«انقلاب» در تلویزیون

اگر پیروزی انقلاب اسلامی ایران را یکی از رویدادهای مهم پنجاه سال اخیر بدانیم، بازنمایی چگونگی شکل‌گیری این انقلاب، چگونگی پیروزی‌اش و دستاوردهایی که در داخل و خارج از کشور داشته فقط از طریق رادیو و تلویزیون می‌تواند در شکل وسیع انعکاس پیدا کند. برنامه‌های گفت‌وگومحور رادیو و تلویزیون، برنامه‌ها و فیلم‌های مستند و آثار نمایشی می‌توانند زوایای مختلف انقلاب را بررسی و به نمایش بگذارند.

تلویزیون جمهوری اسلامی از همان سال اول پیروزی، رصد کردن این زوایا را آغاز کرد و به مناسبت‌های مختلف آنها را برای مردم به نمایش گذاشت. سال دوم یا سوم پیروزی انقلاب بود که مناسبتی با نام «دهه فجر» به عنوان ده روز مهم و سرنوشت‌ساز در پیروزی انقلاب شکل گرفت.

این ایام به زمانی طلایی برای صدا و سیما تبدیل شد تا در بسته‌های مختلف رسانه‌ای و نمایشی، ساز و کار انقلاب اسلامی را به نمایش بگذارد. در این میان سریال‌های نمایشی به دلیل گستردگی مخاطبی که دارد در اولویت قرار گرفت.

این آثار به طراحان برنامه‌های دهه فجر، نویسندگان و کارگردانان این امکان را می‌دهد تا با استفاده از عناصر درام تاریخ معاصر را روایت کنند.

یکی از اولین کارگردانانی که برای ساخت سریال سراغ انقلاب رفت، محمد مهدی عسگرپور بود. او اواخر دهه 60 سریالی با نام «روح‌الله» را کارگردانی کرد. این سریال داستان پسربچه‌ای به نام روح‌الله بود که پدرش در حوادث انقلاب به شهادت رسیده بود و او برای شناخت بیشتر پدر حوادث سال 57 را مرور می‌کرد.

داوود میرباقری هم با ساخت سریال «رعنا» که به مناسبت دهه فجر از شبکه آی‌فیلم در حال پخش است هم به مرور زندگی مبارزانی پرداخت که در پیروزی انقلاب نقش موثری داشتند. در دهه 70 محمدحسین لطیفی در سریال کمدی، فانتزی «فرار بزرگ» به دربار شاه نزدیک شد و حال و هوای درباریان را در روزهای پرالتهاب دی و بهمن 57 به نمایش گذاشت.

در نیمه دوم دهه هشتاد اما پرداخت به مبارزات مردمی برای به ثمر رسیدن انقلاب شکل تازه‌ای به خود گرفت. فیلمنامه‌ها دراماتیک‌تر شد و قصه‌ها فراز و فرود بیشتری گرفت. شخصیت‌ها از حالت ایده‌آل و ذهنی بیرون آمد و به تفکر و زندگی مردم معمولی که در انقلاب سهم داشتند، نزدیک‌تر شد. در این دهه سریال‌هایی مانند «تا صبح» و «شب می‌گذرد» ساخته شد که مردم زیادی را تبدیل به مخاطب خود کرد. این سریال‌ها در کنار نمایش روابط عاطفی، خانوادگی و اجتماعی نشان می‌دادند که چگونه مردم عادی تحت شرایطی که به وجود می‌آمد، تبدیل به آدم‌های انقلابی می‌شدند.

البته در همین ایام محمدرضا ورزی هم با ساخت سریال‌های «عمارت فرنگی» و «پدر خوانده» به دربار شاه پهلوی رفت و مراودات درباریان، نوع ارتباط شاه با خارجیان، نفوذ دولتمردان انگلیسی و آمریکایی به دربار پهلوی را از زاویه‌ای دیگر به نمایش گذاشت. این سریال‌ها افراد با نفوذ دربار مانند فروغی و شاپور ریپورتر را به مردم معرفی کردند.

سال 89 جلیل سامان سریالی با نام «ارمغان تاریکی» را برای شبکه سه کارگردانی کرد. سریالی که مخاطبان زیادی را با خود همراه کرد. ارمغان تاریکی یکی از اولین سریال‌هایی بود که ساز و کار گروهک منافقین را محور داستان خود قرار داد. سامان در این سریال تشکیلات، نوع مبارزه و چگونگی یارگیری این گروهک را به نمایش گذاشت. گروهکی که ترور شخصیت‌های موثر انقلاب یکی از اهداف‌شان بود.

سریال «ششمین نفر» هم سال گذشته از شبکه سه پخش شد. در این سریال هم جوانانی محور داستان بودند که برای پیروزی انقلاب تلاش می‌کردند. در این سریال هم مثل بیشتر سریال‌هایی که با موضوع انقلاب ساخته می‌شود، ساواک و نوع فعالیت آن بخشی از داستان را به خود اختصاص می‌داد. اما ساواکی‌ها در این سریال دیگر مثل سابق آنقدر گل‌درشت نبودند که باورپذیری‌شان برای مخاطب سخت باشد.

این روزها سریال «روح‌‌الله» ساخته راما قویدل از شبکه دو در حال پخش است. سریالی که بر اساس واقعیاتی از زندگی امام راحل و نوع برخورد او با مردم عادی، بازاری‌ها و سیاسیون ساخته شده است. سریال پروانه هم قرار است به زودی از شبکه سه پخش شود. سریالی که جلیل سامان آن را ساخته و داستان آن مبارزات و تشکیلات مردمی برای پیروزی انقلاب را به نمایش می‌گذارد.

در کنار سریال‌هایی که نام آنها ذکر شد و مردم بیشتر آنها را به خاطر دارند باید به سریال‌هایی مانند «شب چراغ» و «کیف انگلیسی» هم اشاره کرد که با موضوع انقلاب و دربار پهلوی ساخته شدند و مردم با دیدن آنها به ساز و کار دربار پهلوی در اداره کشور در آن زمان آشنا شدند.

ناگفته نماند که تاکنون سریال‌هایی که درباره انقلاب ساخته شده بیشتر به اتفاقات منجر به پیروزی انقلاب می‌پردازد و اکنون شاید زمان آن رسیده باشد که دایره سریال‌سازی درباره انقلاب وسیع‌تر شود و به سال‌های بعد از پیروزی در دهه‌های مختلف هم پرداخته شود.

سروش امیدوار ‌- ‌جام‌جم