فیل چینی و فنجان اروپایی

بررسی‌ها نشان می‌دهد در ده ماهه سال 97 حجم مبادلات تجاری ایران و چین 4/16 میلیارد دلار بوده و چینی‌ها بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران محسوب می‌شوند. چین هم‌اکنون دومین قدرت اقتصادی بزرگ جهان است و با توجه به ظرفیت‌های بالای اقتصادی، در شرایط تحریم هم نقش مهمی در مبادلات تجاری ایران دارد.
در مقایسه با سه کشور اروپایی طرف مذاکره ایران در برجام یعنی انگلستان، فرانسه و آلمان، روابط تجاری ایران با چین اصلا قابل مقایسه نیست. مثلا چین به تنهایی در ده ماه نخست امسال 5/7 میلیارد دلار کالا از ایران وارد کرده، در حالی که سه کشور انگلستان، فرانسه و آلمان روی هم فقط 267 میلیون دلار کالا از ایران وارد کرده‌اند؛ به عبارتی واردات چین از ایران 26 برابر واردات سه کشور اروپایی مذکور است. انگلستان، فرانسه و آلمان مجموعا 7/0 درصد از صادرات ایران را به خود اختصاص داده‌اند، در حالی که چین به تنهایی 20 درصد صادرات ایران را دریافت می‌کند. این آمار گویای اهمیت بازار چین برای اقتصاد ایران است. به عبارت دیگر اگر بازار انگلستان، فرانسه و آلمان را از دست بدهیم، تاثیر زیادی بر اقتصاد کشورمان ندارد اما از دست دادن بازار چین که یک‌پنجم صادرات کالای کشورمان را دریافت می‌کند، خطرناک است.
حجم مبادلات تجاری ایران و چین در ده ماه نخست امسال 4/16 میلیارد دلار بوده در حالی که تجارت دوجانبه ایران با سه کشور انگلستان، فرانسه و آلمان مجموعا چهار‌میلیارد دلار بوده است؛ یعنی چین به تنهایی چهار برابر سه اقتصاد بزرگ اروپا، برای اقتصاد ایران اهمیت دارد.
در دوره قبلی تحریم‌ها که برخی کشورها روابط تجاری خود را با ایران به حداقل و بعضا به صفر رساندند چین در برابر تحریم‌ها بیشترین کمک را به ایران کرد و مهم‌ترین خریدار نفت ایران باقی ماند و حتی بانکی به نام کنلون را تأسیس کرد تا بتواند روابط تجاری خود را با ایران حفظ کند. امسال که تحریم‌ها بازگشته بسیاری از کشورها برای رضایت آمریکا از مبادلات تجاری با ایران پا پس کشیدند اما چین همچنان به‌دنبال حفظ روابط تجاری با ایران است، هرچند دلخوری‌هایی نیز از برخوردهای برخی مقامات ایرانی با شرکت‌های چینی در دوره پس از برجام دارد. با این حال، با توجه به این‌که اروپایی‌ها برخلاف همه تعهدات و وعده‌هایی که داده بودند، به سرعت فرامین آمریکا را اجرا کرده و روابط تجاری خود را با ایران قطع کرده و واردات نفت از کشورمان را متوقف کردند، به نظر می‌رسد همان مسؤولان ایرانی که در سال‌های اخیر اروپایی‌ها را بر چینی‌ها ترجیح می‌دادند، اکنون از بی‌وفایی اروپا درس عبرت گرفته و روابط تجاری با چین را ترجیح می‌دهند. بر این اساس طبیعی است که در سیاست‌های کلان کشورمان باید واقعیات تجاری و اقتصادی فوق مدنظر قرار گیرد. نمی‌توان به امید وعده‌های شفاهی اروپایی‌ها که سهم ناچیزی از تجارت ایران دارند، به حجم عظیم تجارت با چین پشت پا زد و بزرگ‌ترین بازار تجاری کشور را از دست داد.
لزوم افزایش روابط ایران و چین
مجیدرضا حریری، نایب رئیس اتاق ایران و چین با بیان این‌که تراز تجاری این دو کشور طی پنج ســــــال گذشــــــــــــــته افزایش یافته است به خبرنگار ما گفت: ایران و چین هر ساله به‌دنبال افزایش روابط تجاری خود هستند که در طول سال‌های گذشته به این مهم دست یافتند.
