تکاپوی فقهی علما برای آزادی فلسطین

یکی از اولین کسانی که به صورت عملی به مخالفت با جریان استعمار و صهیونیسم در سرزمین‌های اشغالی پرداخت، عزالدین قسام بود. وی از 1301 ش‌‌/‌1922 مبارزه علیه استعمار و صهیونیست‌ها را آغاز کرد و قیمومت‌ را نقض‌ تمامیت‌ ارضی‌ دارالاسلام‌ و جهاد علیه اشغالگران را واجب‌ عینی‌ اعلام‌ کرد.

او‌ از 1314 ش‌‌/‌ 1935 به‌ مبارزه‌ مسلحانه‌ با بریتانیا و صهیونیست‌ها پرداخت‌ و در خطبه‌های‌ خود به‌ آیات‌ جهادی‌ استناد کرد و مبارزه‌اش‌ شکل‌ جهادی‌ یافت. پس از این حرکت بود که در دنیای اسلام، گروه‌های مختلف مذهبی و علمای دینی دست به انتشار فتوا، خطبه ها، کتاب‌ها و رسالاتی زدند که محوریت آنها جهاد بود. عمده این تلاش‌ها، برای تببین اهمیت جهاد و دفاع از فلسطین صورت می‌گرفت.

یکی از چهره‌های مهم این عرصه، حسن‌البنا، پایه‌گذار اخوان‌المسلمین‌ بود. او برای‌ مبارزه‌ با استبداد و استعمار در مباحث خود به واجب بودن جهاد در راه خدا اشاره کرد و پس‌ از تشکیل‌ دولت‌ اسرائیل‌، مبارزه‌ با یهودیان‌ و جهاد را در دستور کار و برنامه‌ اخوان‌المسلمین‌ قرار داد و به این ترتیب نخستین‌ اعلامیه‌ اخوان‌المسلمین‌ در باره‌ جهاد و دفاع‌ از فلسطین‌ منتشر شد. ‌ آنها در 1316 ش‌‌/‌ 1937 جزوه‌ای‌ در باره‌ جهاد برای‌ رهایی‌ فلسطین‌ چاپ‌ کردند و این‌ جهاد را واجب‌ عینی‌ دانستند. در 1317 ش‌‌/‌ 1938 نیز مطلب‌ مشابهی‌ در یک‌ روزنامه‌ بیروتی‌ به‌چاپ‌ رسید. شیخ‌ محمدحسین‌ کاشف‌الغطاء و ابراهیم‌ الراوی‌، از علمای‌ عراق‌، فتوای‌ جهاد صادر کردند که‌ همایش‌ علمای‌ سوریه‌ آن را تائید و دانشگاه‌ الازهر و اخوان‌المسلمین‌ آن را چاپ‌ کردند. در ماجرای‌ فلسطین‌ هیچ‌یک‌ از کشورهای‌ عربی‌‌ بجز عربستان‌ سعودی‌، دعوت‌ به‌ جهاد نکردند.

پس‌ از تشکیل‌ دولت‌ اسرائیل‌ در 1327 ش‌‌/‌ 1948 و افزایش‌ تعداد مهاجران‌ یهودی‌ در اسرائیل‌، حسنین‌ محمد مخلوف‌، مفتی‌ مصر، فتوایی‌ مبنی‌ بر جهاد برای‌ رهایی‌ فلسطین‌ صادر کرد و آن‌ را بر همه‌ مسلمانان‌ واجب‌ شمرد. اخوان‌المسلمین‌ نیز این‌ فتوا را تائید کرد. ابوالاعلی‌ مودودی‌، از شخصیت‌های‌ اسلامی‌ پاکستان‌، پس‌ از تأسیس‌ حزب‌ جماعت‌ اسلامی‌ در 1320ش‌‌/‌ 1941، علیه‌ غرب‌ اعلام‌ جهاد کرد و در رساله‌ای‌ به‌ نام‌ الجهاد فی‌سبیل‌اللّه (ص‌‌16 ـ 6)، موضوع‌ جهاد را تشریح‌ کرد.

از جمله شخصیت‌های فعال در این باره، آیت‌الله محمد حسین کاشف الغطا بود.

صهیونیست‌ها سال 1327 ش.‌/‌ 1367 ق.‌/‌ 1948 م فلسطین را اشغال کردند. در همین ایام برخی دولت‌های عربی به نبرد با متجاوزان برخاستند. کاشف الغطا پیامی برای رزمندگان مسلمان فرستاد و آنها را به ادامه نبرد تشویق کرد. او همواره در سخنرانی‌ها و پیام‌های خویش از فلسطین یاد می‌کرد و مسلمانان را به آزاد‌سازی آن فرامی‌خواند.

وی همچنین با ارسال پیامی به نخست وزیر پاکستان، با اشاره به دشمنی‏های آمریکا، آن دولت را به خاطر ارتباط با کشور متجاوز و ستمگر آمریکا مورد سرزنش قرارداد.

