کودکانی با سرهای بزرگ

دکتر نورالدین صدرالاسلامی متخصص مغز و اعصاب در این باره به «جام‌جم» می‌گوید: مایع مغزی نخاعی ضمن در اختیار قرار دادن مواد مغذی در اختیار سلول‌های عصبی، مواد حاصل از سوخت و ساز در این سلول‌ها را دفع می‌کند؛ هنگامی که به هر دلیلی تعادل بین ترشح این مایع و تخلیه و باز جذب آن به خون در مغز از بین برود، فرد دچار هیدروسفالی می‌شود.

وی می‌افزاید: در اثر هیدروسفالی فشار درون مغز افزایش پیدا کرده و در نتیجه استخوان‌های جمجمه ـ بخصوص در نوزادان و کودکان که این استخوان‌ها به هم متصل نبوده و جوش نخورده‌اند ـ برای سازگاری با این حالت به اطراف کشیده شده و سر فرد بیش از حد طبیعی و معمول بزرگ می‌شود.

شایع‌ترین علت هیدروسفالی، علل مادرزادی است. دکتر صدرالاسلامی می‌گوید: 2 علت عمده ایجاد بیماری هیدروسفالی افزایش ترشح مایع مغزی نخاعی ـ که شیوع کمتری دارد ـ و انسداد در مسیر طبیعی حرکت یا بروز اشکال در محل جذب این مایع است.

به گفته این متخصص مغز و اعصاب، هیدروسفالی در کودکان به صورت مادرزادی یا اکتسابی بروز می‌کند که علت بروز بیماری در نوع مادرزادی مربوط به قبل از تولد (عفونت‌های داخل رحم، بیماری‌های ارثی، بیماری‌های عفونی مادرزادی همچون سرخجه، سفلیس و بیماری انگلی) و در نوع اکتسابی (بعد از تولد) ضربات وارده به سیستم عصبی، آسیب سر و خونریزی مغزی حین یا بعد از تولد، تومور و عفونت‌هایی نظیر مننژیت است.

به گفته وی این بیماری ممکن است در افراد مسن نیز به دلیل تحلیل مغز و در نتیجه گشاد شدن بطن‌ها اتفاق بیفتد.

علائم بالینی هیدروسفالی بستگی به سن شروع و شدت عدم تعادل بین تولید و جذب مایع مغزی نخاعی دارد. دکتر صدرالاسلامی می‌گوید: علائم بیماری در سنین مختلف متفاوت است، به طوری که اگر کودک هنگام تولد به بیماری مبتلا بوده باشد، سر به شکل غیرطبیعی بزرگ است یا هنگام تولد اندازه سر نوزاد طبیعی است، اما در ماه‌های بعد به سرعت رشد می‌کند. در نوزادان استفراغ، بی‌خوابی، تحریک‌پذیری، پوست سر شفاف و ورید‌های متسع، تغییر حالت چشم‌‌ها، ممانعت از شیر خوردن و تشنج از علائم شایع است، اما در کودکان بزرگ‌تر و بزرگسالان ـ چون جمجمه قابلیت تغییر ندارد ـ سردرد، تهوع و استفراغ، دوبینی یا تاری‌دید، اختلال تعادل، اختلال در راه رفتن، بی‌اختیاری ادرار، خستگی شدید، تحریک‌پذیری، از دست رفتن حافظه و همچنین زوال عقل ممکن است به وجود آید.

طبق آمار در ایالات متحده امریکا بروز هیدروسفالی مادرزادی 3 در هر 1000 تولد زنده است. علائم عصبی و معاینات پزشکی (اندازه‌گیری دور سر در کودکان) از راه‌های تشخیص هیدروسفالی در مراحل ابتدایی و شکل خفیف بوده؛ یعنی زمانی که هنوز جمجمه تغییر نکرده است.

دکتر صدرالاسلامی می‌گوید: هرچند روش‌های جدیدی برای تشخیص نوع مادرزادی این بیماری وجود دارد، اما به طور کلی تشخیص هیدروسفالی توسط پزشک با توجه به سن و علایم بالینی انتخاب می‌شود.

وی می‌افزاید: سونوگرافی از بطن‌های مغز، انجام سی‌تی‌اسکن و ام‌‌آر‌آی ـ که در آن شکل بطن‌های مغزی و میزان مایع مغزی نخاعی مشخص می‌شود ـ از دیگر روش‌های تشخیص بیماری است.

هیدروسفالی درمان نشده در بیش از 50 درصد کودکان می‌تواند منجر به مرگ شود، بنابراین اهمیت درمان به موقع و مراقبت‌های بعد از آن در این بیماری بسیار مهم است. این متخصص مغز و اعصاب با بیان این‌که هدف اصلی در درمان هیدروسفالی، کاهش فشار مایع مغزی ‌نخاعی است، توضیح می‌دهد: درمان شامل برطرف کردن انسداد مربوط به مسیر مایع مغزی نخاعی، کاهش تولید مایع (درمان طبی) و شنت‌گذاری (قرار دادن لوله‌ای ظریف در جمجمه) است. هدف از شنت‌گذاری در هیدروسفالی تغییر مسیر جریان مایع مغزی نخاعی از بطن به خارج از جمجمه همچون درون فضای شکمی است که مایع بتواند در آنجا جذب شود.

وی می‌گوید: شنت‌گذاری که به وسیله یک عمل جراحی ساده انجام می‌شود، کاربردی‌ترین روش درمان این بیماری است و بدین ترتیب اندازه سر بتدریج به حالت طبیعی برمی‌گردد.

دکتر صدرالاسلامی با اشاره به این‌که برای درمان هیدروسفالی علاوه بر استفاده از روش‌های درمانی، باید علت اصلی به وجود آورنده بیماری ـ نظیر تومورهای مغزی ـ هم برطرف شود، می‌افزاید: درمان توانبخشی (فیزیوتراپی، گفتاردرمانی و کاردرمانی) جهت از بین بردن علائم اختلالات ناشی از هیدروسفالی می‌تواند از جمله درمان‌های اصلی این بیماری باشد.