تعویض مفصل ساییده شده

آرتروز از نظر درجه‌بندی به سه دسته خفیف، متوسط و شدید تقسیم می‌شود. اغلب در نوع خفیف می‌توانیم علائم را با آموزش صحیح تا حد زیادی کنترل و حتی درمان کنیم و مانع پیشرفت آن شویم. این افراد نیازی به درمان دارویی هم ندارند. عمده این بیماران در سنین چهل تا پنجاه سالگی قرار دارند. با افزایش سن، آرتروز شدت می‌یابد. نوع بعدی آرتروز متوسط است این افراد نسبت به نوع قبلی مشکلات بیشتری دارند و در بالا و پایین رفتن از پله‌ها، چهارزانو و دوزانو نشستن، ورزش کردن و... دچار درد هستند. این بیماران علاوه بر آموزش، به دارو هم نیاز دارند. البته این گروه نیز اگر بیماری‌شان تشخیص داده شود قابل کنترلند. با شدیدتر شدن آرتروز مبتلایان حتی در حالت نشسته هم دچار درد و ناراحتی هستند. اغلب این بیماران زن بوده و اضافه وزن دارند. خوردگی مفصل آنقدر شدید است که استخوان‌ها کاملا روی همدیگر قرار می‌گیرند، زیرا دیگر غضروفی باقی نمانده است. این بیماران گاه تغییر شکل‌های مفصلی دارند به طوری که پا به شکل پرانتزی در می‌آید و آنها اصلا قادر به صاف کردن کامل زانو نیستند. چنین بیمارانی به دلیل درد شدید و ناتوانی بناچار از حضور در اجتماع دور می‌مانند. گاه فعالیت آنها آنقدر کاهش می‌یابد که کاملا زمینگیر می‌شوند و دیگر نمی‌توانند از منزل خارج شوند و استقلال‌شان کاملا از بین می‌رود.

جراحی تعویض مفصل

عمل تعویض مفصل نتیجه بسیار خوبی برای بیماران دارد و درصد موفقیت آن بسیار است. در این جراحی خود مفصل جابه‌جا نمی‌شود بلکه روکش آن تعویض می‌شود. به طور طبیعی دو استخوان ران و ساق در محل زانو به هم می‌رسند. محل تلاقی آنها با مفصلی جدا می‌شود روی هر کدام از این استخوان‌ها حدود 3 میلی‌متر غضروف مفصلی وجود دارد. که این غضروف در حالت عادی صاف و صیقلی است ولی در بیماری آرتروز تکه تکه، خورده شده و سطحی ناصاف دارد. در بیمارانی که مفصل تخریب شده است، بروز صدا در مفصل، درد، آب‌آوردگی و تورم زیاد دیده می‌شود. در این جراحی مقداری از مفصل تراشیده می‌شود و روکشی فلزی جایگزین می‌شود.

تعویض مفصل مختص چه بیمارانی است

این جراحی محدود به سن خاصی نیست و هرگاه بیمار با خوردگی شدید مفصلی مراجعه کند، به طوری که دیگر قادر به انجام حرکات روزمره خود نباشد، نامزد تعویض مفصل می‌شود. خوردگی مفصل فقط به دلیل کهولت سن نیست. بیماری‌هایی مانند روماتیسم مفصلی،شکستگی‌های شدید زانو و از بین رفتن غضروف عوامل دیگری است که موجب از بین رفتن مفصل می‌شود. این بیماران ممکن است در سنین جوانی باشند، ولی این جراحی بیشتر برای افراد مسن (بیشتر از 60 سال) جامعه است.

آمادگی بیمار برای عمل جراحی

پیش از عمل جراحی آنچه مد نظر ماست، تقویت عضلات اطراف مفصل است. البته بیماران آنقدر درد و حرکات محدودی دارند که بندرت می‌توانند حرکات ورزشی مناسبی انجام دهند و مهم‌ترین مساله‌ای که در جراحی‌های تعویض مفصل روی آن تاکید داریم کاهش وزن بیمار است زیرا بیشتر بیماران دچار اضافه وزن هستند. گرچه در سنین میانسالی پایین آوردن وزن کمی دشوار به نظر می‌رسد (افزایش وزن به مفصل سالم یا مفصل تعویض شده فشار زیادی وارد می‌کند.) اما اگر بیمار بتواند وزن خود را کاهش دهد، عمر و دوام مفصل تعویض شده بسیار بیشتر خواهد شد. عمل جراحی عمل دشواری نیست و حدود یک تا یک ساعت و نیم زمان می‌برد. البته زمان جراحی بیشتر به دلیل بدشکلی‌های ایجاد شده در مفصل است، زیرا هنگام تعویض مفصل جراح لازم است بدشکلی‌های ایجاد شده را نیز اصلاح کند.

بعد از عمل بیماران باید حرکات خود را بتدریج آغاز کنند. دیگر درد بیمار از بین رفته و می‌تواند براحتی زانوی خود را حرکت دهد. همه بیماران باید عضلات اطراف مفصل را تقویت کنند. ورزش‌های آموزش داده شده و فیزیوتراپی به قوی‌تر شدن عضلات کمک می‌کند. عضلات از مفاصل محافظت می‌کنند. بیمار باید سعی کند مفصل جدید را سالم نگه دارد. به طور طبیعی این مفاصل جدید و تعویض شده بین 15 تا 20 سال می‌تواند برای بیمار کار کند. بنابراین دو عامل کاهش وزن و تقویت عضلات برای طول عمر بیشتر مفصل ضروری است.

توصیه‌های پس از تعویض مفصل

بیماران می‌توانند براحتی راه بروند و حتی دوزانو و چهارزانو بنشینند. ولی این نوع از نشستن یا فشار وارد کردن به مفصل به هیچ وجه توصیه نمی‌شود. بیماران نباید زانو را بیش از 120 تا 130 درجه خم کنند و اجسام سنگین نیز بلند نکنند. به هر حال این مفصل همان طور که از نامش پیداست، مفصل مصنوعی است و اصلا قابل قیاس با مفصل طبیعی بدن نیست و به مراقبت نیاز دارد.

این عوارض را جدی بگیرید

بیمارانی که عمل جراحی تعویض مفصل انجام می‌دهند، نسبت به عفونت حساسیت بیشتری پیدا می‌کنند. این افراد وقتی به دندانپزشکی می‌روند یا سونداژ انجام می‌دهند و به طور کلی هر کاری که روی بدن آنها انجام می‌گیرد، ممکن است باکتری وارد خونشان شود که باید پزشک معالج را از وجود مفصل مصنوعی مطلع سازند. زیرا بیماران حتما باید از آنتی‌بیوتیک استفاده کنند. وجود باکتری در خون می‌تواند به محل پروتز رسیده و در آنجا عفونت و مشکلاتی را برای مفصل جدید ایجاد کند. / ضمیمه سیب

دکتر علی ترکمان ‌/‌ ارتوپد، فوق‌تخصص زانو