مینا، جان دارد

تاریخچه مینای خانه بندی در کشور به چه زمانی برمی‌گردد؟
قدمت این هنر در ایران به حدود 5000 سال قبل برمی‌گردد، اما اوج میناکاری در کشور به دوره قاجار و صفویه می‌رسد. این هنر اصیل ایرانی به‌دلیل ارزشمند و قیمتی بودنش، یک هنر درباری و اشرافی قلمداد می‌شد و همواره تحت حمایت دربار بود، اما به‌دلیل توجه کمی که اواخر دوره قاجار نسبت به آن شد، به مرور در ایران روبه فراموشی رفت و منسوخ شد.
یعنی بی‌توجهی به این اثر تنها عامل فراموشی آن بود؟
علاوه بر بی‌توجهی متولیان، عوامل دیگری هم دخیل بود که مهم‌ترین آن، سختی کار و نحوه درست کردن مینای خانه‌بندی است. باتوجه به این‌که مراحل ساخت ظروف مینای خانه‌بندی بسیار دشوار است، هنرمندان آن دوران که اکثرا درباری بودند، تمایل چندانی به آموزش این هنر به دیگران نداشتند. به همین علت این هنر رفته رفته رو به افول رفت و از خاطره‌ها محو شد تا این‌که در زمان رضاشاه هنر مینا توسط یک آلمانی با سبک و المان ایرانی آموزش داده و تکنیک منسوخ شده، مجدد احیا شد. رنگ‌های مینا به مقدار فراوان از کشورهای خارج خریداری شد و هنر مینا دوباره رونق گرفت که البته این مینا هم بیشتر شبیه مینای نقاشی بود و نه مینای خانه‌بندی.
آماری از تعداد صنعتگران و هنرمندانی که اکنون به کار مینای خانه بندی مشغولند، دارید؟
بنده از سال 91 و در سایه تحصیلات و آموزش‌هایی که در دانشگاه هنر اسلامی تبریز کسب کردم، به کار و فعالیت در زمینه مینای خانه بندی روی آوردم. اما متاسفانه به‌رغم زیبایی و منحصربه‌فرد بودن این هنر اصیل ایرانی، تعداد فعالان آن در کشور شاید به حدود 15 نفر برسد که شش هفت نفر آنها فارغ التحصیلان دانشگاه تبریز هستند که فعالیت در این رشته را ادامه دادند.
تفاوت مینای نقاشی با مینای خانه بندی در چیست؟
در مینای نقاشی، مشِ رنگ‌ها بسیار ریز و کوچک است و در جریان مخلوط شدن با آب حل شده و به‌صورت آبرنگ درمی‌آید، اما مش رنگ مینای خانه‌بندی شبیه دانه‌های شکر بوده و محلول در آب نیست و خانه‌ها مرزبندی می‌کنند که رنگ‌ها داخل خانه بماند. همچنین در مینای نقاشی هنرمندان با نقاشی کردن مس با رنگ‌های مینای نقاشی اثر خود را می‌سازند، اما در مینای خانه‌بندی هنرمند این‌کار را با فرم دادن مفتول‌ها و ایجاد نقش با مفتول و رنگ‌گذاری مفتول‌ها کنار همدیگر انجام می‌دهد.
مواد اولیه مینای خانه‌بندی چیست؟
مواد اولیه این هنر نفیس را سیلیس ـ اکسیدهای معدنی و گدازه آورها تشکیل می‌دهند. اکسیدهای معدنی به سیلیس رنگ می‌دهد و پودر مانند است. بعد از ورود به کوره ذوب می‌شود و حالت شیشه‌ای به خود می‌گیرد. بعد اطراف پودرها را با مفتول‌های حالت داده شده به‌صورت دیواره‌هایی درست می‌کنیم که رنگ‌ها داخل دیواره‌ها باقی بمانند که به نوعی تلفیقی از ملیله و میناست و در دمای حدود 900 درجه حرارت می‌دهیم.
مینای خانه بندی بیشتر روی چه فلزاتی کار می‌شود؟
مینای خانه‌بندی را روی فلزات طلا، نقره و مس انجام می‌دهند، اما اکنون بیشتر روی نقره کار می‌شود، چرا که قیمت تمام شده آن متناسب با فلز نقره است.
برخی کارشناسان صنایع‌دستی می‌گویند تولیدکنندگان با زدن برچسب طراحی شده روی ظروف، اعتماد مردم را نسبت به هنرمند میناکاری سلب کرده و بازار کار را بی‌رونق کرده‌اند. نظر شما در این‌باره چیست؟
به نظرم کسانی که مینای سرد (رزین) را با رنگ ترکیب کرده و آن را روی کار می‌زنند و بعد از دادن حرارت پایین، به‌عنوان مینا به مشتریان می‌شناسانند، بازاریان و تولیدکنندگانی هستند که در کارگاه‌های طلاسازی فعالیت می‌کنند و به صورت عمده به کار تولید می‌پردازند، اما چون کار ما ویژه است و مشتریان خاص خودش را دارد، لطمه چندانی به بازار فروش مان وارد نمی‌شود.
مشخصه و ویژگی بارز هنر مینای خانه بندی چیست؟
باتوجه به این‌که مینای خانه‌بندی سیلیس داشته و به حالت شیشه‌ای است، لذا استحکام بیشتری در ابزار درست شده ما دیده می‌شود و با گذشت زمان رنگش ثابت بوده و خش نمی‌افتد.
وضعیت فروش و صادرات هنر مینای خانه بندی در کشور و آذربایجان شرقی چگونه است؟
متاسفانه بخش صادرات این هنردستی بسیار منفعل بوده و اقدام خاصی در شناساندن و فروش وسایل مینای خانه‌بندی در خارج از کشور صورت نگرفته است. البته تا همین اواخر این هنر نفیس و ارزشمند حتی در داخل کشور نیز ناشناخته بود، طوری که مردم این آثار را محصول کشور چین می‌دانستند تا این‌که با برگزاری نمایشگاه‌ها و ارائه در گالری‌ها تاحدودی با این محصول آشنا شدند و به خرید آنها علاقه‌مندتر.

تهدید جدید هنر تازه احیا شده

بزرگ‌ترین مشکل هنر مینای خانه بندی در شرایط کنونی کمبود و نبود رنگ است که ماده اصلی و اولیه این هنر است. قبلا رنگ مورد نیاز خود را از آمریکا و هندوستان تهیه می‌کردیم، اما اخیرا و با تشدید تحریم‌ها قادر به خرید رنگ مورد نیاز خود نیستیم. البته هندوستان ما را به‌دلیل احیای مجدد این هنر در کشور رقیب جدی خود می‌بیند و دیگر مایل نیست به ما رنگ بفروشد، لذا اگر نتوانیم رنگ‌ها را تهیه کنیم، امکان این‌که این رشته دوباره از بین برود وجود دارد.

سعیده دلال‌علیپور

جام‌جم