حریری با بیان این‌که چین مهم‌ترین و بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران محسوب می‌شود، ادامه داد: چین برای ایران هم از نظر صادرات و هم از نظر واردات مقام اول را دارد و نباید بگذاریم زیرساختی که فراهم شده از دست برود.
نایب رئیس اتاق ایران و چین با تاکید بر این‌که چین دومین اقتصاد بزرگ جهان را دارد، افزود: چین پس از آمریکا بزرگ‌ترین اقتصاد جهان است و ارتباط با این کشور نه تنها برای ایران ضرر ندارد بلکه می‌تواند پلی برای توسعه اقتصادی کشور ما باشد.
وی با اشاره به این‌که چین نسبت به سال‌های گذشته در جامعه جهانی جایگاه بالاتری را به‌دست آورده، تاکید کرد: اقتصاد ایران به ارتباط با کشورهایی مانند چین که هم از نظر فناوری مهندسی و هم از نظر قیمت و تنوع کالا در سطح بالایی است، نیاز دارد و مسؤولان باید به دنبال افزایش هرچه بیشتر این ارتباط باشند.
این فعال اقتصادی به موضوع تحریم‌ها اشاره کرد و گفت: با بازگشت تحریم‌های آمریکا علیه ایران همه کشورها از ارتباط با ایران خودداری کردند اما چین همچنان فعالیت خود را با کشورمان ادامه می‌دهد و ایران نیز باید طراحی مناسبی برای دور زدن تحریم‌ها در نظر بگیرد تا این کشور نیز با رغبت بیشتری اقدام به گسترش فعالیت خود با ما کند.
اروپایی‌ها گوش به فرمان آمریکا هستند، اما چین نه
احمد کیمیایی‌اسدی، نایب رئیس کمیسیون پول و سرمایه اتاق بازرگانی تهران به خبرنگار ما گفت: در تحریم‌های گذشته، چین و هند به‌عنوان شرکای سنتی ایران ارتباط خود را با ما حفظ کردند اما بعد از برجام به‌دلیل رفتار مسؤولان دولتی این کشورها به حاشیه رفتند و این مسؤولان به‌دنبال دست دادن با مقامات اروپایی به‌منظور افزایش روابط تجاری با آنها بودند که همین کار دست ایران داد.
وی تاکید کرد: برخی مسؤولان دولتی بر این باور بودند که می‌توانند چین و هند را برای همیشه کنار بگذارند و ادامه راه تجاری ایران را با اروپا دنبال کنند که با خروج ایالات متحده آمریکا نشان داده شد اروپایی‌ها گوش به فرمان این کشور هستند.
این فعال اقتصادی با بیان این‌که چین همواره در تحریم‌ها کمک حال ایران بود، افزود: قبل از تحریم‌های یکجانبه آمریکا که ابتدای امسال انجام شد، جدی‌ترین تحریم ایران در دوره رئیس‌جمهور قبلی ایران که مربوط به تحریم شورای امنیت بود، اتفاق افتاد و در همان زمان چین یک بانک برای روابط با ایران و همچنین نقل و انتقال پول در نظر گرفت؛ اما کمرنگ شدن حضور چشم‌بادامی‌ها در بازار ایران پس از برجام باعث شد با بازگشت تحریم‌های آمریکا، چین به ایران گوشزد کند که در چه جایگاهی قرار دارد. اکنون همان بانکی که برای تحریم‌های ایران تأسیس شد کارهای مربوط به کشور ما را به‌سختی انجام می‌دهد و ادامه فعالیت را منوط به پذیرش قوانین بین‌المللی کرده است.
