خاکپاشی علیه حقیقت

یکشنبه هشتم اردیبهشت، حمیدرضای ۴۵ ساله برای آوردن دختر ۱۵ ساله‌اش که به خانه دوستش برای درس خواندن رفته بود، به سمت خانه آنها حرکت‌ کرد. عقربه‌ها ساعت ۲۱ شب را نشان می‌داد که در یک لحظه، متوجه جنگ و جدال میان دو پسر و دو دختر نوجوان در خیابان عظیمی این شهر شد. حمیدرضا با دیدن این صحنه جلو رفت و با متجاوزان در حالی درگیر شد که دست خالی بود و دو پسر دیگر سلاح سرد داشتند. در این جدال نابرابر و با دخالت حمیدرضا هر دو دختر نجات یافتند اما پسرها که پس از دستگیری مشخص شد هر دو سابقه‌دار هستند، با ضربات متعدد چاقو او را به‌شدت زخمی‌ کردند. حمیدرضا به بیمارستان منتقل شد اما زخم‌ چاقوهای تیز آن‌قدرکاری بود که جانش را گرفت. پس از اعلام خبر، بسیاری از مردم اقدام حمیدرضا را شجاعانه نامیدند اما یک حقوقدان به نام محسن برهانی در توییتی نوشت: «دفاع در موقعیت خطر، دارای احکام پیچیده فقهی است که بخش مهمی از آن- بر خلاف حقوق- ناظر به عنصر روانی مدافع است. اگر شخص این موازین را رعایت نمود و جان خود را از دست داد، به مقام شهادت نائل می‌آید و الا خود را نفله‌ کرده است و استحقاق هیچ مدحی را ندارد.» نشر این توییت واکنش‌های زیادی به دنبال داشت و بسیاری از مردم استفاده از کلمه «نفله» در مقابل‌کار شجاعانه حمیدرضا را بی‌انصافی دانسته، به او تاختند که در نهایت منجر به حذف توییت مربوط به الداغی از سوی این حقوقدان شد. در حالی ‌که هنوز بحث‌ها بر سر توییت در فضای مجازی ادامه داشت، دوشنبه‌شب اما در مشهد غوغایی به‌پا بود. مردم زیادی تابوت او را بالای سرگرفته و مادران و دختران با در دست داشتن عکس‌های او و چشمانی اشکبار، پیکر او را بدرقه می‌کردند. در سبزوار هم دیروز مردم برای حمیدرضا سنگ تمام گذاشتند و مراسم بسیار باشکوهی برای قدردانی از شهامت و شجاعت او برگزار کردند. عده‌ای از مادران با چهره‌هایی غمگین، عکس او را در دست گرفته بودند و مادرانه برایش اشک می‌ریختند و مردان نیز یک چشم‌شان به جمعیت بود و چشم دیگرشان هم با اندوه به تابوت او که در حال تشییع بود نگاه می‌کرد. پس از پایان مراسم هم پیکر او را به سمت گلزار شهدای این شهر تشییع کرده و به خاک سپردند. درخصوص وضعیت متهمان پرونده هم به گفته رئیس‌کل دادگستری استان خراسان‌رضوی، هر دو پس از دستگیری تفهیم اتهام شده و برای یک متهم قرار بازداشت موقت و برای دیگری به دلیل سن زیر ۱۸ سال قرار نگهداری در کانون اصلاح و تربیت صادر گردید. همچنین برای دو متهم دیگر قرار قانونی متناسب صادر شد. یکی از متهمان پرونده که زیر ۱۸ سال دارد، ۱۲ آذر سال ۱۴۰۰ در یک نزاع دسته‌جمعی شرکت داشته که باعث قتل یک نفر می‌شود. حمیدرضا که حالا به او لقب شهید غیرت داده شده، به خاک سپرده شد و متهمان پرونده هم زیر چتر قانون قرار گرفتند اما دامنه حرف و حدیث‌ها در مورد توییت برهانی در فضای مجازی همچنان ادامه دارد. درخصوص اقدام الداغی در دفاع از دو دختر نوجوان و توییت برهانی با سه نفر از کارشناسان و حقوقدانان گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.

