندادند و در برابر هیچ حکومت ظالم و سختگیری تسلیم نشدند و با شیوه رازداری و تقیه، سخت‏ترین شرایط را تحمل کردند و در برابر موج‏های سهمگین و توفان‏های بنیان‏کن، با گذشتن از گذرگاه شهادت، همواره قد برافراشته داشتند. این ویژگی‌هاست که همواره شیعه را در تاریخ به عنوان نیرومندترین سازمان انقلابی اسلام، که از زمامداران با فریاد و پرخاش مطالبه عدالت و استقرار ارزش‏های والای اسلامی و انسانی می‏نموده‏، معرفی کرده است.

6 ـ پیروزی خون بر شمشیر؛ قیام عاشورا نشان داد که خون بر شمشیر پیروز است و این شعار به عنوان یک ویژگی ماندگار در تاریخ اسلام به یادگار خواهد ماند.

سیدجعفر شهیدی می‏نویسد: زمان، جنایتکار است، اما جنایت پیشه نیست؛ زمان نیز مانند تاریخ، که خاطره زمان را نگاه می‏دارد، جنایت می‏کند، اما کمتر جنایتی برای مکافات می‏گذارد. اگر جنایات تاریخ در مواردی حساب نشده است، مکافات آن حساب دارد؛ حساب بی‌نهایت دقیق. قرآن می‏گوید، کافران مپندارند که اگر به آنها فرصتی می‏دهیم، این فرصت به سود آنهاست. به آنها فرصتی می‏دهیم تا هر چه می‏خواهند بکنند. سرانجام عذابی دردناک خواهند داشت.

7 ـ عظمت یافتن مکتب تشیع؛ ‏این قیام خونین نه تنها مورد اعجاب و تحسین مورخان اسلام واقع شد، بلکه مستشرقان و بعضی اسلام شناسان اجنبی نیز آن را حرکتی عظیم و تحسین‏برانگیز دانستند.

پرفسور براون می‏گوید: ... گروه شیعه یا طرفداران علی(ع) به قدر کافی، هیجان و از خودگذشتگی نداشتند. اما پس از رخداد عاشورا، کار دگرگون شد. تذکار زمین کربلا، که به خون فرزند پیامبر آغشته بود و یادآوری عطش سخت وی و پیکرهای نزدیکانش که در اطراف او روی زمین ریخته بودند، کافی بود که عواطف سست‏ترین مردم را به هیجان آورد و روح‌ها را غمگین کند، چنان که نسبت به رنج و خطر حتی مرگ، بی‌اعتنا شوند.

نیکلسون هم می‏گوید: حادثه کربلا حتی مایه پشیمانی و تأسف امویان شد، زیرا این واقعه شیعیان را متحد کرد و برای انتقام حسین(ع) همصدا شدند و صدای آنان در همه جا و مخصوصا عراق و بین ایرانیانی که می‏خواستند از نفوذ عرب آزاد شوند، انعکاس یافت.

فیلیپ از دیگر مستشرقان می‏نویسد: فاجعه کربلا سبب جان گرفتن و بالندگی شیعه و افزایش هواداران آن مکتب شد، به طوری که می‏توان ادعا کرد آغاز حرکت شیعه و ابتدای ظهور آن، دهم محرم بود.

8 ـ تزلزل دولت اموی‏؛ علامه مجلسی می‏نویسد: اگر خوب تأمل کنی، در خواهی یافت که حسین(ع) خود را فدای دین جدش کرد و ارکان حکومت اموی متزلزل نشد مگر پس از عاشورا و کفر و گمراهی مردم ظاهر نشد، مگر بعد از شهادت او؛ طبیعی است اگر حسین(ع) کوتاه می‏آمد و قیام نمی‏کرد، نتیجه‏ای جز تقویت حکومت امویان نداشت و حق و باطل بر مردم مشتبه می‏شد و پس از چندی، دین نابود و آثار هدایت مندرس می‏شد.

ایشان سپس می‏افزاید: معاویه با آن همه عداوت و دشمنی‏اش با اهل‏بیت(ع) مردی سیاستمدار و مکار و دوراندیش بود و می‏دانست جنگ علنی با این خانواده و کشتن آنان سبب می‏شود مردم متوجه آنان شوند و در نتیجه، موجب سقوط دولتش و روگردانی مردم می‏گردد؛ بنابراین با آنان مدارا می‏کرد؛ با امام حسن(ع) صلح نمود و متعرض امام‏ حسین(ع) نشد، در وصیتش به فرزندش، یزید، نیز تأکید داشت که متعرض حسین نشود، زیرا می‏دانست این کار با نابودی دولتش همراه خواهد بود.

و چنین شد؛ زیرا پس از فاجعه عاشورا و انعکاس اخبار آن در مراکز مهم اسلامی، مردم از حکومت بنی‏امیه روی گردان شدند.

سیدجواد میرخلیلی / جام جم