مناطق آزاد بحث های قومیتی میان نمایندگان مجلس رقم زده است / تحریم برای مناطق آزاد فرصت بود

به گزارش جام جم آنلاین ، فتح‌الله کرمانشاهی معاون اسبق سازمان توسعه تجارت در رابطه با شرایط اقتصادی مناطق آزاد کشور و این موضوع که این مناطق چقدر در توسعه اقتصادی موفق بوده‎اند، به جام جم آنلاین گفت: باید از منظر اقتصادی ، بحث تجاری و به‌خصوص تجارت خارجی به موضوع نگاه کنیم. باید به فلسفه احداث مناطق آزاد در ایران در حدود 30 سال پیش برگردیم. زمانی که بحث ایجاد مناطق آزاد مطرح شد، تحریم‌ها به‌شدت کنونی وجود نداشت. تحریم‌های چند سال اخیر بیشتر تجاری است. به‌هرحال در آن زمان بحث پیوستن به تجارت آزاد به‌دفعات مطرح می‌شد و از همان زمان هم به‌عنوان ناظر به سمت این سازمان رفتیم. آن زمان این نتیجه وجود داشت که مناطق آزاد می‌توانند پایلوت و تمرینی برای رفتن به سمت تجارت آزاد باشند. با چنین فلسفه‌ای همه موافق بودند که این اتفاق بیفتد.

راه را اشتباه رفتیم

کرمانشاهی عنوان کرد: البته در طی 30 سال گذشته ما راه را به‌اشتباه رفتیم. در فلسفه پیدایش مناطق آزاد معمولاً این رویه وجود دارد که همه دولت‌ها و کشورها زیرساخت‌های موجود را آماده و سپس به سرمایه‌گذار جهت شروع کسب‌وکار در منطقه اعلام آمادگی می‌کنند.

وی افزود: چنین ایده‌ای وجود داشت که مناطق آزاد در نقاط محروم کشور به وجود بیاید. سپس به مدیران آن مناطق اعلام شد که یا زمین بفروشند و یا از محل تجارت به‌وسیله عوارض، درآمد کسب کنند. زمانی هم بحث فروش کارت مسافری مطرح شد. به‌این‌ترتیب چند منبع درآمدی برای مناطق آزاد تعریف کردند.

عضو اتاق بازرگانی تهران در ادامه گفت: مناطق آزاد ما نیاز به یک سری قاعده و قوانین داشتند که این اتفاق افتاد. در حال حاضر این مناطق قوانین خاص خودش را دارد به‌عنوان‌مثال مناطق آزاد خارج از قلمرو گمرکی ازنظر اقتصادی قرار دارند. تعریف آن از منظر سیاسی نیز این است که مناطق مزبور جز قلمرو سیاسی محسوب می‌شود اما همان‌طور که ذکر شد خارج از قلمرو اقتصادی هستند. بر اساس اقتصاد آزاد، شفاف و پویا و البته غیررانتی، مناطق آزاد قطعاً با چیزی که در کشور ما اتفاق افتاده است تفاوت بسیار زیادی دارد.

رانت‌زایی در مناطق آزاد

معاون اسبق سازمان توسعه تجارت بیان داشت: تجارت و مباحث اقتصادی ما نه‌تنها شفاف نیست بلکه برای عده‌ای هم «رانت‌زا» به شمار می‌رود. مناطق آزاد هم جزئی از این پازل اقتصاد کشور محسوب می‌شوند.

عضو اتحادیه ملی محصولات کشاورزی ایران اضافه کرد: وقتی مبحث مناطق آزاد در دنیا را مطالعه می‌کنیم ، متوجه می‌شویم که برخی از مناطق صرفاً برای پردازش صادرات شکل‌گرفته‌اند. برخی از مناطق نیز برای توسعه واردات به وجود آمده‌اند. بازهم باید تأکید کنم که مناطق آزاد خارج از قلمرو گمرکی قرار دارند یعنی اینکه مثلاً به‌جای اینکه کالای موردنظر در دبی قرار بگیرد در مناطق آزاد خودمان وجود داشته باشد. حالا اگر قرار است این کالا داخل سرزمین اصلی شود باید بر اساس آن روابطی که قبلاً تعریف‌شده است، رعایت شود. یعنی اینکه بحث ارزش‌افزوده ، بحث صادرات مناطق آزاد و بحث صادرات به خارج از کشور را در نظر بگیریم.

