قم؛ نگین انگشتر ایران

استاندار قم در این مراسم با اشاره به فعالیت ۱۲۰۰ هنرمند در این هنر- صنعت ، از ظرفیت یک هزار کارگاه تولید زیورآلات سنتی در استانش خبر داد و گفت، وجود معادن سنگ‌های نیمه‌قیمتی از ظرفیت‌های بالقوه این صنعت در قم به‌شمار می‌رود.

این عنوان اما پیش از هر چیز قرار است برای فعالان این صنعت در شهر قم و بعد از آن برای مردم این شهر، رونق اقتصادی به ارمغان بیاورد ، رونقی که قرار است در سایه حضور گردشگران داخلی و خارجی از راه برسد؛ همین است که از ابتدای کسب این عنوان ملی پرطمطراق، خیلی از فعالان صنعت انگشتر‌سازی چشم به راه تغییراتی هستند که در تمام سال‌های فعالیت‌شان امیدوار بودند در قم بیفتد و همیشه جای خالی‌اش احساس می‌شد؛ تغییراتی که حالا با کسب این عنوان به یک ضرورت تبدیل شده‌اند.

اسم هنر انگشتر‌سازی که می‌آید نگاه‌ها به چند شهر معطوف می‌شود، از مشهد و قم گرفته تا شیراز و اصفهان اما در این بین از نگاه خیلی‌ها مشهد، گل سرسبد انگشترسازی کشور است و حالا شاید برای خیلی‌ها عجیب باشد که این عنوان به قم رسیده باشد.

این اتفاق اما برای خودش یک دلیل بزرگ دارد دلیلی که شاید خیلی‌ها از آن باخبر نباشند و سررشته‌اش به دست‌ساز بودن انگشترهای تولید شده قم برمی‌گردد، موضوعی که وجه تمایز انگشترهای قم و دیگر شهرهاست، دلیلی که باعث شده گردشگرانی که از قم به عنوان یکی از مقاصد گردشگری مذهبی کشورمان بازدید می‌کنند، برای خودشان یا به عنوان سوغات انگشتر بخرند و به شهرهای خودشان ببرد. انگشترهایی که معمولا از نقره ساخته می‌شوند و سنگ غالب‌شان هم عقیق است.

قم یک شهر مذهبی است که گردشگر مذهبی به آن وارد می‌شود. کسانی که از این شهر به‌عنوان مقصد مذهبی دیدن می‌کنند، برای خود یا به‌عنوان سوغات، انگشتر می‌خرند و به شهرهای خود می‌برند. جنس انگشترها معمولا نقره است و سنگ روی آن‌ هم غالبا عقیق است و نکته جالب اینجاست که در شهر قم، هم روی سنگ و هم روی نقره انگشتر‌ها، قلم‌کاری انجام می‌شود و همین موضوع باعث شد طرح سیاه‌قلم به یکی از طرح‌های منحصربه فرد قم تبدیل شود.

به امید برندسازی

حالا که عنوان شهر ملی انگشتر از بین تمام شهرها و استان‌های کشورمان به قم رسیده، توجه خیلی‌ها به این شهر جلب شده و در‌نتیجه این عنوان با خودش انتظارات زیادی را چه بین مردم عادی و چه بین هنرمندان فعال در این عرصه به‌وجود آورده است.

انتظاراتی که حول چند محور می‌چرخند، از معرفی بیشتر انگشتر تولید شده در قم و هنرمندان فعال این عرصه گرفته تا برندسازی انگشتر قم در سطح ملی، موضوعی که جای خالی‌اش همیشه در این صنعت احساس می‌شده است و می‌تواند باعث اشتغال‌زایی بیشتر و افزایش رونق اقتصادی در این شهر شود. جذب منابع‌ملی برای توسعه شهرهای ملی و زمینه‌سازی برای ثبت جهانی انگشتر قم و برندسازی آن یکی دیگر از مواردی است که انتظار می‌رود به‌زودی در این شهر تحقق پیدا کند.

این فوایدی است که به نظر می‌رسد با این عنوان نصیب هنرمندان انگشتر‌ساز قم خواهد شد؛ هنرمندانی که البته از این انتخاب خوشحالند و چشم امید به روزهای خوش‌آینده دارند و با این حال ته‌دلشان نگرانند که این عنوان فقط، یک عنوان کاغذی و نمادین باشد.

ابوالحسن هاشمی یکی از اساتید انگشتر‌ساز قدیمی قمی در همین رابطه به ما می‌گوید : تجربه ثابت کرده که این عنوان فقط در حد یک شعار است و مسؤولان فقط می‌آیند یک صحبتی می‌کنند و یک لوحی اهدا می‌کنند و می‌روند و در عمل هیچ‌کدام از مشکلات ما هنرمندها حل نمی‌شود.

سوغات ناشناس

ما مشکلات هنرمندانی را که در این عرصه در قم دستی بر آتش دارند از زبان این هنرمند قدیمی می‌شنویم. هاشمی می‌گوید: قم یک شهر زائر‌پذیر است اما برای فروش انگشترهایش که یکی از سوغاتی‌های اصلی این شهر است، هنوز یک بازارچه یا بازار مخصوص وجود ندارد. همه به صورت پراکنده کار می‌کنند و همین موضوع دسترسی گردشگران را به انگشترسازان سخت می‌کند.

