روایت آزادی

از سال‌1369 تا امروز حال‌و‌هوای همه رمضان‌ها همین‌طور بوده است. از روزی که ستاد دیه در کشور شکل گرفت هر سال 30روز فرصت بوده تا خیران دور هم جمع شوند و در قالب جشن‌های گلریزانی که سال‌به‌سال گسترده‌اش به شهرهای بیشتری کشیده می‌شده‌ در بند مانده‌های معسر را آزاد کنند.

خلاصی بیش از 140هزار زندانی جرائم غیرعمد در عرض 32سال، کاری به اندازه‌ای بزرگ است که نمی‌توان جشن‌های گلریزان و نقش‌شان در نظم‌دهی به کمک‌های خیرخواهانه را از نظر دور داشت.

در این 32سال بیش از 140هزار نفر که دست‌کم 140هزار خانواده نگران در کنارشان بوده‌اند آسایش خیال یافته‌اند و حداقل به همین میزان نیز مالباخته‌هایی که امیدی به زنده‌شدن طلب‌شان نداشته‌اند به خواسته‌شان رسیده‌اند.

نقطه طلایی جشن‌های گلریزان اما خیرانی هستند که حتی در شرایط بد اقتصادی و درست در زمان‌هایی که حلقه محاصره اقتصاد بر زندگی مردم تنگ‌تر می‌شد،‌ نیازمندان محبوس را فراموش نکردند؛‌ خیرانی که در بیش از دو دهه اخیر آمارهای جالبی از خود به‌جا گذاشته‌اند که آنها را در قالب این نوشتار نظم داده‌ایم.

زندانیان جرائم غیرعمد در شش گروه می‌گنجند: زندانیان حوادث رانندگی، زندانیان حوادث کارگاهی، محکومان شبه‌عمد، بدهکاران مالی‌(چک)، بدهکاران مهریه و زندانیان نفقه. این شش گروه را محکومان غیرعمد می‌نامند که در فهرست کمک‌های ستادهای دیه سراسر کشور و در فهرست مساعدت خیران قرار دارند.

البته به همه این گروه‌ها به‌صورت یکسان کمک نمی‌شود چرا که ستادهای دیه، زندانیان مهریه و نفقه را در اولویت‌های آخر کمک قرار می‌دهند زیرا طبق شرع و عرف،‌ مردان موظف به پرداخت مهریه و نفقه هستند مگر این که امتناع آنها از ادای‌دین،‌ مشکلات و ناتوانی مالی باشد که در این صورت خیران دست به کار می‌شوند.

با این که درهمه روزهای سال، خیران به کمک زندانیان غیرعمد می‌آیند و از راه‌های مختلف سعی در جلب رضایت شاکیان و خلاصی در حبس مانده‌ها دارند حتی با این که در مورد برخی پرونده‌های خاص به‌صورت ویژه اقدام می‌کنند ولی جشن‌های گلریزان ماه‌های رمضان برای آزادی زندانیان غیرکلاهبردار یک نقطه‌عطف است.

این نقطه‌طلایی و مهم اما سه سال است تحت‌تاثیر ویروس کرونا قرار‌گرفته به‌طوری که در ماه‌های رمضان سال‌های 1399‌و‌1400 حتی یک جشن گلریزان حضوری برگزار نشد و هرچه بود جشن‌های آنلاین آن هم در برخی شهرهای بزرگ بود.

امسال هم که کرونا تا حدی فروکش کرده و واکسینه شدن بخش زیادی از مردم،‌ شرایط نسبتا اطمینان بخشی به وجود آورده بازهم جشن‌های گلریزان به وسعت سال‌های قبل نیست و برگزاری فقط 200جشن در سراسر کشور پیش‌بینی شده است. کوچکی این عدد زمانی بهتر احساس می‌شود که بدانیم در 10سال اخیر میانگین برگزاری گلریزان‌ها 400جشن در ماه رمضان بوده است.

