هورمون، خوب و بد ندارد

وقتی هورمون انسولین پوست را بیمار می‌کند

در رابطه با تغییرات هورمون‌ها و پوست، نقش هورمون انسولین اهمیت بسیاری دارد. اختلال در ترشح این هورمون به بیماری دیابت منجر می‌شود. این بیماری بیشتر ارگان‌های بدن از جمله پوست و مو را درگیر می‌کند. تغییراتی که دیابت در پوست ایجاد می‌کند، به صورت قرمزی صورت و افزایش رنگدانه پوست ـ طوری که چهره فرد برنزه می‌شود ـ نمایان می‌شود. افزایش رنگدانه پوست بیشتر در نواحی چین‌ها مانند چین گردن، زیربغل‌ها و کشاله‌ران رخ می‌دهد.

مشکل دیگری که این بیماری ایجاد می‌کند، نکروز یا از بین رفتن انگشتان دست و پاست و پوست بدن ممکن است به رنگ نارنجی و زرد درآید. تاول‌های غیرالتهابی نیز ممکن است در اندام تحتانی به دلایل ناشناخته به‌وجود بیاید. در بعضی افراد تاول‌های ریزی در ناحیه ساق پا ایجاد می‌شود که اطراف آن هیچ گونه قرمزی ندارد و کاملا بدون علامت است. در عده‌ای دیگر مشکلات پوستی بیشتر به صورت تغییرات مفصلی ایجاد می‌شود، به این صورت که پوست در ناحیه مفصل‌های کوچک مانند انگشتان ضخیم می‌شود. این حالت باعث اختلال در حرکت انگشتان می‌شود و بیشتر در مواردی که دیابت کنترل نشده و همراه با درگیری کلیه و چشم باشد، اتفاق می‌افتد. برخی ضایعات قهوه‌ای رنگ نیز در نواحی ساق پا افزایش پیدا می‌کند که گاهی زخمی می‌شود و ممکن است بیمار را تا مدت‌ها درگیر کند.

از دیگر مشکلات پوستی، بروز ضایعات قرمز رنگ مدور همراه با بثورات است که در عده‌ای از بیماران دیده می‌شود. دلیل آن افزایش تری‌گلیسرید در بیمارانی است که دیابتشان کنترل‌ نشده باشد. دیابت روی موها هم آثار منفی زیادی دارد. برای مثال در ناحیه موها بثورات پوسته‌دار به‌وجود می‌آید و بیشتر در افراد دیابتی که مشکل کلیه نیز دارند شایع است. دیابتی‌ها نسبت به عفونت‌های قارچی مستعدترند و بیشتر اوقات این ضایعات در ناحیه لب‌ها و گوشه لب ایجاد می‌شود. همچنین افرادی که دیابت دارند به دلیل همراهی با تخمدان پلی‌کیستیک یا مقاومت به انسولین ممکن است دچار پرمویی شوند.

تیروئید نسخه پوست‌تان را می‌پیچد

کم‌کاری و پرکاری غده تیروئید تغییراتی در پوست ایجاد می‌کند. در مواردی که فرد دچار پرکاری تیروئیدی است، پوست، نرم و مخملی، نازک، گرم و همراه با تعریق زیاد است و ممکن است فرد دچار افزایش رنگدانه در پوست شود. خارش در نواحی مختلف بدن و تورم ساق پا و کهیر از علائم دیگر پرکاری تیروئید است که بیشتر اوقات فرد پس از مراجعه به پزشک متوجه بیماری‌اش می‌شود و لکه‌های برص و نازکی موها و ریزش آنها در افراد مبتلا، شیوع بیشتری دارد. ریزش منطقه‌ای مو، شکنندگی ناخن‌ها و چکشی شدن ناخن از علائم دیگر این بیماری است. از سوی دیگر، کاهش ترشح هورمون تیروئید نیز مشکلاتی را برای پوست و مو به‌وجود می‌آورد. در این افراد پوست خشک وخشن، سرد و رنگ پریده است. ممکن است پوست متورم شود و تغییر رنگ پوست به رنگ زرد شایع است. پوست براحتی کبود می‌شود که دلیل آن شکنندگی عروق است و با کوچک‌ترین ضربه کبودی‌هایی در آن ایجاد می‌شود. خشکی و افزایش ضخامت پوست و پوسته‌پوسته شدن در این افراد بیشتر دیده می‌شود. در موها بیشتر اوقات شاهد خشن و شکننده شدن، کاهش رشد مو و کم‌مویی یک سوم خارجی ابرو هستیم. ناخن‌ها در این افراد نازک و شکننده و رشد آن کم می‌شود.

کاهش و افزایش هورمون کورتیزول

مشکل دیگری که در اثر اختلال هورمونی در پوست به‌وجود می‌آید، به دلیل افزایش و کاهش هورمون کورتیزول است. در افرادی که میزان کورتیزول سرم خونشان افزایش پیدا می‌کند بیماری «کوشینیگ» به‌وجود می‌آید و افرادی که کورتیزول خونشان کم می‌شود دچار بیماری «آدیسون» می‌شوند. افزایش سرم کورتیزول یا منشا داخلی دارد یا به دلیل استفاده زیاد از داروهای کورتونی به دلیل بیماری خاص است. در این حالت این افراد معمولا شکم و سینه‌های پر، دست و پای کوچک، تنه‌های بزرگ و صورتی گرد و گونه‌های پر دارند که در اصطلاح صورت ماه شکل نامیده می‌شود. قسمت پشت گردن و شانه‌هایشان پر و حجیم است و پوست این افراد شکننده و ترک‌هایی در نواحی شکم و ران‌ها و بازوها دارند. ترمیم زخم در آنها طول می‌کشد و با کوچک‌ترین ضربه به پوست دچار خون‌مردگی می‌شوند. این گروه به عفونت‌های قارچی، آکنه و پرمویی مستعد هستند.