از طرف دیگر با توجه به اوضاع اقتصادی و بالارفتن قیمت مواد اولیه، الان قیمت انگشتر هم به‌ناچار بالا رفته اما همین مساله آمار فروش ما را پایین آورده و هیچ حمایتی چه به‌صورت تسهیلات، چه به‌صورت وام و ... از ما نمی‌شود و همین مساله باعث شده خیلی از انگشترسازان قید کارشان را بزنند و یک کار دیگر انتخاب کنند.»

مرتضی کیامهر، یکی از اعضای انجمن انگشترسازان قم، هنرمند دیگری است که درباره کسب این عنوان و انتظارات هنرمندان فعال در این عرصه به ما می‌گوید: «انگشترسازان قم صنف جداگانه‌ای ندارند و زیرمجموعه صنف طلا و ساعت هستند و این یکی از مشکلات ماست، چراکه الان در بحث طلاسازی دیگر کار دست بی‌معناست، همه صنعتی کار می‌کنند اما صنعت انگشترسازی قم صرفا دست‌ساز است و واقعا این نیاز حداقل حالا که عنوان شهر ملی به قم رسیده احساس می‌شود که ما برای خودمان یک صنف داشته باشیم. مجوز فعالیت همین انجمن انگشترسازان را هم تازه سه سال پیش بعد از رفت‌وآمدهای زیاد به میراث‌فرهنگی قم گرفتیم، درحالی‌که برای هر‌فعالیتی وجود صنف ضروری است.»

این هنرمند که انگشترسازی را از وقتی شروع کرده که در قم ۱۲ نفر در این حرفه مشغول بودند و از این ۱۲‌نفر ۸نفر از هنرمندان افغان بودند، در ادامه می‌گوید: «مشکلات در حرفه ما کم نیست. اصلی‌ترین مشکل ما بحث نقره است که چون کلا چندتا فروشنده در سطح کشور دارد، خیلی راحت آن را با توجه به نوسانات بازار به ما می‌فروشند، حتی با قیمتی بالاتر از انس جهانی و ما هم چاره‌ای جز خرید نداریم.
مشکل بعدی ما ابزارآلات است که بیشتر این ابزارآلات وارداتی است و واقعا خیلی وقت‌ها احتکار می‌شود و با قیمت بالا به فروش می‌رسد اما حالا که این عنوان شهر ملی به قم رسیده، انتظار داریم که اتفاقات خوبی در انتظارمان باشد و حداقل یک نگاه ویژه‌تری به این هنر شود.»

رضا شاکری، یکی از مجموعه‌داران قم هم هنرمند انگشترساز دیگری است که به ما می‌گوید: «انگشترهای دست‌ساز قم مشتری‌های خارجی دارند و ما بارها در بیروت و کویت در نمایشگاه‌های مختلف شرکت کرده‌ایم، چون خریداران این انگشترها دنبال کارهای خاص دست‌ساز هستند؛ کارهایی که نمونه‌اش پیدا نمی‌شود چون سری‌کاری و بازاری نیست و از هرکدام فقط یکی ساخته می‌شود. این‌که الان قم به عنوان شهر ملی انگشتر شناخته شده، در صورتی می‌تواند برای ما مفید باشد که به همین اندازه رویش تبلیغ انجام و اطلاع‌رسانی شود. یعنی همان‌طور که اگر الان از هرکسی بپرسی قم یاد سوهان می‌افتد، باید یاد انگشتر دست‌ساز قم هم بیفتد، چون این هنر از آن هنرهای ارزآور است و در صورتی که رویش سرمایه‌گذاری بیشتری شود، واقعا می‌تواند صنعت استان را هم دگرگون کند.»

بازاری مغفول با ظرفیت‌های زیاد

شهر قم سالانه میزبان ۱۵میلیون زائر و گردشگر ایرانی و سه‌میلیون زائر و گردشگر خارجی است. این آمار نشان‌دهنده وجود پتانسیل قوی در حوزه فروش صنایع‌دستی و انگشتر به‌عنوان سوغات است. اما تا به حال به خاطر پراکندگی تولیدکنندگان انگشتر و قرارگرفتن بیشتر مغازه‌ها در پاساژهای حاشیه حرم و دور از دیدرس زائران و گردشگران، دسترسی خوبی برای فروش آنها وجود نداشت و حالا انتظار می‌رود همزمان با المان‌سازی‌هایی که قرار است بعد از ثبت این عنوان در سطح شهر قم اتفاق بیفتد، با متمرکز کردن بازار فروش و به ‌وجود آوردن یک فضای اختصاصی، این امکان به وجود بیاید تا از این حجم گردشگر و ظرفیت بالای انگشترسازی این شهر، رونق اقتصادی بیشتری نصیب قم شود.

مینا مولایی - ایران / روزنامه جام جم