اندر مصائب کمدی‌سازی

مرزهای نامشخص طنز در تلویزیون
کمتر کسی است که در ایران سریال کمدی دیده باشد و اسم خشایار الوند را نشنیده باشد. مرحوم خشایار الوند که سال گذشته به شکلی ناگهانی از میان ما رفت، پای ثابت فیلمنامه‌نویسی اغلب سریال‌های طنز تلویزیون بود. او در گفت‌وگویی که چند سال پیش با «ایسنا» داشته درباره سختی‌های کمدی‌سازی در تلویزیون گفت: «ممکن است یک کار طنز در یک شبکه مجوز بگیرد و در شبکه دیگر به آن مجوز ندهند. برای مثال ترانه‌ای که هر روز در رادیو پیام و هزاران جای دیگر پخش می‌شود، زمانی که در سریال «دیوار به دیوار» پخش می‌کنیم، تلقی‌های دیگری از آن می‌شود. این مرزهای مخدوشی است که کار را سخت می‌کند. یک سری مسائل ملتهب داریم که در برنامه و سریال‌ها سراغشان نمی‌رویم یا نمی‌توانیم سراغشان برویم که در کشورهای دیگر با همین موارد شوخی می‌کنند، مانند: جنسیت، سیاست، خانواده. در واقع ما از شوخی کردن با این موارد محروم هستیم یا این‌که با فرهنگ ما متناسب نیستند؛ بنابراین یک سری مسائل دم‌دستی برای کار طنز می‌ماند.»

هم طنز را دوست دارند، هم نگرانش هستند!
سروش صحت که این روزها سریال طنز «فوق‌لیسانسه‌ها»ی او در شبکه سوم سیما در حال پخش است، در گفت‌وگویی با تسنیم پس از پخش فصل اول این سریال یعنی «لیسانسه‌ها» درباره یک نمونه از سختی‌های ساخت سریال‌های طنز در تلویزیون می‌گوید: «کار طنز اصولا حوزه‌ای است که همیشه کمی نگران‌کننده بوده و من به هر کسی که کمی نگران باشد، حق می‌دهم چون خیلی‌ها نگران هستند که مبادا به کسی توهین یا بی‌احترامی نشود. در واقع هم همه از طنز خوششان می‌آید و هم این‌که همه نگرانش هم هستند. شما خودتان احتمالا از شوخی خوشتان می‌آید ولی ترجیح می‌دهید که با خودتان شوخی نشود! همه همین‌طور هستند و به این دلیل کمی کار را سخت می‌کند.»

سینما در کمین کمدین‌های تلویزیون
مهران مهام که تهیه‌کنندگی سریال‌های طنز متعددی از جمله سریال‌های رضا عطاران و سعید آقاخانی را برعهده داشته است در گفت‌وگویی با مهر با اشاره به بی‌توجهی و بی‌مهری نسبت به سریال‌های طنز در تلویزیون گفت: «ما کار طنز را شوخی می‌گیریم یا سرسری با آن برخورد می‌کنیم. در تلویزیون به‌راحتی هنرمندان کمدی را رها می‌کنیم، متاسفانه ما در تلویزیون به آنها بی‌توجهی کردیم و آنها به سینما رفتند و در آن خوشبخت شدند! بسیاری نمی‌دانند که خنداندن با محدودیت‌های رسانه ملی چقدر کار سختی است. از طرفی نمی‌دانند که سینماگران چطور در کمین‌اند تا بازیگران و کارگردانان خوب تلویزیون را به سینما ببرند و به همین ترتیب عطاران را هم به سینما بردند.»

لطفا با هیچ صنفی شوخی نکنید!
سحر زکریا که حافظه تصویری ما او را با سریال‌های طنزی همچون «پاورچین» و «شب‌های برره» به خاطر می‌آورد، در گفت‌وگو با آی‌فیلم درباره سختی‌های ساخت سریال طنز در تلویزیون به تجربه خودش در سریال طنز «در حاشیه» اشاره می‌کند و می‌گوید: «همان‌طور که می‌‌دانید در همه‌جای دنیا با همه قشرها و مشاغل شوخی می‌‌شود؛ حتی با سیاست شوخی می‌کنند. ولی متأسفانه ما در کارهای طنز اجازه چنین کاری را نداریم. در مورد هر قشری کار طنز می‌سازیم، حتماً با برخوردهایی مواجه می‌شویم. در این سریال با پزشکان شوخی شده بود که باعث اعتراض این قشر شد. پزشکان می‌‌گفتند چرا با ما شوخی می‌کنید؟!»

بازیگر قابل اعتماد برای کمدی کم داریم
بهروز مفید که یکی از تهیه‌کنندگان با سابقه تلویزیون است با وجود این‌که بیشتر در حوزه ساخت ملودرام فعال بوده، اما در گفت‌وگویی با برنا به نکته مهمی در ارتباط با سختی‌های ساخت آثار کمدی در تلویزیون اشاره می‌کند: «ساخت سریال طنز در فضای فرهنگی ایران کار بسیار دشواری است. اگر با فیلمسازی جهان مقایسه کنیم، می‌بینیم نوع دیالوگ آنها بازتر و غیرپاستوریزه است، برخلاف ایران که باید با ملاحظات بسیاری دیالوگ‌ها نوشته شوند تا در فضای خانواده قابل پذیرش باشند. تعداد افرادی که قابلیت ساخت این‌گونه کارها را دارند بسیار محدود است. کارگردان و تهیه‌کننده باید بتوانند هم فضای مفرح ایجاد و هم این‌که بایدها و نبایدهای فضای فرهنگی کشور را رعایت کنند، بنابراین از رفتن به سمت آن پرهیز می‌کنند. به طور کلی دست ما در فضای نگارشی، کارگردانی و بازیگری در آثار طنز بسته است. مشکل دیگری که وجود دارد این است که تعداد بازیگران قابل اعتماد کمدی کم است؛ این مشکل در نویسندگان، تهیه‌کنندگان و کارگردانان هم وجود دارد.»

وقتی به جای طنز، به هجویات می‌رسیم!
داریوش کاردان هم یکی از مو سپید کرده‌های طنز کشور است که سابقه سال‌ها فعالیت در زمینه ساخت تولیدات طنز تلویزیون داشته و بسیاری او را کاشف برخی از کمدین‌های امروز تلویزیون می‌دانند. او در گفت‌وگو با فرهیختگان درباره یکی از سختی‌های ساخت کمدی در تلویزیون می‌گوید: «باید جا را برای طنز باز بگذارند و اجازه بدهند حرف‌هایی که شبکه‌های بیگانه مثل «من و تو» یا دیگری و دیگری... می‌گویند که مثلا فلان چیپس را نخرید چون دو سوم آن هواست، خب بگذارند اینها را ما بگوییم و مردم را با آن بخندانیم؛ هم ممکن است آن تولید‌کننده چیپسش را بیشتر کند، هم مردم بخندند، هم فرصت را دست بیگانه ندهیم که او این حرف‌ها را بزند. در مسیر این‌چنینی که باید خودت را بکشی تا بتوانی یک جمله از تلویزیون یا رادیو بگویی یا در مجله‌ای چاپ کنی آدم خسته می‌شود. بعد مجبور می‌شوی بیایی و هجویات بگویی.»

احسان سالمی
روزنامه‌نگار