فریب تبلیغات را نخورید: راه و رسمی برای باهوش شدن

جام جم سرا: رشد و پرورش هوش‌شناختی کودکان مدتی است که با فعالیت‌های برخی مؤسسه‌های خصوصی و کمک تبلیغات رسانه‌ای به احساس نیاز در تعدادی از خانواده‌ها تبدیل شده است.
تلاش برای باهوش‌شدن فرزندان در هر خانواده‌ای به یک شکل بروز می‌کند: شوق خرید بسته‌های آموزشی هوش‌افزا، نگرانی از اینکه اگر نتوانم کلاس و بسته‌ای را برای فرزندم تهیه کنم، چه آینده‌ای در انتظار فرزندم خواهد بود؟
البته نمی‌توان همه مزایای کمک‌آموزشی را انکار کرد اما وقتی شعار‌های تبلیغاتی کار را به آنجا برساند که ادعا کنند که شما می‌توانید با ۱۵ دقیقه در روز کودکتان را نابغه کنید و... آثار نامطلوبی به‌وجود می‌آورند و با اغراق‌های خود سطح تلاش‌های تربیتی را محدود و غیرواقعی می‌کنند. اینکه پیام‌های تبلیغاتی مکررا و دائم از وظیفه آموزش پدر‌ها و مادر‌ها و محبت آن‌ها بگویند و بعد خرید محتوای خود را مساوی پدر و مادری‌کردن خوب تلقی کنند، موجب می‌شود که توجه و دغدغه والدین کم‌کم به نوعی نگرانی تبدیل شود که فقط با خریدن این بسته‌های هوش از بین می‌رود.
آسیب جدی دیگر این نوع تبلیغات این است که برای قشر ضعیف و کم‌توان مالی حسرت برباد رفتن آینده فرزاندشان را به‌دنبال دارد. ما به شما می‌گوییم که چگونه می‌توانید بدون خرید این بسته‌های هوش‌افزا به کودک خود کمک کنید.

همه باهوشند اما...

نمره هوش فرزندان برای بعضی پدر‌ها ومادر‌ها، بهانه خوبی برای فخر فروشی آنهاست درحالی‌که آیا کسی به‌نظر بچه‌ها وقتی مجبور می‌شوند تست هوش بدهند، بازی‌های فکری کنند یا... توجه می‌کند؟ اجبار در رشد هوش و نابغه‌شدن، اگر برای بچه‌ها وظیفه‌ای باشد که به وسیله آن رضایت پدر و مادر را به‌دست بیاورند، نه‌تن‌ها تلاش مفیدی نیست بلکه موجب از بین رفتن خلاقیت آن‌ها هم می‌شود.

در واقع هوش‌شناختی که تبلیغات با شعار‌هایی مثل فعال‌سازی‌ نیمکره راست و چپ و... آن ‌را به معنی تضمین موفقیت آینده فرزندان معرفی می‌کنند، فقط می‌تواند در سال‌های اولیه تحصیل بچه‌ها ضامن موفقیت تحصیلی آن‌ها باشد. ضمن آنکه پدر و مادر بودن یک بچه نابغه نیز کار راحتی نیست. امروزه با پیشرفت علم دیگر نمی‌توان از یک مدل هوش حرف زد بلکه باید به انواع مختلف هوش اهمیت داد.
افراد موفق در کنکور، محیط‌های کار و... لزوما افرادی با هوش‌شناختی بالا نیستند بلکه آن‌ها افرادی با هوش متوسط و نرمال هستند که توانسته‌اند هوش هیجانی خود را بالا ببرند و توانایی‌ها و انگیزه‌های خود را بشناسند.

همچنین این افراد می‌توانند احساسات خود را مدیریت کنند. برای آنکه بتوانید موفقیت آینده بچه‌های خود را تضمین کنید لازم است هوش‌‌شناختی و هوش هیجانی را به موازات هم رشد بدهید. امروزه همه باهوشند. فرق آدم‌ها در شناخت نوع هوش آنهاست. کسی که توانایی حرف‌زدن بسیار خوبی دارد، فردی که می‌تواند با افراد به‌خوبی ارتباط برقرار کند، نقاش‌ها، ورزشکار‌ها، دوستداران طبیعت و...، همه از نوعی از هوش بهره برده‌اند که احتمالا دیگران از این نوع هوش به اندازه کافی بهره نبرده‌اند.

هوش این افراد در دسته‌هایی با این نام مثل هوش کلامی، هوش می‌ان‌فردی، هوش فضایی، هوش جسمی و... قرار می‌گیرد. اگر شما پدر‌ها و مادر‌ها سطح اطلاعات خود را در این زمینه بالا ببرید و فقط شنونده محض این تبیلغات نباشید، می‌توانید محیطی برای تجربه‌اندوزی و تلاش و خلاقیت بچه‌ها تدارک ببینید. بعد کم‌کم خودتان می‌توانید کشف کنید که فرزند شما از کدام یک از انواع هوش بیشتر بهره برده است. اتفاقا این کشف صرفا با خرج‌کردن پول به‌دست نمی‌آید؛ صبر شما و وقتی که برای این کار می‌گذارید مهم‌ترین ابزارهای شما در این کار هستند.

