گردشگری نجومی در ایران

گردشگری نجومی بخشی است که چند دهه از آغاز فعالیت آن می‌گذرد و هدف اصلی آن نشان دادن آسمان تاریک شب به علاقه‌مندان این حوزه است. کاری که معمولا در قالب تورهای گردشگری و سفر به نقاط بکر ایران برای دسترسی به آسمانی دور از آلودگی نوری انجام می‌شود اما این بخش هم با مشکلات بسیار زیادی دست و پنجه نرم می‌کند تا جایی که محمدصالح تیمار که مدت‌هاست به عنوان کارشناس آموزش نجوم در چنین سفرهای نجومی فعالیت می‌کند، معتقد است که در ایران گردشگری نجومی به معنای واقعی نداریم. او به جام‌جم توضیح می‌دهد: «در ایران صرفا مجموعه‌هایی هستند که به صورت جداگانه و بدون هیچ نظارتی تور و برنامه اجرا می‌کنند. حتی کسی که به عنوان کارشناس آموزش در چنین برنامه‌هایی حضور دارد، هیچ آموزش و مدرک مشخصی هم دریافت نکرده است.»
این در حالی است که حدود ۱۰ سال دیگر و در سال‌۱۴۱۲، خورشیدگرفتگی کلی در ایران رخ خواهد داد. خورشیدگرفتگی که مسیر سایه‌اش از بسیاری از مکان‌های تاریخی مثل تخت جمشید می‌گذرد و فرصت فوق‌العاده‌ای برای جذب گردشگران خارجی به حساب می‌آید اما به نظر محمدصالح تیمار این چشم‌انداز ۱۰ساله هم از نظر سیاسی و هم اقتصادی و زیرساختی در سایه‌ای از ابهام قرار دارد. او توضیح می‌دهد: «ما خوش‌شانسیم که مسیر سایه‌ خورشیدگرفتگی از ایران می‌گذرد. خورشیدگرفتگی فرصت مغتنمی است که در این ۱۰سال برای جذب گردشگر آموزش و علاقه‌مند کردن نسل جدید به نجوم اقدام کنیم. البته ابزارهای لازم در این زمینه وجود ندارد.» از مهم‌ترین مسائلی که موجب می‌شود چشم‌انداز این حوزه تا زمان خورشیدگرفتگی ایران مبهم بماند، بحث زیرساخت‌ها است. زیرساخت‌هایی که برای اسکان گردشگران امری ضروری است؛ از سرویس بهداشتی بین‌راهی گرفته تا مکان اقامت. این کارشناس آموزش نجوم با اشاره به مسائل سیاسی توضیح می‌دهد: «باتوجه به ملاحظات سیاسی، بعید می‌دانم گردشگران خارجی زیادی به ایران سفر کنند. به‌خصوص عکاسان نجومی مطرح اروپایی.» هرچند برای حل چنین معضلاتی حدود ۱۰ سال زمان وجود دارد اما پیدا کردن انگیزه سیاسی و عملی برای چنین اقداماتی، موضوعی است که نهادهای مرتبط باید برای آن برنامه‌ریزی کنند. مهم‌ترین کاری که در افق ۱۰ ساله باید انجام شود، تقویت زیرساخت‌های مناسب است. تیمار در این رابطه می‌گوید: «گردشگری نجومی را باید از پایه تقویت کنیم. مثلا ایجاد آموزشگاه‌های مشخص برای آموزش راهنماهای نجومی حرفه‌ای یا ایجاد اتحادیه‌ای برای هماهنگی و سازماندهی انجمن‌ها و گروه‌های فعال در این حوزه.» به اعتقاد تیمار، بخش خصوصی هم می‌تواند در این زمینه بسیار تاثیرگذار باشد. همچنین از اقدامات بسیار مهمی که باید برای خورشیدگرفتگی ۱۴۱۲ انجام شود، معرفی مکان‌های مختلف در مسیر سایه‌گرفت است تا صرفا در یک مکان خاص مثل پاسارگاد جمعیت اشباع نشود و به بافت تاریخی هم آسیبی نرسد.

سومین روز از هفته جهانی نجوم ایران همچنین به گرامیداشت دکتر حمیدرضا گیاهی یزدی اختصاص دارد. فردی که سال‌ها در زمینه‌ نجوم آماتوری فعالیت داشت. از مهم‌ترین فعالیت‌های تاثیرگذار وی می‌توان به پژوهش در حوزه تاریخ نجوم محاسباتی در دوره اسلامی اشاره کرد. متاسفانه دکتر گیاهی یزدی در خرداد سال گذشته پس از تحمل یک دوره طولانی بیماری، دیده از جهان فروبست.