زهرچشم سیل از مدیریت بحران گلستان

سیل مرداد ماه سال 1380 را همه گلستانی ها به خاطر دارند. سیلی که علاوه بر تخریب روستاها، جاده ها، پل ها و جنگل ها، صدها گلستانی و مسافر عبوری از این منطقه را قربانی خود کرد.

آثار آن سیل همچنان هم در جنگل گلستان مشاهده می شود و پس از آن سال نیز بعد از هر بارانی حجم عظیمی از آب در منطقه جاری می شود.

این روند طی سال های گذشته در مناطق مختلف استان تجربه شد و همه ساله دولت و ارگان ها هزینه های گزافی را برای جبران خسارت ها پرداخت می کنند.

روز پنجشنبه در حالی زنگ خطر سیل دوباره در گلستان نواخته شده که این بار خسارت جانی دربر نداشت اما خسارت های مالی آن طوری است که اضطراب ساکنان مناطق آسیب زده بعد از پایان سیل فروکش نکرده است.

تخریب زمین های کشاورزی، تلف شدن دام و طیور، تخریب پل ها و خانه و همچنین مسدود شدن جاده و گیر افتادن برخی از ساکنان روستاها پشت سیل تنها ظاهر خسارت های این سیل است.

در همین رابطه یکی از ساکنان روستای محمد آباد شهرستان علی آبادکتول گفت: عصر روز پنجشنبه بود که بارندگی شدیدی آغاز شد و دقایقی بعد آب در خیابان ها جمع شد.

احمد دیلم گفت: شدت بارندگی بیشتر شد و سیل شدیدی در خیابان ها، رودخانه و کل روستا جاری شد به طوری که به خانه های ما و شهر فاضل آباد هم آسیب زد.

وی افزود: این سیل مزارع ما را کاملا نابود کرد، بعضی ها گندم کاشته بودند و بعضی هم در حال کشت شالی بودند، اما اکنون جز زمینی پر از گل و لای چیزی از محصولات ما باقی نمانده اشت.

دیلم گفت: تنها شانسی که آوردیم این بود که از قبل پیش بینی این موضوع شده بود و این سیل خسارت جانی در برنداشت وگرنه با حجم و سرعت آبی که جاری بود به همراه گل و لای و چوب و سنگ حتما جان انسان ها را می گرفت.

به عقیده کارشناسان عوامل زیادی در جاری شدن سیلاب ها دخیل هستند و به همین دلیل به راحتی نمی توان جلوی وقوع آن ها را گرفت، اما کاهش خسارت های وارده توسط سیل امری است که غیر ممکن نیست و با مدیریت صحیح و یکپارچه در کنار تعامل سازمان ها امکان پذیر است.

در مناطقی مانند گلستان که در دامنه شمالی رشته کوه البرز قرار دارد یکی از مهمترین عوامل سیلاب ها در کنار خشکسالی به علت قطع درختان و جاری شدن آب های سطحی از دامنه کوه ها است. این آب ها در حالت طبیعی توسط درختان، رودخانه ها و موانع موجود در این مسیر جمع آوری می شوند و با کاهش سرعت خسارت زیادی به اراضی وارد نمی کنند.

استان گلستان بیش از یک دهه است که سیل را تجربه می کند

اما ورود انسان و تبدیل و تغییر بی برنامه و نظارت اراضی ملی و منابع طبیعی باعث شده تا سیل مهمان بیش از یک دهه ای گلستان شود و همه ساله به خصوص با شروع فصل گرما به جان و مال ساکنان این منطقه بیفتد.

بر اساس گزارشات، سیل مرداد 1380 فقط در منطقه ‌مینودشت‌ و کلاله استان‌ گلستان‌ بیش ‌از 300 کشته ‌و 270 مفقود و 600 میلیارد ریال ‌خسارت‌ به جای ‌گذاشت.

هر چند سیلاب ها بیشتر ناشی از نزولات جوی ‌هستند ولی‌ آن چه در این منطقه ‌بیشتر موجب‌ بروز سیلاب شده‌، بهره‌ برداری ‌های ‌بی‌رویه ‌انسان‌، کاربری ‌های ‌نادرست‌ اراضی‌ ‌از منابع طبیعی است‌.

تجاوز به حریم جنگل، رودخانه ‌ها و مراتع از عوامل وقوع سیل

یک کارشناس جنگلداری گفت: تخریب بی‌رویه مراتع، منابع طبیعی و جنگل ‌ها و تغییر کاربری زمین‌ های کشاورزی در وقوع سیلاب نقش موثری دارند و می‌توان با جلوگیری از تخریب این منابع از وقوع سیل و از خسارات جلوگیری کیرد.

اویس نقوی دیلمده افزود: با نگاهی به سیل‌ های حادثه ساز اخیر متوجه می‌شویم که در قدیم شاهد وقوع چنین سیلاب هایی نبودیم و وقوع سیلاب ‌های اخیر موضوع نسبتا جدیدی است و با از بین رفتن جنگل ها رابطه مستقیم دارد.