نقطه مقابل این گروه، بیماری آدیسون است که در اثر کاهش ترشح هورمون کورتیزول به‌وجود می‌آید. در این بیماری پوست دچار تغییرات رنگدانه‌ای می‌شود؛ یعنی در بعضی از نقاط پوست پررنگ‌تر، خطوط کف دست پررنگ‌تر و خال‌ها نیز بیشتر می‌شود و غضروف‌ها نیز دچار سفتی می‌شود، بخصوص غضروف گوش.

نقش هورمون‌های زنانه و مردانه بر پوست

افزایش سطح هورمون‌های تخمدان در زنان، مشکلاتی در پوست ایجاد می‌کند. خانم‌هایی که کیست زیادی در ناحیه تخمدان دارند، عموما چاق هستند، جوش‌های آکنه‌ای در صورت و بدن دارند و بیشتر اوقات در ناحیه صورت و اطراف سینه دچار پرمویی هستند. ریزش موهای سر نیز از مشکلات اساسی این افراد است.

اما کاهش هورمون‌های تخمدان، به دلیل بیماری‌ای خاص یا افزایش سن و یائسگی رخ می‌دهد. این افراد دچار کاهش موی سر شده و رشد ناخن‌ها در آنها کم می‌شود. کم شدن چربی پوست و در اثر آن خشک و چروک شدن آن از عوارض دیگر کاهش ترشح هورمون‌هاست. در این خانم‌ها میزان هورمون‌های تخمدان کم می‌شود ولی هورمون‌های تستسترون که به طور طبیعی در خون خانم‌ها کم است، بیشتر شده و باعث ایجاد موهای زائد در ناحیه صورت و سینه می‌شود.

جوانانی که به دلیل ورزش از داروهایی حاوی تستسترون استفاده می‌کنند تا ماهیچه‌هایشان را حجیم کنند، دچار عوارض ناخواسته‌ای مانند کاهش موی سر و افزایش جوش‌های صورت و پرمویی می‌شوند.

یکی دیگر از عوارض این داروها ترک‌های پوستی مشابه ترک‌های دوران بارداری است.

هورمون‌ها مثل هم هستند

هورمون‌ها از مجموعه‌ای از ارگان‌ها ترشح می‌شوند تا روی ارگان‌های دیگر اثر بگذارند. وقتی میزان هورمون‌ها از حد طبیعی بیشتر یا کمتر شود، تغییراتی در تمام ارگان‌ها از جمله پوست و مو ایجاد می‌کند. پس این باور که بعضی هورمون‌ها برای پوست و مو مفید و بعضی‌ها مضرند درست نیست.

وقتی هورمونی بیش از حد یا کمتر از حد طبیعی ترشح شود، پزشک با تجویز داروهای هورمونی میزان ترشح آن را متعادل می‌کند. به این ترتیب بیماری درمان و مشکلات ناشی از آن برطرف می‌شود. این موضوع در تمام افراد قابل اجرا نیست؛ بنابراین افراد نباید به طور خودسرانه داروهای هورمونی مصرف کنند تا به قول خودشان پوست و موی سالم‌تری پیدا کنند. داروهای هورمونی فقط زمانی تجویز می‌شود که مشکل هورمونی خاصی وجود داشته باشد.

هورمون‌های بارداری و پوست

هورمون‌های بارداری همان هورمون‌های تخمدان است که در این دوران افزایش پیدا می‌کند. این هورمون‌ها باعث افزایش رنگدانه‌ها در بعضی نواحی بدن می‌شود. ترک و شکنندگی پوست از جمله عوارض افزایش این هورمون‌هاست. یکی دیگر از تغییرات این دوران افزایش رشد موهاست ولی پس از زایمان، موها دوباره وارد مرحله ریزش می‌شود. به طور کلی، رشد مو و ناخن در دوران بارداری بیشتر و پس از زایمان کمتر می‌شود. البته اگر خانمی بارداری طبیعی داشته باشد می‌تواند با استفاده از ذخایر بدنش هم جنین را خوب تغذیه کند و هم دچار کمبود ویتامین نشود. اگر میزان این ویتامین‌ها در بدن کم باشد، فرد دچار ریزش مو و شکنندگی ناخن‌ها و مشکلات پوستی می‌شود.

از کجا بفهمیم مشکل هورمونی داریم

این موضوع به میزان دقت فرد به سلامت پوست و مو بستگی دارد. برای مثال فردی که آکنه دارد زمانی که به متخصص مراجعه می‌کند، پزشک با یک آزمایش می‌تواند متوجه وجود کیست وخیم تخمدان در او شود ولی شاید بیمار هیچ علامت دیگری از بیماری نداشته باشد.

فردی که به دلیل پرمویی به پزشک مراجعه می‌کند، با انجام یک آزمایش ساده دلیل پرمویی‌اش ـ که یا از مشکلات تیروئیدی است یا تخمدان ـ شناسایی می‌شود.

فردی که دیابت دارد، ممکن است اولین علامت بیماری‌اش همان بثورات پوستی باشد که با همان آزمایش خون قابل تشخیص است.

بنابراین توجه به سلامت پوست و مو اهمیت دارد. فردی که برای مثال ریزش مو دارد نباید این مساله را یک مشکل ساده فرض کند، بلکه توصیه می‌شود ‌به پزشک متخصص مراجعه کند چون این ریزش به ظاهر ساده شاید دلیل یک بیماری هورمونی باشد./ ضمیمه سیب

دکتر سیمین ابراهیم‌زاده / متخصص پوست و مو