اگر کلمه هزار را در کنار 140 قرار دهیم نتیجه آن که عدد 140 هزار است کارنامه درخشان خیران را در آزادسازی زندانیان جرائم غیر در 32سال اخیر نشان می‌دهد. از تقسیم این دو عدد بر هم نیز یک عدد بزرگ دیگر به‌دست می‌آید که گویای آزادی سالانه بیش از 4300زندانی غیرکلاهبردار به‌طور میانگین در کشور است.

می گوییم میانگین چون در برخی سال‌ها روند آزادسازی زندانیان به‌قدری تند بوده که حتی به دو برابر این عدد نیز رسیده است.

مثلا سال گذشته با وجود همه تنگناهای کرونایی که هم برگزاری حضوری جشن‌ها را مختل کرد و هم حتی به جان کسب‌و‌کار خیران افتاد و توان مالی‌شان را ضعیف کرد، 7956محکوم غیرعمد از زندان‌های کشور آزاد شدند که 7611نفر مرد و 345نفر از آنها زن بودند.

عدد80 را اگر به درصد بخوانیم می‌شود 80درصد که چهار پنجم هر چیزی را شامل می‌شود. در مورد زندانیان جرائم غیرعمد آمارها نشان می‌دهد 80درصد از آنها معادل چهار نفر از هر پنج نفر،‌ محکومان مالی ناشی از صدور چک،‌ سفته،‌ مهریه و نفقه هستند. به این ترتیب کسی قرض یا وامی می‌گیرد اما به سبب تندگستی موفق به پرداخت اقساط یا پایبندی به تعهداتش نمی‌شود و آن‌گاه با شکایت شاکی خصوصی روانه زندان می‌شود.

به گواه پرونده‌های موجود در ستاد دیه کشور افراد زیادی هستند که به‌واسطه تامین هزینه‌های درمان،‌ تهیه جهیزیه فرزند یا خرید لوازم ضروری خانه زیر بار قرض و وام رفته‌اند ولی به علت ناتوانی در پرداخت دیون راهی زندان‌ها شده‌اند. در این میان زنان زیادی نیز هستند که ضمانت وام دیگران را کرده ولی از آنجایی که وام گیرنده متواری شده است،‌ آنها به حبس افتاده‌اند. زنان بخش زیادی از این جنس زندانیان را تشکیل می‌دهند.

91 به ظاهر یک عدد است اما در واقع یک کارنامه چشمگیر از تلاش‌هایی است که خیران در ماه رمضان امسال در استان اصفهان انجام داده‌اند. از ابتدای ماه رمضان تا امروز که مدت کوتاهی نیز به‌شمار می‌رود در اصفهان 10میلیارد تومان کمک‌مالی جمع‌آوری شده که 91زندانی غیرعمد به‌واسطه آن آزاد شده‌اند.

بزرگی عدد آزادی‌ها در این مدت کوتاه وقتی ملموس تر می‌شود که بدانیم خیران اصفهانی سال گذشته در کل ماه رمضان تنها موفق به خلاصی66 محکوم غیرعمد از زندان‌ها شدند که امسال عملکردشان 38درصد رشد کرده است.

اصفهان البته همیشه پیشتاز بوده و جشن‌های گلریزانش همواره با فاصله‌ای معنی‌دار از سایر استان‌ها حرکت می‌کرده. در سال‌1400 که آخرین سال قرن چهاردهم خورشیدی بود اصفهانی‌ها 752 محکوم غیرعمد را آزاد کردند که به‌طور چشمگیر جلوتر از آذربایجان‌شرقی با 552 و استان فارس با 467 آزادی ایستادند.

آنچه دراصفهان رخ می‌دهد به گواه کسانی که دستی در آتش و پایی در میدان دارند البته علاوه بر همت و نیک‌اندیشی خیران تاثیر زیادی نیز از گلریزان‌های تلویزیونی و ایجاد انگیزه عمومی در گروه‌های مختلف مردمی می‌گیرد.