وی همچنین فتوای جهاد برای آزادی فلسطین را صادر کرد:

جهاد در راه مسلمین بر هر انسانی وظیفه است و نه فقط اعراب و مسلمانان، چرا که هر وجدان و فطرت سالمی چنین حکم می‏کند و برنامه عملی آن این است: هر کس می‏تواند شخصا به مجاهدان فلسطین ملحق شود، باید به آنان بپیوندد و من اطمینان می‏دهم او در ردیف مجاهدین بدر در کنار پیامبر(ص) است و هر کس نمی‏تواند شخصا ملحق شود، باید آنان را با مال خویش کمک کند و هر کس نسبت به هیچ‏یک از اینها توانایی ندارد، بر او واجب است که با زبان و قلم و تلاش تا سر حد امکان، کوشش و مساعدت کند و این کمترین مرتبه این تکلیف الهی است.

وی حل مسأله فلسطین را در گرو جنگ و جهاد با صهیونیسم و نابودی اسرائیل می‏دانست، نه التماس و ذلت و دریوزگی و توسل به دشمنان صلح بااسرائیل.

امام خمینی نیز در مقاطع مختلف زندگی خود بارها از ضرورت دفاع در برابر دشمنان اسلام و مسلمین سخن گفته‏اند. ایشان در جنگ شش روزه اعراب و اسرائیل به سال 1346هـ اطلاعیه‏ای منتشر کرد:

اسرائیل به کمک استعمار، قیام مسلحانه بر ضد ممالک اسلامی نموده است و بر دول اسلامی قلع و قمع آن لازم است. کمک به اسرائیل، چه فروش اسلحه و مواد منفجره و چه فروش نفت، حرام و مخالفت با اسلام است، رابطه با اسرائیل و عمال آن، چه رابطه تجاری و چه رابطه سیاسی حرام و مخالفت با اسلام است و باید مسلمین از استعمال امتعه و اجناس اسرائیل خودداری کنند.

امام خمینی در مقطعی دیگر به تاریخ نهم اسفند‌ 1366 در جمع اعضای شورای مرکزی حزب‌الله لبنان عنوان کردند: همه شیاطین مجتمع‏اند که نگذارند اسلام رشد کند و ما باید این معنا را در نظر داشته باشیم که باتمام قوا و تا آخرین نفرمان مهیا شویم و در راه خدا جهاد کنیم. دفاع از نوامیس مسلمین و دفاع از بلاد اسلامی و دفاع از همه حیثیات مسلمین امری است لازم و ما باید خودمان را برای مقاصد الهی و دفاع از مسلمین مهیا کنیم و خصوصا در این شرایطی که فرزندان واقعی فلسطین اسلامی و لبنان یعنی حزب‌الله و مسلمانان انقلابی سرزمین غصب شده و لبنان با نثار خون و جان خود فریاد «یا للمسلمین» سر می‏دهند، با تمام قدرت معنوی و مادی در مقابل اسرائیل و متجاوزان بایستیم و در مقابل آن همه سفاکی‏ها و ددمنشی‏ها مقاومت و پایمردی کنیم و به یاری آنان بشتابیم و سازشکاران را شناسایی و به مردم معرفی‏کنیم.

حضرات آیات سیدمحسن حکیم، سیدهادی میلانی، شهاب‌الدین مرعشی نجفی، سیدابوالقاسم خویی، علی موسوی بهبهانی، بهاءالدین محلاتی، سیدعبدالله شیرازی، و بسیاری دیگر از علما با صدور اعلامیه‏هایی با محکوم کردن تجاوز اسرائیل به کشورهای اسلامی از عموم مسلمانان خواستند تا به یاری مسلمانان مظلوم فلسطین و کشورهای مورد تجاوز بشتابند. در بخشی از اطلاعیه‏های آیت‌الله شیخ بهاءالدین محلاتی آمده است:

«بر همه مسلمانان جهان واجب است که از هرگونه مساعدت مادی و معنوی نسبت به اعراب مسلمان دریغ ندارند و هر نوع معامله و ارتباطی که منشأ تقویت اسرائیل بشود یا در آمادگی آنها برای مبارزه و پیکار با کشورهای عربی دخالت داشته باشد، حرام و در حکم مبارزه با اسلام است.»

موضوع جهاد علیه اسرائیل و دفاع از تمامیت ارضی فلسطین، همچنان یکی از موضوعات مهم و بحث‌برانگیز جهان اسلام است.

پانوشت‌ها:

ـ فی السیاسه و الحکمه، ص‏60.

ـ سید حمید روحانی، نهضت امام خمینی، ج‏2، ص‏348.

ـ صحیفه امام، ج‏20، ص‏487.

حسین کمالی / کارشناس تاریخ