اولین سال‌های زندگی

خانواده‌ای که پدر و مادر در آن سختگیری بی‌جا دارند و پرخاشگر و انتقاد‌کننده باشند، به هوش بچه‌ها و جرأت بچه‌ها برای بیان تواناییشان صدمه وارد می‌کند. در مقابل، خانواده‌هایی که محیط دوستانه، آرام و رابطه‌ای برمبنای تعامل سالم با فرزند خود دارند می‌توانند به رشد توانایی‌های هوشی بچه‌ها کمک کنند. پیشنهاد‌های زیر به شما کمک می‌کند که در تقویت هوش بچه‌ها اثرگذار باشید:

۱- صبحانه خوب و کامل را فراموش نکنید. مغز خوب و سالم، غذای سالم و کافی هم نیاز دارد؛ اگر کودک شما صبحانه خوبی بخورد که بتواند ۲۰درصد انرژی او را برای ادامه روز تأمین کند، حتما توجه و تمرکز بیشتری پیدا می‌کند.

۲- بازی به اندازه غذای خوب می‌تواند در رشد هوش ‌شناختی کودکان اثر‌گذار باشد. بازی حساب‌شده نوعی تمرین مغز است. در دوران نوزادی با بغل کردن بچه و بازی کلامی با نوزادان می‌توانید به رشد و تقویت بیشتر و بهتر هوش آن‌ها کمک کنید. در سال‌های بعدی هم می‌توانید به کمک حواس بچه‌ها و بدون آنکه امکانات مادی زیادی لازم داشته باشید با او بازی کنید و به افزایش شبکه سلول‌های مغز که ابزار هوش است، کمک کنید.

۳- دالی بازی، قایم موشک، بازی‌های نمایشی مثل پانتومیم و حتی تشخیص بو‌ها با چشم بسته به رشد هوش کودک کمک می‌کند.

۴- در سال‌های بالا‌تر، بازی‌های فکری که بچه‌ها خودشان انتخاب می‌کنند مثل پازل و بعضی از بازی‌های رایانه‌ای در زمان‌های محدود می‌تواند مؤثر باشد.

۵- تعامل کودک و والدین مثل حرف‌زدن، گوش‌کردن به هم، توجه به هم، سؤال پرسیدن و نظر خواستن، در قدرت هوش بچه‌ها اثر‌گذار است.

۶- اگر پدر و مادر اهل مطالعه کتاب باشند به راحتی می‌توان ایده تشویق کودکان به مطالعه را برای افزایش هوش عملی کرد. کتاب خواندن سلول‌های مغز را فعال و زمینه تجربه‌اندوزی و آزمون و خطای کمتر را به بچه‌ها هدیه می‌کند. برای بچه‌ها کتاب بخوانید و اجازه بدهید هر سؤالی دارند از شما بپرسند و به آن‌ها با حوصله و دقت جواب دهید. حتما شما هم بعد از خواندن کتاب از کودک خود درباره شخصیت‌ها و اتفاقات داستان سؤال بپرسید. از او بخواهید درباره داستان کتاب نقاشی هم بکشد.

۷- سرزنش و مقایسه بچه‌ها را فراموش کنید. اگر بخواهید با میزان هوشمندی بچه‌ها فخرفروشی کنید آن‌ها را در فشار روانی قرار می‌دهید و از همه مهم‌تر اینکه دوران کودکی را از آن‌ها می‌گیرید.

۸- شاید فکر کنید هر فرد نابغه و باهوش موفقی، قطعا خانواده مرفه و بدون مشکلی داشته. اما بهتر است بدانید که اغلب افراد موفق دنیا زندگی‌های سخت و پر از رنجی داشته‌اند. شاید راز این شکوفایی در این باشد که ذهن افراد در شرایط سخت و چالش‌انگیز مجبور می‌شودکه اطلاعات را پردازش و راه‌حل‌یابی کند. در خانواده به‌دنبال ایجاد محیط مصنوعی و گلخانه‌ای که در آن بچه‌ها به رشد هوشی برسند، نباشید، به آن‌ها فرصت فکر کردن و حل مسئله بدهید.

۹- خلاقیت را در کودک رشد دهید. یکی از راه‌های رشد خلاقیت این است که به جای اینکه همه چیز را حاضر و آماده در اختیارش بگذارید، به او کمک کنید تا از وسایل و ابزارهای دم دستی و غیرقابل استفاده، وسایل مورد نیاز خودش را بسازد. به او فرصت بدهید فکر کند که چگونه می‌تواند به کمک یک لوله مقوایی که از انتهای یک دستمال کاغذی رولی باقی مانده است و چند تکه پارچه و چسب و... یک جامدادی رومیزی برای خودش بسازد.