خیران فقط دست در جیب نمی‌برند و با پرداخت پول موجب آزادی زندانیان غیرعمد نمی‌شوند. گرچه پول وسط گذاشتن و خرج‌کردن بخش مهمی از کار آزادسازی زندانیان است ولی کمک به جلب رضایت شکات و کاستن از مبلغ بدهی‌ها نیز کم از آن ندارد.

به‌طور مثال در سال‌99 در سراسر کشور 9398محکوم مالی و بدهکار دیات ناشی از سوانح رانندگی و حوادث کارگاهی از زندان‌ها آزاد شدند که مبلغ بدهی آنها روی هم بیش از 3500میلیارد تومان بود.

به کمک خیران و نیروهای صلح و سازش اما 1390نفر از این زندانیان که عمدتا بدهکاران دیه بودند با بخشش و رضایت اولیای‌دم بدون پرداخت هیچ مبلغی از زندان آزاد شدند. در این سال همچنین بخشی از شاکیان از حدود 50درصد طلبشان گذشتند و زمینه آزادی محکومان غیرعمد را فراهم کردند.

به‌طور ویژه سال‌1400 و در استان تهران نیز این اتفاق رخ داد و 414نفری که با 254میلیاد تومان بدهی از زندان‌ها آزاد شدند در حالی طعم خوش آزادی را چشیدند که خیران 26میلیارد و 850 میلیون تومان به آنها کمک مالی کردند و 23میلیاردو300میلیون تومان نیز برایشان بخشش گرفتند.

کمک‌های خاطره‌ساز

دستگیری از افراد گرفتار و نیازمند به هر شکلی زیباست ولی برخی کمک‌ها هست که به دلایلی خاص است و تبدیل به خاطره می‌شود.

در حوزه آزادسازی زندانیان جرائم غیرعمد نیز تاکنون تصاویر زیبایی خلق‌شده که برخی از آنها به سبب ویژه بودنشان در یادها مانده و در تاریخ ثبت شده اند. مثلا اسفند1400 یک مجتمع تجاری و فرهنگی در اصفهان هزینه تشریفات مربوط به مراسم افتتاحیه را که 72میلیارد تومان برآورده شده بود در اختیار ستاد دیه استان قرار داد.

این به جز اقلام اهدایی به فروشگاه بود که آن هم برای تبدیل به احسن‌شدن به ستاد واگذار شد. اسفند سال‌گذشته یک گروه فیلمساز نیز خاطره‌سازی کردند.

مسوولان این گروه با فروش لوازم صحنه سریال خود شش بدهکار دیه ناشی از تصادف و دو محکوم مالی غیرعمد را از زندان آزاد کردند.

همچنین این افراد با به مزایده گذاشتن خودروی مشهوری که در این سریال استفاده شده بود هشت زندانی را به آغوش خانواده‌هایشان بازگرداندند.

این خودرو 200میلیون تومان قیمت‌گذاری شده بود که پس از حضور 130هزار نفر در مزایده به مبلغ 644میلیون و 500هزار تومان فروخته شد.

سال96 هم یک زوج گردشگر روسی که هنگام برگزاری جشن گلریزان در تهران حضور داشتند، بخشی از هزینه سفر خود را به آزادی زندانیان نیازمند اختصاص دادند.

این دو جهانگرد هدف از این اقدام را تکریم مقام انسانی عنوان کردند. فروردین امسال هم اقدامی از این جنس ولی این‌بار در اصفهان شکل گرفت به این نحو که مردی جوان که به‌عنوان زندانی غیرعمد به مدت چهار سال در زندان به سر می‌برد و اتفاقا به کمک ستاد دیه و مساعدت خیران از زندان آزاد شده بود مبلغی را با هدف حمایت از بدهکاران مالی و محکومان دیه ناشی از حوادث غیرعمد به ستاد دیه اهدا کرد.

مریم خباز - جامعه / روزنامه جام جم