راهبرد کاربردی

این مقام مسئول تأکید کرد: باید تکلیف خود را روشن کنیم و نشان دهیم راهبرد ما جهت توسعه تجارت در کشور چیست تا بر اساس آن ، مناطق آزاد را برای ادامه مسیر در همان راستا قرار بدهیم. باید تعیین شود که راهبرد ما در تجارت خارجی ، توسعه صادرات است یا واردات؟ یا این راهبرد به توسعه تجارت مربوط می‌شود؟ همه این‌ها باید تعیین تکلیف شود.

کرمانشاهی گفت: باید در رابطه با بحث جایگزینی واردات و مباحث دیگری که در حوزه تجارت مطرح وجود دارد، تعیین تکلیف شود. کشوری که اقتصادش شفاف محسوب نمی‌شود، مناطق آزادش هم همینی می‌شود که ما امروز می‌بینیم. هرکسی هم برای خودش در رابطه با مناطق آزاد ایده و نظری دارد. در همین کنار دست ما امارات متحده عربی قرار دارد که جایی به نام «جبل علی» را در دبی ایجاد کرده است و تمام قوانین آن بر اساس استانداردهاست. کشور امارات تجارت آزاد دارد و عضو سازمان تجارت جهانی نیز به شمار می‌رود. این کشور از همه واردات و صادرات چهار درصد عوارض می‌گیرد و از ثبات قابل‌توجهی نیز برخوردار است. از دیگر ویژگی‌های یک اقتصاد خوب نیز این است که نرخ ارز ثابتی دارد. سایر متغیرهای اقتصادی نیز باید در یک فضای سالم حضورداشته باشد. خوب می‌دانیم برای اقتصاد ایران این فضا چیست و چه ویژگی‌هایی دارد.

تحریم برای مناطق آزاد فرصت بود

وی خاطرنشان کرد: ما با تحریمی مواجه هستیم که چهل سال قدمت دارد. این تحریم در چند سال اخیر تشدید هم شد و برخی از موارد اخیر آن تجاری بود. مناطق آزاد فرصتی بود تا از مناطق آزاد در راستای اقتصاد مقاومتی و حمایت از تولید داخل استفاده کنیم. در این شرایط بهترین حالت، سرمایه‌گذاری در مبحث تولید به شمار می‌رود که این تولید باید پویا ، برون‌گرا و به عبارتی صادرت گرا باشد. متأسفانه این اتفاق نه در داخل سرزمین اصلی افتاد و نه در مناطق آزاد. در این مناطق نه بانک خارجی داریم و نه بیمه خارجی. از شرکت‌های چندملیتی و بین‌المللی نیز خبری نیست. از سویی دیگر چون اقتصاد شفافی نداریم با معضل قاچاق روبرو هستیم، قاچاقی که آمارهای مربوط به آن از 12 میلیارد دلار شروع می‌شود. مناطق آزاد ما قطعه‌ای از این پازل محسوب می‌شوند. نمی‌توانیم بگوییم قوانین مناطق آزاد ما طبق قوانین جهانی است ضمن اینکه ما هنوز در شرایط رکورد تورمی هستیم.

مناطق آزاد و تامین مواد اولیه کارخانجات

عضو اتاق بازرگانی تهران تصریح کرد: تامین مواد اولیه کارخانجات می‌توانست یک راهبرد برای مناطق آزاد ما باشد. این مناطق می‌توانستند با حداکثر تسهیلات، مواد اولیه کارخانجات داخلی را تعیین کنند. این موضوع می‌توانست هم عامل اشتغال باشد و هم عامل ایجاد ارزش افزوده البته به شرط رعایت شرایط لازم.