کیمیایی اسدی معتقد است، کشورمان همواره در تحریم قرار دارد و هر مذاکره و توافق‌نامه بین‌المللی نیز نمی‌تواند ایران را به شرایط عادی برگرداند درنتیجه همیشه باید محتاطانه عمل کرد و مواردی را که آمریکا قرار است اعمال کند، پیشگیری کرد. همچنین روابط با کشورهای آسیایی دارای فناوری مانند چین و هند نیز در همه شرایط باید ادامه‌دار باشد. زمانی که روزنه‌ای ایجاد می‌شود، نباید آنها را فراموش کنیم و در زمان محدودیت سراغشان برویم. نایب رئیس کمیسیون پول و سرمایه اتاق بازرگانی تهران ادامه داد: اروپا شریک خوبی برای ایران نیست و هر بار که آمریکا به اروپا اشاره کرده فعالیت خود را در ایران به حالت تعلیق درآورده است. بعد از خروج آمریکا از برجام، اروپا با اعلام مخالفت با تحریم علیه ایران قصد داشت یک کانال مالی به نام اس.پی.وی راه‌اندازی کند اما نهایتاً شرط و شروط زیادی برای آن گذاشتند و منتظر امتیاز گرفتن بودند. از سوی دیگر کشورهای اروپایی به دلیل متحد بودن با مواضع آمریکا نمی‌توانند فعالیت تجاری خود را با ایران گسترش دهند یا به‌صورت مداوم اقدام به این کار کنند؛ درنتیجه باید از وجود کشورهای آسیایی مانند چین و هند بهره برد.
به گفته این کارشناس اقتصادی، تحریم‌ها تأثیر زیادی در اقتصاد ایران داشته و به‌‌رغم این‌که اجماعی برای تحریم علیه ایران وجود نداشت اما سلطه دلار در اقتصاد ایران کار خود را کرد و اسفند امسال نسبت به اسفند گذشته هزینه کالا و خدمات سه برابر شده است.
چین از ایران بعد از برجام گلایه داشت
دکتر وحید شقاقی شهری، کارشناس مسائل اقتصادی درباره روابط تجاری ایران و چین گفت: در سال 95 که با هیات تجاری به چین سفر کردم با برخی مسؤولان این کشور در سطوح مختلف دیدارهایی داشتیم که طی آن اولین بحثی که آنها مطرح می‌کردند این بود چرا ایران بعد از برجام، به لحاظ اقتصادی تغییر جهت داد و روابط خود را با چین به‌گونه‌ای کاهش داد که دیگر در پروژه‌های خود چینی‌ها را قابل ندانسته و بیشتر به سمت اروپا گرایش پیدا کرد.
وی افزود: ایران هیچ‌گونه برنامه راهبردی مشخص در حوزه مسائل بین‌المللی ندارد و هر دولتی که روی کار آمده، مبتنی بر شرایط، نگرش‌ها و ایدئولوژی‌هایی که خود دولت‌ها داشته، حرکت کرده است؛ مثلا زمانی به سمت آمریکای جنوبی، زمانی به سمت چین و زمانی به سمت اروپا تمایل یافته است.
این کارشناس مسائل اقتصادی اذعان کرد: ما یک سیاست و نقشه راه روشن در زمینه دیپلماسی‌های اقتصادی نداشته‌ایم، این در حالی است که مسائل مربوط به اقتصاد بین‌الملل نیازمند یک استراتژی بلندمدت روشن است که باید با کشورهای مختلف و مبتنی بر منافع ملی تنظیم کرد.
شقاقی با بیان این‌که ایران همچنان با مشکل استقلال اقتصادی روبه‌روست، گفت: پارادایم حاکم بر وزارت خارجه از نوع روابط دیپلماسی اقتصادی نبوده و بیشتر مبتنی بر مسائل سیاسی است و می‌شود گفت این وزارتخانه سهمی از مسائل اقتصادی نداشته است.
شقاقی گفت: ما در مسائل اقتصادی به کشوری واردات محور تبدیل شده‌ایم به همین دلیل در مسائل اقتصاد بین‌الملل همیشه بازنده بوده‌ایم. وی افزود: عمده صادرات ایران به چین نفت و مشتقات آن بوده است و عمده تجارت ما (60 درصد) با چهار کشور صورت می‌گیرد؛ این در حالی است که در سیاست‌های اقتصاد مقاومتی به‌صراحت آمده است باید تنوع صادراتی را در بازار هدف محصولات کشور داشته باشیم. این کارشناس مسائل اقتصادی ادامه داد: باید نوع روابط اقتصادی با کشورهای مختلف به صورتی تعریف شود که وابستگی متقابلی ایجاد شود و با محوریت تعادل بخشی به تراز تجاری صورت گیرد.