وی گفت: سیلاب ‌های حادثه خیز به دلیل وجود پوشش گیاهی در گذشته کمتر بوده و امروز به دلیل تغییر کاربری در اراضی شمالی و اراضی منتهی به دریای خزر و هم چنین تبدیل اراضی کشاورزی به ویلا چنین شرایطی را پدید آورده است‌. ‌

نقوی تاکید کرد‌: در خیلی از موارد شاهد تغییر کاربری جنگل ها هستیم و به دلیل کاهش زادآوری و از بین رفتن نهال ها، سطح جنگل ‌ها در حال کم شدن هستند. از طرفی وقتی جنگل ‌های بالادست تخریب می‌شوند این اتفاقات قابل پیش بینی است.

این کارشناس جنگلداری در خصوص کاهش قدرت جنگل در مهار باران گفت: شاخه‌ها و برگ های درختان وقتی به صورت انبوه و فشرده در کنار هم قرار دارند سایه‌بان ایجاد می‌کنند و این سایه‌بان‌ها جلوی ضربات باران به خاک را می‌گیرد و از جاری شدن آب جلوگیری می‌کند.

وی افزود: همچنین برگ‌ های درختان در سطح جنگل حکم اسفنج را دارند که آب را در خود نگهداری می‌کنند و متاسفانه وقی درختان از بین می‌روند آب باران بدون آن که جذب خاک شود، روی زمین راه می‌افتد.

نقوی با اشاره به تاثیر دخل و تصرف ‌ها در طبیعت،گفت: متاسفانه تجاوز به حریم جنگل، رودخانه ‌ها و مراتع از عوامل وقوع حوادثی این چنین هستند و البته باید بگویم که تنها یک عامل موثر نیست بلکه همه این عوامل با هم این شرایط را به وجود آورده‌ اند‌. ‌

تغییر کاربری اراضی مهمترین عامل موثر بر وقوع سیل در گلستان

یک دکتری خاکشناسی هم گفت: استان گلستان با سطحی بالغ بر 22 هزار کیلومتر مربع در شمال ایران از مناطق مهاجرپذیر در کشورمان به شمار می آید که جمعیت آن طی سال های اخیر به طرز چشمگیری افزایش داشته است.

محمد عجمی افزود: فشار ناشی از افزایش جمعیت هم اکنون منجر به عملیات غیراصولی تغییر کاربری، به خصوص جنگل​تراشی در سطح وسیعی از اراضی استان شده و امروزه فرسایش و تخریب زمین یکی از معضلات مهم این منطقه است.

وی گفت: با توجه به حساسیت بالای خاک های منطقه به فرسایش باید با حفظ پوشش طبیعی جنگلی یا جنگلکاری مجدد، به خصوص در نواحی با شیب زیاد، علاوه بر حفظ کیفیت مطلوب خاک از افزایش فرسایش پذیری خاک ها و تلفات شدید آن ها جلوگیری کرد.

عجمی افزود: تغییر کاربری اراضی به خصوص جنگل​تراشی و تبدیل پوشش های طبیعی به زمین های کشاورزی بر بسیاری از خصوصیات خاک از جمله ذخیره کربن آلی خاک تاثیر منفی برجای می گذارد.

وی گفت: مواد آلی، حساسیت زیادی به نحوه مدیریت اراضی دارند و هرگونه دخالت بشر در شرایط طبیعی اکوسیستم ها می تواند باعث اختلال در چرخه کربن شود. به طور کلی مقدار ماده آلی خاک با از بین بردن گیاهان بومی و پس از آن کشت کردن و فعالیت های کشاورزی به سرعت کاهش می یابد.

وی افزود: تاثیر منفی دیگر جنگل تراشی بر خاک، وقوع فرسایش و تلفات توده خاک است. قطع درختان جنگلی سبب ایجاد رواناب در سطح زمین و در نتیجه فرسایش خاک می شود.

این دکتری خاکشناسی گفت: در این شرایط قطرات باران مستقیما به خاک برخورد کرده و موجب تلفات آن می شوند و ساقه، شاخه و برگ گیاهان همچون مانع، ضمن تقلیل ضربات ناشی از برخورد قطرات باران به سطح خاک باعث کاهش سرعت جریان های سطحی و اثرات تخریبی ناشی از آنها می شود.

وی افزود: فرسایش در مناطق جنگل تراشی شده زمانی تشدید خواهد شد که به دلیل عبور و مرور ادوات کشاورزی و عملیات غیراصولی زراعی تخلخل خاک کاهش یافته و نفوذپذیری آب به جسم خاک کمتر و کمتر شود. مطالعات نشان داده است تغییر کاربری اراضی از مهمترین فاکتورهای موثر بر وقوع سیل در شمال ایران است.

آنچه که مشخص است استان گلستان به عنوان یکی از استان های شمالی کشور در معرض خطر سیل و سیلاب قرار دارد و اگر تا امروز در یک سال تعداد سیل های ثبت شده از انگشتان یک دست تجاوز نمی کرد در صورت توجه نکردن به پوشش گیاهی منطقه چه بسا این آمار در سال بسیار وحشتناک تر و فاجعه انگیز تر از قبل باشد.(مهر)