وی اذعان داشت: کالایی که در مناطق آزاد وجود دارد دقیقا مثل کالایی است که در کشورهای خارجی پیدا می‌شود. حالا اگر این کالا را به داخل سرزمین اصلی بیاوریم باید آن قوانین و مقررات را رعایت کنیم.

کرمانشاهی با تاکید بر اینکه مناطق آزاد هنوز بانک، بیمه و شرکت‌های خارجی ندارند، افزود: برای مناطق آزاد اولویت تعیین شده است. مثلا برای قشم، مبحث صنعت را اولویت قرار دادیم و برای چابهار، ترانزیت را. اولویت کیش را هم بر مبنای توسعه گردشگری قرار دادیم. اما نکته مهم این است که به همین اولویت‌ها هم توجهی نشد تا شرایط امروز به وجود بیاید.

پلی که افتتاح نشد

عضو اتحادیه ملی محصولات کشاورزی ایران عنوان کرد: در قشم اسکله 100 هزار تنی کاوه افتتاح شد اما پل هزار و 800 متری همین منطقه آزاد به نام لافت به مدت بیشتر از 20 سال است که هنوز تکمیل نشده. اگر این پل ساخته می‌شد کالا از مبادی خارجی مثل سنگاپور، چین و هنگ‌کنگ به جای اینکه به امارات برود، به صورت مستقیم به قشم می‌رسید. قشم از طریق این پل و از طریق کریدور شمال و جنوب می‌توانست به کشورهای جنوب شرق آسیا هم برود. این پل به هر حال تا امروز ساخته نشده است. از طرفی دیگر اسکله کاوه هم کم‌کم مستهلک می شود. وقتی این اتفاقات وجود دارد وضعیت مناطق آزاد هم همینی می شود که الان می‌بینیم.

کرمانشاهی با بیان اینکه مساله دیگر بحث قاچاق در کشور است که مناطق آزاد هم به آن دامن می زنند، گفت: مناطق آزاد تکه‌ای از پازل اقتصاد کشور به شمار می‌رود. نکته مهم دیگر این است نوعی رقابت برای ایجاد مناطق آزاد در کشور به وجود آمده است. ما قبلا فقط سه منطقه آزاد در کشور داشتیم اما اکنون تعداد آن به عدد هفت رسیده است و برنامه هم بر این اساس است که چند منطقه دیگر هم ایجاد شود. این را هم فراموش نکنیم که بیشتر از 20 منطقه ویژه اقتصادی هم در کشور داریم. دلیل این کثرت چیست؟ چون هر یک از نمایندگان خواهان شکل‌گیری منطقه آزاد برای جایی هستند که نمایندگی آن را در مجلس شورای اسلامی بر عهده دارند. به عبارت دیگر بحث مناطق آزاد در ایران تبدیل به بحث قومیتی شده است. نمایندگان فکر می‌کنند اگر چنین بحثی مطرح نکنند عقب می‌مانند. کشور با این روش که نباید اداره شود. باید ببینیم که کشورمان به چه چیزی نیاز دارد و سپس آن را ایجاد کنیم. البته چنین شرایطی فقط برای مناطق آزاد وجود ندارد و برای مسائل دیگری نظیر سد، راه، برق و ... نیز رویه همین است.

