پرورش گیاه در مریخ

سال‌هاست این پرسش ذهن بسیاری از دانشمندان و البته مردم عادی را به خود مشغول کرده است که آیا روی سطح سیاره مریخ، حیات هم وجود دارد؟ پاسخی که تاکنون برای این پرسش داشتیم منفی بود، اما با برنامه جدید ناسا، شاید بتوانیم حیات زمینی را با خود به مریخ ببریم.

در برنامه جدیدی که چندی پیش از سوی برخی دانشمندان ناسا پیشنهاد شده قرار است گلخانه‌ای به اندازه یک زمین فوتبال روی مریخ ایجاد شود و انوع گیاهان مختلف در آن کاشته شود. اگر این طرح با موفقیت اجرا شود، زمینه برای پرورش انواع مواد غذایی طبیعی برای زندگی انسان روی این سیاره سرخ رنگ فراهم می‌شود.

غذا در خارج از زمین

تهیه مواد غذایی برای فضانوردان بسیار پر هزینه است. در حال حاضر هزینه تهیه و ارسال هر کیلوگرم غذا برای فضانوردان ایستگاه فضایی بین‌المللی حدود 50 میلیون تومان است. در صورت عملی شدن طرح پرورش گیاهان روی مریخ، هزینه‌های اعزام فضانورد به این سیاره بشدت کاهش می‌یابد.

بذرهایی برای مریخ

در صورت تصویب نهایی، این طرح به عنوان بخشی از ماموریت مریخ‌نورد ناسا در سال 2020 به اجرا در خواهد آمد. در این ماموریت قرار است نشانه‌های حیات در گذشته مریخ بررسی شود و نیز نمونه‌هایی از سنگ‌های سطح این سیاره برداشته شده و در صورت بازگشت احتمالی مریخ‌نورد به زمین آورده شود.

قرار است این بذرها در جعبه‌ای ویژه قرار گیرند و این جعبه نیز به بدنه مریخ‌نورد متصل شود.

در این جعبه حدود 200 بذر از گیاه آرابیدوپسیس و نیز مقداری هوا قرار دارد. این گیاه از نوع گل‌دهنده است و به طور گسترده‌ای در آزمایشگاه‌های گیاه‌شناسی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

قرار نیست به محض فرود مریخ‌نورد، این بذرها در خاک مریخ کاشته شوند، بلکه طبق برنامه این بذرها در جعبه ویژه و پوشیده‌ای که از زمین آورده شده قرار می‌گیرند و به صورت منظم آبیاری می‌شوند. اصلی‌ترین دلیل عدم کاشت این بذرها در خاک مریخ، جلوگیری از رشد و نمو احتمالی میکروب‌هایی که از زمین آورده شده روی این سیاره است.

در صورت رشد و تکثیر احتمالی میکروب‌ها روی مریخ، تمایز گونه‌های حیاتی که از پیش روی مریخ وجود داشت و گونه‌هایی که از زمین وارد شده است کاری دشوار و حتی غیرممکن خواهد بود. افزون بر این، مدیر این پروژه یعنی آقای کریس مک کی بر این باور است که تا حد امکان باید محیط مریخ دست نخورده باقی بماند و در صورت وجود هر گونه حیات روی این سیاره از قبل، باید به آن اجازه رشد داد.

شرایط سخت مریخ

تا 15 روز پس از آبیاری بذرها، این گیاهان روی خاک پدیدار می‌شوند، اما شرایط سخت محیطی در مریخ هم داستان دیگری است که باید مدنظر قرار گیرد.

هوای موجود در مریخ بسیار رقیق و غیرقابل تنفس است، زیرا بیشتر حجم آن را گاز دی‌اکسید‌کربن تشکیل می‌دهد. همچنین به خاطر نبود پوشش محافظی همچون اتمسفر زمین، سطح این سیاره در معرض تابش‌های شدید خورشیدی قرار دارد. دمای میانگین 63- درجه سانتی‌گرادی این سیاره نیز برای انسان و بسیاری از گونه‌های حیات غیرقابل تحمل است.

همچنین گرانش مریخ هم تنها 38 درصد گرانش زمین است. برخی دانشمندان در این میان بر این باورند که گیاهان هیچ شانسی برای زنده ماندن روی مریخ ندارند. دکتر راب فرل که در زمینه کشاورزی و فناوری‌های زیستی در فضا مطالعه می‌کند می‌گوید آزمایشات انجام شده گویای عدم موفقیت طرح کاشت گیاه روی سطح مریخ است. در آزمایشات برای شبیه‌سازی موقعیت مریخ، گیاه در معرض دی‌اکسیدکربن رقیق قرار می‌گیرد. از آنجا که گیاهان در انطباق خود با محیط بسیار کند عمل می‌کنند، گیاه این موقعیت را با حالت پژمردگی یکسان می‌یابد و به این ترتیب از بین می‌رود. در واقع هوای رقیق و سرشار از دی‌اکسید‌کربن مریخ موجب مرگ گیاهان می‌شود. اما یکی دیگر از موارد ویژه در مریخ، گرانش کم آن است. ظاهرا این عامل تاثیر چندانی بر رشد گیاهان نخواهد داشت، زیرا آزمایشات نشان داده است گیاهان می‌توانند در گرانش صفر نیز همچنان رشد و نمو کنند.

همچنان امیدوار

هنور هیچ کس از موفقیت یا شکست طرح پرورش گیاهان روی مریخ آگاه نیست و حتی هنوز مشخص نیست آیا این طرح به تصویب می‌رسد یا خیر. از آنجا که مریخ‌نوردی که قرار است تا چند سال دیگر به این سیاره ارسال شود فضای محدودی دارد، شاید امکان پاسخگویی به همه پرسش‌های بی‌پاسخ بشر در مورد این همسایه سرخ رنگ زمین فراهم نباشد.

طبق برنامه ناسا تا سال 2030 قرار است نخستین انسان روی سطح مریخ فرود آید. در این صورت باید کشاورزی در فضا را نیز به فهرست مهارت‌های آموزش داده شده به نخستین فضانوردان به مقصد مریخ نیز افزود.

صالح سپهری‌فر / innovation.uk.msn