جانب بی‌طرفی به جای مسیر احساسات
دکتر احمد رمضانی، حقوقدان با اشاره به این‌که باید به بحث انسانی و حقوقی ماجرا توجه داشت، گفت: «وقتی همنوع ما مورد حمله حیوان یا تعرض انسان متجاوزی قرار می‌گیرد، علی‌القاعده وظیفه انسانی هرشخصی است که در صورت داشتن توان دفاعی لازم تاحد امکان از همنوع خود دفاع کند. این یک بخش ماجراست، بخش دوم این موضوع شرعی است. تقریبا به گفته تمام فقها و همچنین مباحث مطرح شده در زمینه مبانی دینی، اگر کسی مورد تعرض قرار گیرد و فردی از او دفاع کند، شخص از بین رفته در این مسیر شهید تلقی شده یا حداقل ثواب شهید را دارد. نکته سوم، بحث قانونی این موضوع است. یعنی اگر کسی مورد حمله دیگران واقع شود و از ما تقاضای کمک کند یا وضعیت به گونه‌ای باشد که تشخیص دهیم به کمک ما نیاز دارد، در چنین شرایطی اگر دست به اقدام زدیم و بر اثر اقدام ما حتی یکی از متجاوزان از بین رفت، این عمل از مصادیق دفاع مشروع محسوب‌شده که در قانون هم به‌صراحت پیش‌بینی شده است.»
مدیر گروه جزا و جرم‌شناسی دانشگاه علم و فرهنگ با بیان این‌که توییت برهانی را در فضای مجازی ندیده است، ادامه داد: «اگر ایشان واقعا چنین لفظی را به‌کار برده‌اند، قطعا کلام درستی نیست و خارج از انصاف است. در اتفاقات اجتماعی ما همواره باید جانب عدالت و بی‌طرفی را حفظ کرده، نباید خود را در مسیر احساسات قرار داده و براساس آن اظهارنظر کنیم. در آن شرایط، بحث امر به معروف و نهی از منکر مطرح نبود و پسری در حال تعرض به دختری نوجوان بود که آن آقا وارد ماجرا شده و با وجود از دست دادن جان خود، آن دختر را نجات داد. چنین اقدامی قطعا باید مورد تکریم قرار گیرد. اگر همین فردی که به رحمت خدا رفت، به جای کمک فیلم و عکس از این قضیه تهیه می‌کرد، ممکن بود برخی افراد جامعه هم مثلا برای افزایش دنبال‌کنندگان خود در فضای مجازی به جای کمک اقدام به گرفتن فیلم و عکس‌ کنند که قطعا کار غلطی است. در هر صورت، اگر آنچه که از این اتفاق مشاهده کردم، براساس واقعیت باشد، کار ایشان از مصادیق دفاع مشروع بوده است.»

انگیزه شرافتمندانه
دکتر عبدالصمد خرمشاهی، دیگر حقوقدانی است که او نیز نسبت به اطلاق کلمه «نفله» درخصوص اقدام حمیدرضا الداغی موضع منفی داشت: «ضمن احترامی‌ که برای آقای برهانی قائل هستم، ایشان به این قضیه از دیدگاه حقوقی و فقهی نگریسته و در مطلب خود به مراتب دفاع از خود و دیگری اشاره کرده است. شرایطی که در ماده ۱۵۶ قانون مجازات اسلامی وجود دارد و ایشان به آنها اشاره کردند، در عمل قابل اعمال نیست. زیرا این جوان چه بسیجی و چه یک فرد عادی، هیچ فرقی نمی‌کند، وقتی می‌بیند که دو دختر در معرض خطر هستند، در چنین شرایطی قرار نیست با خودش دو دوتا چهار تا کند که آیا آن شرایط را درنظر بگیرد و آیا شرایطی وجود دارد که با استناد به آن از آن دو دختر دفاع کند یا خیر. در برخی مباحث گفته شده که فرد عاقل نباید خود را در مهلکه گرفتار کند اما این کار به معنای به مهلکه انداختن نیست، بلکه انگیزه شرافتمندانه و انساندوستانه ایشان را ترغیب کرده و انگیزه داده که بدون دو دوتا چهار تا و تفسیر و توضیح حقوقی، وارد عمل شده و واکنش شرافتمندانه از خود نشان دهد. همین حس کمک به همنوع، باعث می‌شود که فرد حتی از جان خود بگذرد و کار شرافتمندانه انجام دهد.»