اشتباه در «مکان‌نمایی»

عضو اتاق بازرگانی تهران اظهار کرد: چون درآمدهای مناطق محدود بود هنوز هم زیرساخت‌هایی مثل همان پلی که به آن اشاره کردم و یا مسائل دیگری نظیر تامین آب آشامیدنی و برق به مرحله تکمیل نرسیده است. در رابطه با بحث مناطق آزاد حتی اشتباهاتی در رابطه با «مکان‌نمایی» هم داشته‌ایم. به عنوان مثال در 20 کیلومتری قشم ، بندر شهیدرجایی و بندرشهید باهنر وجود دارد که همه زیرساخت‌ها در آنجا وجود داشت ولی قشم به عنوان منطقه آزاد انتخاب شد. قشم به عنوان جزیره‌ای در نظر گرفته شد که می‌توانست رونق بگیرد ولی مسائل اولیه و زیرساختی برای آن در نظر گرفته نشد.

کرمانشاهی یادآور شد: مناطق آزاد قوانین خاص دارند اما مشاهده می‌کنیم که برخی مسئولان ما به این قوانین عمل نمی‌کنند. این مناطق به کلاف سردرگمی تبدیل شده است که همه ما در آن مقصر شمرده می‌شویم. هم خودِ مناطق و هم دولت مقصر هستند. باید راهکاری بیندیشیم و در رابطه با این مشکل تعیین تکلیف داشته باشیم.

این مقام مسئول عنوان کرد: این مناطق زمانی زیر نظر رئیس جمهور بود اما اکنون زیر نظر وزارت اقتصاد قرار دارند. در واقع مشکلات ریشه‌ای و مدیریتی در این نقاط وجود دارد که برای آنها تعیین تکلیف نشده است. باید به این فکر کنیم که ما در نهایت سه یا چهار منطقه آزاد می‌خواهیم و سه ، چهار منطقه ویژه اقتصادی هم در نظر بگیریم و با همین شرایط چند مشکل کلان کشور را حل کنیم. به این موضوع اقتصادی نگرش «منطقه‌ای» داشتیم و مشکلات زیادی رقم خورد.

شایسته‌سالاری

وی تاکید کرد: اعتقاد ما بر این هست که در کشور باید شایسته‌سالاری وجود داشته باشد. شایسته‌سالاری باید به این معنا باشد که هر کسی که بهتر است و می‌تواند خدمت بهتری به مردم داشته باشد، روی کار بیاید. در موقعیت‌های مختلف دیده‌ایم که وقتی کسی روی کار می‌آید بدون توجه به سوابق و شایستگی، عده دیگری را با خود وارد آن موقعیت می‌کند. این ماجرا در مناطق آزاد هم وجود دارد. به اعتقاد من باید یک بار برای همه بخش‌های کشور از جمله مناطق آزاد تعیین تکلیف کنیم. استراتژی‌ها مشخص شود و مثلا ببینیم در حوزه‌های صنعت، کشاورزی، اجتماعی و ... چه چیزی می‌خواهیم.

کرمانشاهی خاطرنشان کرد: بحث «آمایش سرزمینی» چیزی بود که در بحث مقاومت اقتصادی مطرح شد. آمایش سرزمینی یعنی بر اساس توانمندی و پتانسیل یک منطقه آنجا را توسعه بدهیم. بحث معافیت مالی و خارج قرار گرفتن از از قلمرو اقتصادی کشور باعث می‌شود تا جذابیت برای سرمایه‌گذار ایجاد شود. سرمایه‌گذار چه داخلی چه خارجی با نگاه صادرات باید در این مناطق، تولید را رقم بزند. باید به شرکت‌های کوچک و متوسط جهت سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد توجه شود. تا برنامه هایی از این دست وجود نداشته باشد، مناطق آزاد همانند سرزمین اصلی دارای مشکلات متعدد اقتصادی خواهند بود.

فتح الله کرمانشاهی در پایان گفت: بدون راهبرد نمی‌توان کاری کرد و توسعه، اتفاقی رخ نمی‎دهد. همه چیز باید بر اساس تدبیر باشد. دنیا با علم اقتصاد پیش می‌رود و همه چیز بر اساس آن مدیریت می‌شود. اینکه یک حیاط خلوت در مناطق آزاد ایجاد شود مشکلی را حل نمی‌کند.

هیلدا حسینی خواه / جام جم آنلاین