دستپخت گوتنبرگ و زوایای زندگی ما

به مرور صنعت چاپ نیز مانند دیگر صنایع توسعه پیدا کرد و بر تنوع دستگاه‌ها و توانایی‌های آن افزوده شد. با تغییر تدریجی در زندگی انسان و ماشینی شدن بسیاری از امور که قبلا به صورت دستی انجام می‌شد، برخی فعالیت‌ها و لوازم به مرور منسوخ و نیازها و عادات جدیدی جایگزین شد.

با‌سواد شدن عامه مردم و توجه به آموزش، تحصیل و کسب اطلاعات، رشد صنایع مختلف و تغییر در روش زندگی سبب توجه و نیاز بیشتر به صنعت چاپ در ابعاد مختلف شد. به طور مثال آموزش و سوادآموزی الزامی و توسعه دانشگاه‌ها ده‌ها میلیون دانش‌آموز و دانشجو را در ایران به‌وجود آورده و فارغ‌التحصیلان نیز به مطالعه کتاب و نشریات می‌پردازند.

از سوی دیگر تغییر در فناوری و سبک زندگی سبب شده تا در تمام ادارات و واحدهای مختلف تولیدی، بازرگانی، خدماتی و بسیاری از منازل انواع چاپگرها وجود داشته باشد. امروزه بسیاری از محصولات که در گذشته به‌صورت باز و فله ارائه می‌شد در بسته‌بندی‌های متنوع ارائه می‌شود، مانند انواع لبنیات، آبمیوه، خشکبار، حبوبات و سایر مواد غذایی. نیازها یا تمایل به محصولات جدید بهداشتی، آرایشی و دارویی روزافزون شده و آنها در بسته‌بندی‌های متنوع ارائه می‌شود.

همچنین با گسترش تولیدات چاپخانه‌ها، انواع کارخانجات تولیدی محصولات خود را در بسته‌ها و کارتن‌های زیبا ارائه می‌کنند مانند انواع لوازم خانگی، صوتی و تصویری، محصولات شیمیایی، پتروشیمی و سیمان. در تمام شهرها، ادارات، کارخانجات و موسسات مختلف تابلوهای متنوع راهنمایی و تبلیغاتی به فراوانی دیده می‌شود. به طور مثال در شهر تهران میلیون‌ها مترمربع تابلوی تبلیغاتی و راهنمایی وجود دارد و هر از چند گاهی با طرح و محتوای جدید خودنمایی می‌کنند. این در حالی است که برخی از محصولات تولیدی که در ایران امکان بسته‌بندی مناسب ندارد، به‌صورت خام صادر و در سایر کشورها و به نام ایشان بسته‌بندی و به فروش می‌رسد. مانند پسته، زعفران، خرما، خشکبار و گیاهان دارویی.

شاید گوتنبرگ فکر نمی‌کرد چند قرن بعد اختراع او در تمام ابعاد زندگی انسان‌ها نفوذ کند و تا به این حد انسان‌ها به آن وابسته باشند. به قولی قبل از تولد با پرینت سونوگرافی نوع جنسیت و وضعیت جنین نمایش داده شود و پس از مرگ نیز گواهی فوتش چاپ و شناسنامه‌اش باطل شود.

موارد ذکر شده گوشه‌ای از صنعت گسترده چاپ و بسته‌بندی است، چرا که تمام محصولات و اشیا برای هویت یافتن نیاز به شناسنامه، برچسب، جعبه، تابلو یا موارد مشابه دارند. در ایران بر اساس تفکر سنتی اغلب عوام هنوز چاپ را خدماتی برای تولید کتاب یا نشریات می‌دانند و این در صورتی است که این دو کمتر از 30 درصد حجم چاپ را به خود اختصاص می‌دهند و این میزان نیز رو به کاهش است. به‌طور مثال چاپ کاغذی روزنامه‌ها بسرعت در حال کاهش و نشر الکترونیک روزنامه‌ها و کتاب در حال افزایش است.

با توجه به تنوع و گستردگی چاپ و بسته‌بندی و اهمیت آن آیا همان نگاه سنتی به آن شایسته است؟ با چنین شرایطی، ورود سالانه بیش از 75 هزار تن محصولات چاپی به ارزش بیش از 20 هزار میلیارد ریال اغلب از کشورهای همسایه آیا صحیح است؟ این در حالی است که با این حجم روزافزون واردات بیش از 30 هزار شغل در کشور ایجاد می‌شود.

ضعف در صنعت چاپ و بسته‌بندی مشکلات متعددی را برای بسیاری از صنایع و بخش‌های مختلف کشاورزی، خدماتی و فرهنگی به‌وجود آورده است. حضور صنعت چاپ کشور در رتبه ششم خاورمیانه و زیاد شدن تدریجی فاصله با سایر کشورها آیا همسو با برنامه چشم‌انداز بیست ساله کشور و جایگاه اول منطقه نیست؟! تدبیر و برنامه کشور برای ارتقای این صنعت و قرار گرفتن در جایگاه شایسته آن چیست؟

محمودرضا برازش / مدیرکل دفتر امور چاپ وزارت ارشاد