این وکیل دادگستری در ادامه صحبت‌های خود به جمله‌ای از برهانی اشاره کرد و ادامه داد: «جایی خواندم که ایشان نوشته بود این انگیزه الهی با جهل قابل جمع نیست که برای من قابل هضم نبود و متوجه منظورشان نشدم. اینجا انگیزه الهی مطرح نبوده، بحث انگیزه شرافتمندانه انسانی مطرح است. من نمی‌دانم جهلی که از آن نام می‌برند، چگونه جهلی است. اگر وضعیت را این‌طور تحلیل کنیم، حس انساندوستی و دفاع از دیگران را زیر سؤال می‌بریم. اگر همین فرد به جای کمک به آن دخترها، تنها نظاره‌گر ماجرا بود، خود آقای برهانی ایراد نمی‌گرفت که حس نوعدوستی در شهروندان مرده است؟ البته جای تاسف دارد که در منظر عمومی دو نوجوان دست به چنین کاری می‌زنند و از منظر جامعه شناسی جنایی و روانشناسی اجتماعی این موضوع قابل بررسی است که چرا هرج و مرج تا این حد در جامعه زیاد شده است. ضمن این‌که گفته‌شده که یکی از آنها سوابق متعدد کیفری داشته که این مسأله بسیار بد و وحشتناک است.»
خرمشاهی به برخی از پرونده‌های خود با بحث دفاع مشروع اشاره کرده وگفت: «در این پرونده‌ها همیشه به قضات می‌گفتم که یک لحظه خود را به جای فردی بگذارید که مرتکب دفاع می‌شود. او در شرایطی که خوف جانش می‌رود، به این موضوع فکر نمی‌کند که آیا عملی که انجام داده‌ام، مطابق با موازین و قانون دفاع مشروع است یا خیر. حس حفاظت و صیانت از جان بلافاصله باعث می‌شود که شخص انگیزه پیدا کرده برای نجات جان خود اقدام به دفاع کند. البته بحث مواردی مانند این‌که فرد فرصت کمک گرفتن از پلیس را دارد یا می‌تواند فرار کند، جداست اما در جایی که فرد می‌خواهد از خود یا دیگری دفاع کند، شکل قضیه کاملا متفاوت می‌شود. بنابراین فکر می‌کنم که ایشان تحلیل چندان منصفانه ای نکرده و نفس اقدام آن فرد قابل احترام و ستایش است و نباید این رفتارها را در جامعه کمرنگ کنیم. ضمن این‌که اعتراضات مردم نسبت به این مسأله را هم کاملا وارد می‌دانم.»

تقویت روحیه ایثارگری و جوانمردی
دکتر ابراهیم کیانی، حقوقدان و نایب‌رئیس اسکودا با بیان این‌که به کار بردن اصطلاح «نفله» درست نیست، در مورد اقدام الداغی در حمایت از دختر نوجوان گفت: «موقعیتی که دو خانم در برابر آن قرار گرفته بودند، موقعیت خطر و عمل انجام شده نیز مصداق بارز دفاع از حقوق دیگران بوده است. بر‌همین اساس من معتقدم این دفاع مشروع بوده است. ضمن این‌که بر اساس ماده ۱۵۶ قانون مجازات اسلامی، اظهارات ما باید دلالت بر تقویت دفاع از حقوق شهروندان، روحیه ایثارگری و جوانمردی باشد نه تضعیف و طرد این روحیه.»