کمک به هوش بچه‌ها قبل از تولد

هوش‌‌شناختی یکی از ابزارهای موفقیت بچه‌ها در آینده است. همانقدر که وراثت و ژن‌ها می‌توانند در میزان هوش بچه‌ها اثرگذار باشند، محیط هم می‌تواند در رشد و تقویت یا هدر دادن و ضعیف‌کردن این نعمت خدادادی نقش داشته باشد. مراقبت از هوش بچه‌ها بیش از هرکسی از دست پدر و مادر‌ها بر می‌آید. اما راه‌های تقویت هوش‌‌شناختی چیست؟

حتما شما هم در گفت‌وگوهای روزمره خود به شوخی از کسی شنیده‌اید که بگوید: از مغزت کار بکش که خاک نخورد. اینگونه جمله‌ها هرچند به شوخی بین ما رد و بدل می‌شوند اما واقعیت دارند و اثبات شده هستند. سلول‌های مغز هم مثل سلول‌های دیگر بدن ما درصورتی که به خوبی به‌کار گرفته نشوند، از بین می‌روند. تقویت هوش‌شناختی به این معنی است که شما برای زنده ماندن و تقویت کردن سلول‌های مغزی تلاش کنید.

جالب است بدانید که کمک به تقویت هوش‌شناختی، قبل از تولد کودک شروع می‌شود و بعد از ۸سالگی به ندرت تغییر می‌کند.
در دوران بارداری نخستین قدم‌های محیط و پدر و مادر برای هوشمندی بچه‌ها برداشته می‌شود. پیشنهادهای زیر می‌تواند به مادران باردار کمک کند:

مادر آرام و بدون اضطراب، کودک آرامی خواهد داشت که زمینه شکوفایی هوش بیشتری برایش فراهم می‌شود. سعی کنید در این دوران آرامش خود را حفظ کنید. یکی از راه‌های آرامش گرفتن در روزهای بارداری قرآن خواندن است.

نوع تغذیه زنان باردار و استفاده از انواع ویتامین‌ها و مواد مغذی برای شکل‌گیری سلول‌ها مهم است. در توصیه‌های اسلامی و طب سنتی ایران استفاده از عسل، کدو، کندر، خرما، خرفه، کرفس، نارنج و مویز را برای افزایش هوش و عقل کودک پیشنهاد می‌دهند.

با هماهنگی پزشک، یک برنامه ورزشی برای زنان باردار می‌تواند تا حدود ۱۴درجه به رشد هوش نوزاد آینده کمک کند.

جنین به‌خوبی می‌تواند پیام‌های محیط بیرون را دریافت کند. در دوران بارداری صحبت با طفل به‌خصوص توسط مادر، قرآن خواندن برای او، زدن ضربه‌های آهسته و نوازش پوست شکم مادر و حتی نور‌های مختلف محیط می‌تواند محرک مغز جنین باشد.

بعد از تولد، آغوش گرم مادر و تماس بدنی او با نوزاد و شیر مادر یکی از مهم‌ترین کمک‌ها برای تقویت و رشد هوش نوزادان است.

جعبه تلویزیون و کامپیو‌تر با هوش چه می‌کند؟

اگرچه تلویزیون و کامپیو‌تر می‌تواند آموزنده باشد اما استفاده زودهنگام از تلویزیون برای بچه‌ها می‌تواند موجب اختلال در خلاقیت و تکامل سلول‌های مغزی کودکان نوپا شود. در سال‌های بعد هم که بچه‌ها در مرحله دوران حساس رشد حافظه، هوش و سایر توانایی‌ها هستند، استفاده نامناسب از تلویزیون و کامپیوترمی‌تواند در آن‌ها اختلال توجه، خیالپردازی‌ها، ضعف استدلال‌ها و کمبود مهارت‌های ارتباطی با همسالان را ایجاد کند. استفاده از این ابزار‌ها شاید بچه‌ها را برای مدت کوتاهی سرگرم یا آرام کند اما آرزو‌ها و اهداف بلندمدت والدین را برای توانمند‌سازی‌ و تقویت هوش آن‌ها به باد خواهد داد. علاوه بر این‌ها کودک به جای تجربه بازی‌های شاد گروهی، در حال یا آینده منزوی می‌شود و فرصت رشد مهارت‌هایش از بین می‌رود.

بهتر است والدین از بچه‌ها بخواهند که به سلیقه خود و البته با تایید والدین چند برنامه یا بازی کوتاه را در طول شبانه روز انتخاب کنند و فقط اجازه استفاده از آن‌ها را داشته باشند. اگر شما فعالیت‌های سرگرم‌کننده و جایگزینی را در خانه، میهمانی‌ها یا تعطیلات درنظر بگیرد و در قانونگذاری نظر بچه‌ها را بپرسید و بعد مراقب خوبی از قانون خانه باشید، بچه‌ها هم به مرور علاقه محدود شده‌ای را به فیلم‌ها و بازی‌های کامپیوتری نشان می‌دهند اما اگر فقط منع کنید بدون آنکه پیشنهاد جایگزینی داشته باشید، موفق نمی‌شوید. (فاطمه محمدصالحی/همشهری)